Κύπρια Έπη

Τα Κύπρια έπη είναι έπη της αρχαίας ελληνικής γραμματείας, ευρέως γνωστά στην κλασική περίοδο, αν και στη συνέχεια χάθηκαν. Το έργο αποτελεί τμήμα του τρωικού κύκλου σε επικό εξάμετρο στίχο. Η ιστορία του Κυπρίου έπους χρονολογικά κατατάσσεται πρώτο στον επικό κύκλο και ακολουθεί η Ιλιάδα του Ομήρου. Το ποίημα αποτελείται από 11 βιβλία με επικό στίχο.

Ημερομηνία και πιθανός συγγραφέας

Τα Κύπρια έπη πιθανολογούνται ότι γράφτηκαν περίπου τον 8ο αιώνα π.Χ και με τη μορφή που γράφτηκαν έγιναν γνωστά στην κλασική Ελλάδα ^[1]. Ο συγγραφέας πρέπει να γνώριζε το κείμενο της Ιλιάδας, γιατί τα Κύπρια έπη προετοιμάζουν τον αναγνώστη για τα γεγονότα που συμβαίνουν στην Ιλιάδα. Τα περισσότερα γεγονότα των Κυπρίων τα ομηρικά έπη τα ήξεραν, με εξαίρεση τον θάνατο του Παλαμήδη. Το έπος πιστεύεται ότι το έγραψε ο Στασίνος ή ο Ηγησίας με επικρατέστερο τον Στασίνο^[2][3], το οποίο δικαιολογεί το όνομα Κύπρια γιατί και οι δύο επικοί ποιητές κατάγονταν από την Κύπρο. Σύμφωνα με την παράδοση ο Στασίνος ήταν γαμπρός του Ομήρου και επειδή δεν είχε χρήματα τού έδωσε για προίκα το έπος Κύπρια έπη. Οι ακόλουθοι στίχοι περιγράφουν το γεγονός^[4]:

Στασῖνος ὁ τὰ Κύπρια συγγράμματα ποιήσας
ἅπερ οἱ πλείους λέγουσιν Ὁμήρου πεφυκέναι,
εἰς προῖκα δὲ σὺν χρήμασι δοθῆναι τῷ Στασίνῳ

Σωθέντα αποσπάσματα

Περίπου πενήντα τέσσερεις στίχοι από το αρχικό κείμενο επιβιώνουν σήμερα σε σύνοψη του έπους μαζί με με όλα τα κύκλια έπη από το Χρηστομάθεια γραμματική^[5] του Πρόκ λου (πιθανώς νεοπλατωνικού λογίου του 2ου αιώνα, του Ευτύχιου Πρόκλου ή άλλου άγνωστου γραμματικού του 5ου αιώνα π.Χ.).

Τα μόνα έμμετρα αποσπάσματα του έργου σώζονται από το σχολιαστή της Ιλιάδας (ως σχόλιο στον στίχο Α 6, Διὸς δʹ ἐτελείετο βουλὴ), από τον Αθήναιο (στο έργο του Δειπνοσοφισταί), από το σχολιαστή του Πινδάρου και στον Ηρωδιανό (στο εργο του Περί μονήρους λέξεως)^[6]. Ελάχιστα αποσπάσματα σώζονται από τον Φώτιο στο Μυριόβιβλος^[7][8].

Κείμενο (έμμετρων) αποσπασμάτων[9]

Σχόλια Ομήρου Α 5-6

«Ἦν ὅτε μύρια φῦλα κατὰ χθόνα πλαζόμενʹ ἀνδρῶν
[-⏑⏑ ‒⏑⏑ ‒⏑] βαθυστέρνου πλάτος αἴης
Ζεὺς δὲ ἰδὼν ἐλέησε ἐν πυκιναῖς πραπίδεσσι
σύνθετο κουφίσαι ἀνθρώπων παμβώτωρα γαῖαν
ῥιπίσ<σ>ας πολέμου μεγάλην ἔριν Ἰλιακοῖο,
ὄφρα κενώσειεν θανάτῳ βάρος· οἱ δ’ ἐνὶ Τροίῃ
ἥρωες κτείνοντο· Διός δ' ἐτελείετο βουλὴ.»

Αθήναιος, Δειπνοσοφισταί, 15, 682d-e

«Εἴματα μὲν χροῒ ἕστο τὰ οἰ Χάριτές τε καὶ Ὦραι
ποίησαν καὶ ἔβαψαν ἐν ἄνθεσιν είαρινοῖσιν,
οἷα φοροῦσ’ Ὦραι, ἔν τε κρόκῳ ἔν θ’ ὑακίνθῳ
ἔν τε ἵῳ θαλέθοντι ῥόδου τ’ ἐνὶ ἄνθεϊ καλῷ
ἡδέϊ νεκταρέῳ, ἔν τ’ ἀμβροσίαις καλύκεσσιν,
ἄνθεσσι ναρκίσσου καλιρρόου· τοῖ’ Ἀφροδίτη
ὥραις παντοίαις τεθυωμένα εἴματα ἕστο.»

Αθήναιος, Δειπνοσοφισταί, 15, 682f

«Ἡ δὲ σὺν ἀμφιπόλοισι φιλομμειδὴς Ἀφροδίτη
πλεξάμεναι στεφάνους εὐώδεας ἄνθεα γαίης
ἄν κεφαλαῖσιν ἔθεντο θεαὶ λιπαροκρήδεμνοι
Νύμφαι καὶ Χάριτες, ἅμα δὲ χρυσῆ Ἀφροδίτη
καλὸν ἀείδουσαι κατ’ ὄρος πολυπιδάκου Ἴδης.»

Κλήμης Ἀλεξανδρεύς, Προτρεπτικός πρός Ἕλληνας, 2.30.5

«Κάστωρ μὲν θνητὸς, θανὰτου δέ οἱ αἶσα πέπρωται,
αὐτὰρ ὅ γ’ ἀθάνατος Πολυδεύκης, ὄζος Ἄρηος.»

Αθήναιος, Δειπνοσοφισταί, 8, 334b-d

«Τοῖς δὲ μέτα τριτάτην Ἑλένην τέκε θαῦμα βροτοῖσι·
τήν ποτε καλλίκομος Νέμεσις φιλότητι μιγεῖσα
Ζηνὶ θεῶν βασιλῆϊ τέκε κρατερῆς ὑπ’ ἀνάγκης·
φεῦγε γάρ, οὐδ’ ἔθελεν μιχθήμεναι ἐν φιλότητι
πατρὶ Διὶ Κρονίωνι· ἐτείρετο γὰρ φρένας αἰδοῖ
καὶ νεμέσει· κατὰ γῆν δὲ καὶ ἀτρύγετον μέλαν ὕδωρ
φεῦγε, Ζεύς δ’ ἐδίωκε, λαβεῖν δ’ ἐλιλαίετο θυμῷ·
ἄλλοτε μέν κατὰ κῦμα πολυφλοίσβοιο θαλάσσης
ἰχθύϊ εἰδομένη πόντον πολὺν ἐξορόθυνεν,
ἄλλοτ’ ἀν’ Ὠκεανὸν ποταμὸν καὶ πείρατα γαίης
ἄλλοτ’ ἀν’ ἤπειρον πολυβώλακα· γίγνετο δ’ αἰεὶ
θηρί’, ὅσ’ ἤπειρος <γ’> αἰνὰ τρέφει, ὄφρα φύγοι νιν.»

Σχόλια Πινδάρου, Νεμεόνικοι, 10.114a

«[‒⏑⏑ ‒⏑⏑ ‒⏑⏑ ‒⏑⏑] Αἶψα δὲ Λυγκεὺς
Ταῢγετον προσέβαινε ποσὶν ταχέεσι πεποιθὼς.
ἀκρότατον δ’ ἀναβὰς διεδέρκετο νῆσον ἅπασαν
Τανταλίδου Πέλοπος· τάχα δ’ εἴσιδε κύδιμος ἥρως
δεινοῖς ὀφθαλμοῖσιν ἔσω δρυὸς ἄμφω κοίλης,
Κάστορά θ’ ἱππόδαμον καὶ ἀεθλοφόρον Πολυδεύκεα·
νύξε δ’ ἄρ’ ἀγχίστωρ μεγάλην δρῦν [(⏑) ‒⏑⏑ ‒⏓] (...)»

Αθήναιος, Δειπνοσοφισταί, 2, 35c

«Οἶνον τοι, Μενέλαε, θεοὶ ποίησαν ἄριστον
θνητοῖς ἀνθρώποισιν ἀποσκεδάσαι μελεδῶνας.»

Πλάτων, Εὐθύφρων 12a (και σχόλια στο χωρίο)

«Ζῆνα δὲ τὸν ἔρξαντα καὶ ὄς τὰδε πάντ’ ἐφύτευσεν
οὐκ ἐθέλεις εἰπεῖν· ἵνα γὰρ δέος ἔνθα καὶ αἰδώς.»

Κλήμης Ἀλεξανδρεὺς, Στρωματεῖς, 6.19.1

«Νήπιος ὅς πατέρα κτείνων παῖδας καταλείπει.»

Πάπυρος Λούβρου II, στήλη ii, στ. 27

«Οὐκ ἐφάμην Ἀχιλῆϊ χολωσέμεν ἄλκιμον ἦτορ
ὧδε μάλ’ ἐκπάγλως, ἐπεί ἦ μάλα μοι φίλος ἤην.»

Ηρωδιανός, Περί μονήρους λέξεως, 9

«Τῷ δ’ ὑποκυσαμένη τέκε Γοργόνας, αἰνὰ πέλωρα,
αἵ Σαρπηδόνα ναῖον ἐπ’ ὠκεανῷ βαθυδίνῃ
νῆσον πετρήεσσαν [(⏑) ‒⏑⏑ ‒⏑⏑ ‒⏓] (...)»

Βασικά θέματα

Τα Κύπρια έπη διηγούνταν τα πριν την Ιλιάδα γεγονότα. Άρχιζαν με την πεποίθηση του συγγραφέα ότι ο Τρωικός πόλεμος έγινε από τη συνετή σκέψη του Δία γιά να ανακουφίσει την «πλατύστερνη» γη από τον υπερπληθυσμό. Στη συνέχεια αναφέρει τους γάμους της Θέτιδας και του Πηλέα και τη φιλονικία Ήρας, Αθηνάς και Αφροδίτης για το ποια είναι η «καλλίστη». Συνεχιζόταν με την κρίση του Πάρη, την αρπαγή της ωραίας Ελένης, τη σύναξη των Αχαιών στην Αυλίδα, την απόβαση στο Ίλιον και τα πρώτα εννέα χρόνια του τρωικού πολέμου.