Antàrtid

Miranduléś

C'l artìcul chè 'l è scrit in Miranduléś

'L Antàrtid 'l é 'n cuntinènt ch'al s cata in d'l emisfēr austràł dla Tèra, dintór'n a 'l Pôl Sud, e dagnóra tut a 'l intéran dal sìrcul pulàr antàrtic.

C'n i sò quatórdas migliòṅ ad km² a 'l incìrca, 'l Antàrtid 'l è 'l quàrt cuntinènt più grand dla tèra dòp l'Àśia, l'Amèrica e l'Àfrica. Par 'l Itàglia, ad sōvar al gh'à tut 'd intór'n i tri ucéan dal mónd (Atlàntic, Pasìfic e Indiàṅ) méntar p'r i Stat Unî e par l'Urganiśasiòṅ Idrugràfica Intenasiunàla 'l è bagnâ sōl da 'l ucéan Antàrtic ch'al mét insém gl'àqui a sud di àt'r ucéan.

'L Antàrtid 'l è cunsiderâ 'n deśèrt parchè a n gh piōṿ praticamènt mai, sōl duśènt mm 'l an lung al còsti, dimóndi manc a 'l intéran.

A part soquànt pòst pìcui, 'l è dal tut quaciâ 'd giàs dapartùt (al 98% dal sò teritòri), cun na grusésa mèdia 'd dū chilómetar e cun dal temperadùri ch'i vàn'n in gènar da i −25 °C a −50 °C. A difarènsa d'l Àrtic, ch'ad sōta al n gh'à gnint, 'l Antàrtid al gh'à invéci dla tèra. Al sò còsti i mùcian insém dagnóra daśdòt-mila km e i èṅ fati da 'n 44% ad giàś ch'al galéśa, un 38% ad giàs tacâ a la tèra, un 13% ad fiùm giasâ e 'n 5% ad maśàgni.

Al prim ad Dicémbar dal 1959 sinquànta-siē stat i aṅ firmâ un tratâ, al Tratâ Antàrtic, ch'al diś che cal cuntinènt chè al gh'à da èsar destinâ sōl par far dal risérchi sientìfichi e in tut al manéri tgnénd adrē a la paś e sénsa dasfrutàr-'l a livèl ecunòmic. Ad sóta a gh'è dimóndi petròli, a s pénsa un quèl cuma quarànta migliàrd ad barìi, e dal risèrvi 'd carbòṅ, fèr, nìchel, manganéś e uràni.

Soquànt stat i vrévan par lōr di pès dal cuntinènt, a dascurém dla Frància, dla Nurvégia, dal Régn Unî, dal Cîl, dl'Argintìna, dl'Austràglia e dla Śelànda Nóva.

Adès i gh vìnan mila parsòni a 'l incìrca ch'i dvèntan quàtar-mila in di méś 'd Istâ. A part 'l óm, in dal cuntinènt i gh vìvan sōl dal piànti e dal bèsti ch'i s cumpatìsan cal fréd lè spavintós, cuma i pinguîṅ, al fòchi, vint-i-òt spéci 'd funś, alghi, lichèṅ, musć.

Culegamènt estéran

(IT) La sò paśna su 'l sit dla Treccani