Κατάλογος ελληνικών εξεγέρσεων στην Οθωμανική Αυτοκρατορία (1453-1830)

Παρακάτω αναφέρονται οι εξεγέρσεις των Ελλήνων κατά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας από το 1453, έτος το οποίο αλώθηκε η Κωνσταντινούπολη από από τον οθωμανικό στρατό, με επικεφαλής τον σουλτάνο Μωάμεθ Β΄ και αποτελεί συμβατικά την αρχή της κυριαρχίας των Οθωμανών στο σημερινή περιοχή της Ελλάδας, αν και στον ευρύτερο ελληνικό χώρο ξεκινάει χρονολογικά παλαιότερα. Τελευταία εξέγερση ήταν η Επανάσταση του ’21, όπου μετά το τέλος της δημιουργήθηκε το σύγχρονο ανεξάρτητο ελληνικό κράτος.

Οι εξεγέρσεις, με χρονολογική σειρά από την παλαιότερη στην πιο πρόσφατη είναι οι εξής:

• 1457 - 1472: Εξέγερση στη Μάνη το 1457 Ελλήνων κατά Τούρκων από τον Βησσαρίωνα.
• 1463 -1465: Εξέγερση του Κορκόνδειλου Κλαδά εναντίον των Τούρκων στην Πελοπόννησο.
• 1466, Αύγουστος: Εξέγερση στην Πάτρα υπό τον μητροπολίτη Πατρών Νεόφυτο.^[1]
• 1472: Επανάσταση του Πόντου (1472)
• 1479 - 1481: Ελληνική επαναστατική απόπειρα 1479 Ελλήνων από τον Κροκόδειλο Κλαδά στη Μάνη και Θεόδωρο Μπούα στο Άργος, καθώς και στη Μακεδονία.
• 1492 - 1496: Ελληνική επαναστατική απόπειρα 1492 Ελλήνων κατά Τούρκων από τον αρχιεπίσκοπο Δυρραχίου, Ανδρέα Παλαιολόγο, Κωνσταντίνο Αριανήτη στην Ήπειρο και Θεσσαλία. Ακολούθησε σφαγή Ελλήνων και λεηλασία της χώρας.
• 1501: Ελληνική επαναστατική απόπειρα 1501 Ελλήνων κατά Τούρκων από Ευρωπαίους ηγεμόνες.
• 1503: Ελληνική επαναστατική απόπειρα 1503 Ελλήνων κατά Τούρκων από τον Μάρκο Μουσούρο.
• 1525: Ελληνική επαναστατική απόπειρα 1525 Ελλήνων κατά Τούρκων από τον Ιάννο Λάσκαρη.
• 1531: Ανακάλυψη της επαναστατικής απόπειρας στη Ρόδο και σφαγή του μητροπολίτη Ευθυμίου και άλλων.
• 1532. Επανάσταση στην Πάτρα με τη βοήθεια του ισπανικού στόλου υπό την ηγεσία του ναυάρχου Ανδρέα Ντόρια.^[1]
• 1565: Ελληνική επαναστατική απόπειρα 1565 στην Ήπειρο για το παιδομάζωμα.
• 1571: Μετά τη ναυμαχία της Ναυπάκτου (7 Οκτ. 1571), οι Έλληνες σε πολλά μέρη έλαβαν θάρρος και έκαναν εξεγέρσεις με την υποκίνηση και των δυτικών δυνάμεων. Οι δυτικοί όμως δεν πρόσφεραν ουσιαστική βοήθεια και οι εξεγέρσεις κατανικήθηκαν σε λίγους μήνες. Εξεγέρσεις το 1571 έγιναν στην Ήπειρο, τη Μακεδονία (Χαλκιδική, Σέρρες, Θεσσαλονίκη, Αχρίδα, Μπλάτσι, Κατράνιτσα) και στη νοτιοδυτική Πελοπόννησο από τους Μελισσηνούς (: ο Μακάριος μητροπολίτης Μονεμβασίας και ο αδελφός του Θεόδωρος). Ακολούθησαν σφαγές στην Παρνασσίδα, Μακεδονία, Πελοπόννησο, τον Άθω και στα νησιά. Επανάσταση έγινε και στην Πάτρα υπό την ηγεσία του Παλαιών Πατρών Γερμανού Α' και προκρίτων.^[2]
• 1583: Εξέγερση Βόνιτσας-Ξηρομέρου 1583 στην Ήπειρο, Αιτωλία, Ακαρνανία από τους Θεόδωρο Μπούα - Γρίβα, Πούλιο Δράκο, Μαλάμο.
• 1596: Εξέγερση στη Χειμάρρα με συμμετοχή του αρχιεπισκόπου Αχρίδος Αθανάσιου.
• 1600: Εξέγερση του μητροπολίτη Λαρίσης και Τρίκκης Διονύσιου και του μητροπολίτη Φαναρίου Σεραφείμ στη Θεσσαλία.
• 1609: Ελληνική επαναστατική απόπειρα 1609 στην Κύπρο και τη Μάνη.
• 1611: Εξέγερση στην Ήπειρο από το Διονύσιο το Φιλόσοφο.
• 1659. Εξέγερση χωριών της Μεσσηνίας, Λακωνίας και Αρκαδίας με τη βοήθεια του ενετικού στόλου υπό τον Μοροζίνη. Στο δεύτερο ήμισυ του Μαρτίου καταλαμβάνεται για λίγο η Καλαμάτα. Ηγετικό ρόλο έπαιξαν δύο ιερείς.^[3]
• 1659 - 1667: Ελληνική επαναστατική απόπειρα 1659 στη Μάνη.
• 1684 - 1688: Έκτος Βενετοτουρκικός πόλεμος και κατάληψη Αιτωλοακαρνανίας,. Πελοποννήσου και Αθηνών με αρχηγό τον Φραντζέσκο Μοροζίνι. Στις εχθροπραξίες συμμετείχαν Έλληνες οπλαρχηγοί, με κυριότερο τον Μεϊντάνη στην Ανατολική Στερά, Θεσσαλία και Δυτική Μακεδονία.
• 1696 - 1699: Ελληνική επαναστατική απόπειρα 1696 από τον Γερακάρη^[4][5] και άλλους .
• 1705: Εξέγερση της Ημαθίας του 1705 στην Ημαθία υπό τον αρματωλό Ζήση Καραδήμο για το παιδομάζωμα^[6]
• 1716: Ελληνική επαναστατική απόπειρα 1716 στη Μακεδονία (Κοζάνη, Βόιο, Εορδαία, Κιλκίς κ.α.) υπό τον μητροπολίτη Ζωσιμά Ρούση.
• 1717: Ελληνική επαναστατική απόπειρα 1717 στην Ακαρνανία από τον Τσεκούρα.
• 1749: Ελληνική επαναστατική απόπειρα 1749 στη Μακεδονία και τις Βόρειες Σποράδες.
• 1766 - 1770: Ορλωφικά από τους Γ. Παπάζωλη, Π. Μπενάκη, Α. Ψαρό, Ν. Φορτούνη, Σπ. και Ι. Μεταξά, Χρ. Γρίβα, Στ. Γεροδήμο, Σουσμάνη, Κομνά Τράκα, Μητρομάρα, τους Νοταράδες, Γ. Ζιάκα, Άκ. Χατζημάτη και Ι. Φλώρο. Προδοσία των Ορλώφ και σφαγές Ελλήνων στην Πελοπόννησο και την Στερεά Ελλάδα.
• 1770 - 1771: Ελληνική εξέγερση στα Σφακιά της Κρήτης υπό το Δασκαλογιάννη.
• 1788 - 1792: Ελληνική επαναστατική απόπειρα 1788 από τους Λάμπρο Κατσώνη και Ανδρέα Ανδρούτσο με ταυτόχρονη εξέγερση σε Βορειοδυτική Μακεδονία (περιοχές Κορεστίων, Περιστερίου, Μοριχόβου).
• 1806 - 1807: Ελληνική επαναστατική απόπειρα 1806 από τους Θεόδωρο Κολοκοτρώνη, Νικοτσάρα, τους Λαζαίους, Γεώργιο Τζαχίλα, Βασίλειο Ρομφέη και τον Νικόλα Τσάμη.
• 1808: Ελληνική επαναστατική απόπειρα 1808 ^[7] από τους παπα-Ευθύμιο Βλαχάβα, Θεόδωρο Βλαχάβα και Δημήτριο Βλάχο, Νικοτσάρα, και τους Λαζαίους.^[8][9][10]
• 1821 - 1828 ή 1830: Ελληνική Επανάσταση του 1821.

Πηγές

• Αθηναγόρα, Μητροπολίτη Παραμυθιάς και Φιλιατών, «Διονύσιος Σκυλόσοφος», Ηπειρώτικα Χρονικά, τόμος 6, (1931), σελ. 10-22.
• Αγγελόπουλος, Αθανάσιος, Εκκλησιαστική Ιστορία: Η εκκλησία της Κύπρου στο παρελθόν και στο παρόν, εκδόσεις: Κυριακίδη Αφοί Α.Ε, Θεσσαλονίκη 1998, ISBN 9789603430407.
• Βακαλόπουλος Απόστολος, «Νέα στοιχεία για τα ελληνικά αρματολίκια και για την επανάσταση του Θύμιου Μπλαχάβα στη Θεσσαλία στα 1808», ΕΕΦΣΠΘ 9 (1965), σελ. 230-251.
• Βαρναλίδης Σ. Λ., Ο Αρχιεπίσκοπος Αχρίδος Ζωσιμάς (1686–1746) και η εκκλησιαστική και πολιτική δράσις αυτού, Θεσσαλονίκη 1974.
• Γεώργιος Κρέμος (1839-1926) (1879). Χρονολόγια της Ελληνικής Ιστορίας : προς χρήσιν παντός φιλομαθούς, ιδία δε των εν τοις γυμνασίοις μαθητών. Εν Αθήναις: Τυπογραφείον Δημητρίου Ιασεμίδου. Ανακτήθηκε στις 30 Μαΐου 2010.
• Κονιδάρης Γεράσιμος, Συμβολαί εις την εκκλησιαστικήν ιστορίαν της Αχρίδος, Αθήναι 1967.
• Κονταλή Ν. Αθηνά, Η συμμετοχή του ελληνορθόδοξου κλήρου στα επαναστατικά κινήματα της τουρκοκρατίας 1453-1821, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ). Σχολή Θεολογική. Τμήμα Θεολογίας. Τομέας Ιστορικός, Αθήνα 2011, (διδακτορική διατριβή).
• Κονταλή Ν. Αθηνά, Η συμμετοχή του ελληνορθόδοξου κλήρου στα επαναστατικά κινήματα της τουρκοκρατίας, εκδόσεις: Έννοια, Αθήνα 2020, ISBN 978-960-641-026-0.
• Νανάκου Σάββα, Ο άγιος Νεομάρτυρας Σεραφείμ, Καρδίτσα 2002.
• Νανάκου Σάββα, Διονύσιος Β´ ὁ «Φιλόσοφος». Πρωτοστάτης - Πρωτομάρτυς τῆς ἐλευθερίας, περιοδικό Θεολογία, τόμος ΜΒ', τεύχος 1, Αθήνα 1971, σελ. 179-186.
• Παπαδόπουλος Στέφανος, Απελευθερωτικοί Αγώνες των Ελλήνων επί Τουρκοκρατίας, Τεύχος Α', (1453-1669), Θεσσαλονίκη 1982.
• Σαμπανόπουλος Β. Γ., Εκκλησία και επαναστατικά κινήματα στην Κοζάνη, Θεσσαλονίκη 1973.
• Τσιρπανλής Ζαχαρίας, Μελέτες για την ιστορία της Ρόδου στα χρόνια των Ιπποτών, Θεσσαλονίκη 1970.
• Τσιρπανλής Ζαχαρίας, Η Ρόδος και οι νότιες Σποράδες στα χρόνια των Ιωαννιτών Ιπποτών (14ος-16ος αιώνας), Ρόδος 1991.
• Τσιρπανλής Ζαχαρίας, Στη Ρόδο του 16ου-17ου αιώνα. Από τους Ιωαννίτες Ιππότες στους Οθωμανούς Τούρκους, Ρόδος 2002.
• Χασιώτης Ιωάννης, Μακάριος, Θεόδωρος και Νικηφόρος οι Μελισσηνοί (Μελισσουργοί) 16ος-17ος αιώνας, Θεσσαλονίκη 1966.
• Χασιώτης Ιωάννης, Ο αρχιεπίσκοπος Αχρίδος Ιωακείμ και οι συνωμοτικές κινήσεις στην Βόρειο Ήπειρο (1572-1576), Μακεδονικά 6 (1965), σελ. 237-255.
• Χασιώτης Ιωάννης, Οι πολιτικές επαφές του υποδούλου Ελληνισμού με την Ευρώπη και το πρόβλημα της ανεξαρτησίας, Δελτίο Εταιρείας Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας - Σχολής Μωραΐτη, 2 (1978), σελ. 31-34.
• Χασιώτης Ιωάννης, Αντιτουρκικές κινήσεις στην προεπαναστατική Μακεδονία, Νεότερη και σύγχρονη Μακεδονία: Ιστορία, Κοινωνία, Πολιτισμός, Θεσσαλονίκη 1992, σελ. 436-457.
• Χασιώτης Ιωάννης, Η επανάσταση των Χιμαριωτών στα 1570 και η άλωση του Σοποτού, Ηπειρωτική Εστία, 17 (1968), σελ. 265-276.