Διεύθυνση ορχήστρας
From Wikipedia, the free encyclopedia
Διεύθυνση ορχήστρας ονομάζεται η τέχνη της διευθύνσεως της εκτελέσεως ενός μουσικού έργου από μία ορχήστρα ή και χορωδία. Ο διευθυντής ορχήστρας, ή μαέστρος (όπως αποκαλείται συχνά στα ελληνικά, από τον ιταλικό όρο), διευθύνει την ταυτόχρονη και συγχρονισμένη απόδοση του έργου από αρκετούς μουσικούς ή χορωδία, ή και μονωδό/μονωδούς που συνοδεύουν ορχήστρα χρησιμοποιώντας κινήσεις των χεριών του.[1] Τα κυριότερα καθήκοντα ενός μαέστρου είναι η απόδοση του έργου ενός συνθέτη με τρόπο που να ανταποκρίνεται στις εξειδικευμένες οδηγίες της παρτιτούρας, ο καθορισμός του tempo, η έναρξη του παιξίματος από τα διαφορετικά μέλη του συνόλου και η «διαμόρφωση» των μουσικών φράσεων, όπου αυτό χρειάζεται.[2] Οι διευθυντές ορχήστρας επικοινωνούν τις οδηγίες τους στους μουσικούς τους κυρίως με κινήσεις των χεριών του, συνήθως, αλλά όχι πάντοτε, με τη βοήθεια ενός μικρού ραβδιού, της μπαγκέτας. Μπορεί επίσης να χρησιμοποιεί και άλλα άηχα μέσα επικοινωνίας, όπως το βλέμμα.[3] Σχεδόν πάντοτε τα παραπάνω ενισχύονται και συμπληρώνονται με την προφορική επικοινωνία του μαέστρου με τους μουσικούς του σε πρόβα που προηγείται της συναυλίας.[3]
Συνήθως ο διευθυντής ορχήστρας στέκεται κατά την εκτέλεση του έργου όρθιος επάνω σε ένα υπερυψωμένο βάθρο (πόντιουμ), το οποίο διαθέτει ένα μεγάλο αναλόγιο για την πλήρη παρτιτούρα, που περιέχει τη μουσική για όλα τα όργανα ή/και τις φωνές. Από τα μέσα του 19ου αιώνα και μετά, οι περισσότεροι μαέστροι δεν παίζουν οι ίδιοι κάποιο μουσικό όργανο όταν διευθύνουν, αλλά σε προγενέστερες περιόδους της ιστορίας της κλασικής μουσικής η διεύθυνση ενός μουσικού συνόλου με ταυτόχρονο παίξιμο ενός οργάνου ήταν συνηθισμένη: Στη μουσική μπαρόκ το μουσικό σύνολο διευθυνόταν συνήθως από τον τσεμπαλίστα ή τον πρώτο βιολιστή (βλ. πρώτο βιολί), μία παράδοση που αναβίωσε στη σύγχρονη εποχή από αρκετούς μαέστρους που ειδικεύονται στη μουσική μπαρόκ. Η διεύθυνση ταυτόχρονα με το παίξιμο ενός πιάνου ή συνθεσάιζερ γίνεται και σε παραστάσεις μουσικού θεάτρου, στις οποίες η ορχήστρα βρίσκεται σε χαμηλότερο επίπεδο από την πλατεία. Η επικοινωνία του μαέστρου με την ορχήστρα δεν είναι ποτέ λεκτική κατά τη διάρκεια μιας συναυλίας «σοβαρής» ή «έντεχνης» μουσικής, ώστε να μη διαταράσσεται ο ήχος της μουσικής, αλλά σε μεγάλες ορχήστρες της τζαζ ή σε μεγάλα σύνολα ποπ μουσικής μπορεί περιπτωσιακά να δίνονται και προφορικές οδηγίες. Ωστόσο, στις πρόβες οι συχνές διακοπές επιτρέπουν στον μαέστρο να δίνει προφορικές οδηγίες σχετικώς με το πώς θα πρέπει να εκτελείται το μουσικό έργο.
Οι διευθυντές ορχήστρας ενεργούν ως καθοδηγητές στις ορχήστρες ή χορωδίες που διευθύνουν σε μόνιμη βάση. Επιλέγουν τα έργα που εκτελούνται και μελετούν τις παρτιτούρες τους, στις οποίες μπορεί να επιφέρουν ορισμένες ρυθμίσεις (π.χ. στο τέμπο, την άρθρωση, τις επαναλήψεις τμημάτων, κλπ.). Επεξεργάζονται την ερμηνεία τους και μεταδίδουν το σκεπτικό και τις απόψεις τους στους μουσικούς. Μπορεί επίσης να επεκταθούν και στη φροντίδα οργανωτικών θεμάτων, όπως ο προγραμματισμός για τις πρόβες[4] ή ο σχεδιασμός μιας συναυλιακής χρονιάς. Ακόμα, μπορεί να εξετάζουν υποψήφια μέλη της ορχήστρας (οντισιόν) και να τα επιλέγουν, ή να προμοτάρουν το μουσικό τους σύνολο σε ΜΜΕ.