Κοπτικό αλφάβητο

Αυτό το λήμμα αφορά το σύστημα γραφής. Για την περιγραφή της γλώσσας, δείτε: Κοπτική γλώσσα.

Το κοπτικό αλφάβητο αποτελεί το σύστημα γραφής της κοπτικής γλώσσας. Η ομάδα των χαρακτήρων βασίζεται στο ελληνικό αλφάβητο^[1] μαζί με την επιπλέον προσθήκη γραμμάτων τα οποία προέρχονται από την αιγυπτιακή δημοτική γλώσσα. Είναι η πρώτη αλφαβητικού τύπου γραφή για τη γηγενή αρχαία αιγυπτιακή γλώσσα. Υπάρχουν διάφορες μορφές του αλφάβητου ανάλογα με την εκάστοτε διάλεκτο της κοπτικής γλώσσας, κυρίως τη σαχιδική και την μποχαρική διάλεκτο.^[2][3]

Πίνακας των χαρακτήρων του κοπτικού αλφάβητου, χρονολογίας 1502, με οδηγίες προφοράς των γραμμάτων

Ιστορία

Το αλφάβητο χρονολογείται από την ελληνιστική περίοδο της δυναστείας των Πτολεμαίων στην Αίγυπτο, όπου χρησιμοποιούνταν ελληνικοί χαρακτήρες για τη μεταγραφή των κειμένων της δημοτικής αιγυπτιακής γλώσσας, η οποία έως τότε χρησιμοποιούσε τα αιγυπτιακά ιερογλυφικά. Τα πρώτα κείμενα που γράφτηκαν με χρήση των ελληνικών χαρακτήρων είναι στη μορφή της παλαιάς κοπτικής γραφής. Με την επικράτηση του χριστιανισμού στην Αίγυπτο, η γνώση των αιγυπτιακών ιερογλυφικών εξασθένησε ενώ οι ελληνικοί χαρακτήρες ήταν πολύ περισσότερο διαδεδομένοι καθώς και σε χρήση από την εκκλησία. Κατά τον 4ο αιώνα η χρήση του κοπτικού αλφάβητου καθιερώθηκε, ιδιαίτερα στη σαχιδική διάλεκτο.^[2]

Η Κοπτική ορθόδοξη εκκλησία συνεχίζει να έχει τα γραπτά της και το τελετουργικό της στην κοπτική γλώσσα, αλλά εκτός της εκκλησίας η χρήση των κοπτικών είναι σπάνια.^[3]

Μια παραλλαγή των κοπτικών είναι η γλώσσα των παλαιών Νουβικών, γλώσσα της Νειλοσαχαρικής οικογένειας, η οποία χρησιμοποιεί στρογγυλόσχημη γραφή ελληνικών χαρακτήρων με στοιχεία από κοπτικούς και μεροϊτικούς χαρακτήρες.^[4][5]

Μορφή

Το κοπτικό αλφάβητο ήταν το πρώτο αιγυπτιακό σύστημα γραφής με χρήση φωνήεντων, και είναι ιδιαίτερα χρήσιμο για την αποκρυπτογράφηση των αρχαιότερων Αιγυπτιακών κειμένων, καθώς 7 από τα 30/31 συνολικά γράμματα έχουν καθαρά αιγυπτιακή προέλευση από την δημοτική.^[6][7]

Μερικές αιγυπτιακές συλλαβές ενώ προφέρονται δεν έχουν φωνήεντα. Στην σαχιδική διάλεκτο αυτές γράφονταν με χρήση ειδικών τονικών σημείων, όπως μια γραμμή πάνω από ολόκληρη την συλλαβή, ή την χρήση αποστρόφων ως διαχωριστικού μεταξύ των λέξεων για την σημείωση των κλιτικών μορφημάτων, μια λειτουργία ιδεογραμμάτων της λογογραφικής αιγυπτιακής. Άλλες λέξεις χρησιμοποιούν διαλυτικά (¨) πάνω από τα γράμματα για να δείξουν πως ξεκινά νέα συλλαβή, και άλλες περισπωμένη (~) για τον ίδιο σκοπό.^[7]

Χαρακτήρες

Οι χαρακτήρες όπως παρακάτω:^[3]

Κεφαλαία μορφή	Πεζή μορφή	Προφορά (Ελλ. / ΔΦΑ)	Ονομασία	Ελληνικό αντίστοιχο	Αριθμητική τιμή
		α / [[a, ʕ]]	Άλφα	Α, α	1
		μπ ή β / [[β~v]]	Βήτα	Β, β	2
		γκ / [[ɡ]]	Γκάμα	Γ, γ	3
		ντ / [[d]]	Ντέλτα	Δ, δ	4
		ι ή ε / [[i, e]][σημείωση 1]	Ι	Ε, ε	5
		–	Σο	Ϛ, ϛ (στίγμα)	6
		ζ / [[z]]	Ζήτα	Ζ, ζ	7
		ῆ / ε [[eː]]	Ήτα	Η, η	8
		τ ή θ / / [[tʰ]]	Θήτα	Θ, θ	9
		ι / [[iː~j]]	Ιώτα	Ι, ι	10
		κ / [[k]]	Κάππα	Κ, κ	20
		l [[l]]	Λάμντα	Λ, λ	30
		μ / [[m]]	Με	Μ, μ	40
		ν / [[n]]	Νε	Ν, ν	50
		ξ / ks	Έξι	Ξ, ξ	60
		ο / [[o]]	Ο	Ο, ο	70
		π / [[p]]	Πι	Π, π	80
		ρ / [[r]]	Ρο	Ρ, ρ	100
		σ /s [[s]]	Σίμα	Σ, σ, ς	200
		τ / [[t]]	Τάου	Τ, τ	300
		ου / [[uː]][σημείωση 2]	Ύψιλον	Υ, υ	400
		φ / [[pʰ]]	Φι	Φ, φ	500
		χ / [[kʰ]]	Χι	Χ, χ	600
		ψ	Έψι	Ψ, ψ	700
		ω / [[oː]]	Ου	Ω, ω	800
		τσ / [[ʃ]]	Σέι	-	-
		φ / [[f]]	Φέι	Ϙ, ϙ (κόππα, ως αριθμός)	90
		χ / [[x]]	Χέι	-	-
		χ / [[h, ħ]]	Χόρι	-	-
		τζ / [[dʒ]]	Τζάντζα	-	-
		κ ή τσ [[kʲ, tʃ]][σημείωση 3]	Τσίμα	Ϙ, ϙ (κόππα, ως γραφή)	-
		τι ή ντε / [[ti, de]][σημείωση 4]	Τι / Ντε	-	-
		-	Ψις νσε [σημείωση 5]	-	900

1. Στην σαχιδική διάλεκτο προφέρεται ως ι / [[i]], ενώ στην μποχαρική διάλεκτο ως ε / [[e]]
2. Συνήθως χρησιμοποιείται μαζί με το Ο
3. Κάποιες χρήσεις του υπάρχουν ως [[kʲ]] ή [[tʃ]].
4. Στην σαχιδική διάλεκτο ως τι / [[ti]], στην μποχαρική ως ντε / [[de]].
5. Συνήθως συμβολίζεται ως pˢis ənše και το σ είναι παχύ

Χαρακτήρες από τα δημοτικά αιγυπτιακά ιερογλυφικά

Ιερογλυφικά		Δημοτική		Κοπτική
	→		→	Ϣ š
	→		→	Ϥ f
	→		→	Ϧ x
	→		→	Ϩ h
	→		→	Ϫ [dʒ]
	→		→	Ϭ q
	→		→	Ϯ ti

Unicode

Στο σύστημα κωδικοποίησης Unicode, οι περισσότεροι κοπτικοί χαρακτήρες είχαν την ίδια τιμή με τους ελληνικούς, ωστόσο από την έκδοση 4.1 του 2005 οι κοπτικοί χαρακτήρες έχουν πλέον τις δικές τους ξεχωριστές τιμές (εύρος τιμών από U+2C80 έως U+2CFF). Οι περισσότερες συμβολοσειρές στα κύρια λειτουργικά συστήματα χρησιμοποιούν γραμματοσειρές βυζαντινής υφολογίας.

Στο έυρος τιμών των ελληνικών χαρακτήρων περιλαμβάνονται και 7 κοπτικοί (U+03E2 έως U+03EF) οι οποίοι προέρχονται από την αιγυπτιακή δημοτική.

ελληνικοί και κοπτικοί χαρακτήρες Unicode κατάλογος Unicode (PDF)

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

A

B

C

D

E

F

U+037x

Ͱ

ͱ

Ͳ

ͳ

ʹ

͵

Ͷ

ͷ

ͺ

ͻ

ͼ

ͽ

;

Ϳ

U+038x

΄

΅

Ά

·

Έ

Ή

Ί

Ό

Ύ

Ώ

U+039x

ΐ

Α

Β

Γ

Δ

Ε

Ζ

Η

Θ

Ι

Κ

Λ

Μ

Ν

Ξ

Ο

U+03Ax

Π

Ρ

Σ

Τ

Υ

Φ

Χ

Ψ

Ω

Ϊ

Ϋ

ά

έ

ή

ί

U+03Bx

ΰ

α

β

γ

δ

ε

ζ

η

θ

ι

κ

λ

μ

ν

ξ

ο

U+03Cx

π

ρ

ς

σ

τ

υ

φ

χ

ψ

ω

ϊ

ϋ

ό

ύ

ώ

Ϗ

U+03Dx

ϐ

ϑ

ϒ

ϓ

ϔ

ϕ

ϖ

ϗ

Ϙ

ϙ

Ϛ

ϛ

Ϝ

ϝ

Ϟ

ϟ

U+03Ex

Ϡ

ϡ

Ϣ

ϣ

Ϥ

ϥ

Ϧ

ϧ

Ϩ

ϩ

Ϫ

ϫ

Ϭ

ϭ

Ϯ

ϯ

U+03Fx

ϰ

ϱ

ϲ

ϳ

ϴ

ϵ

϶

Ϸ

ϸ

Ϲ

Ϻ

ϻ

ϼ

Ͻ

Ͼ

Ͽ

Σημειώσεις 1.^ Από την έκδοση 9.0 2.^ Τα σκιασμένα κελιά δεν περιέχουν αντιστοιχία σε γράμμα