czysty

Old Polish

Alternative forms

• czyst

Etymology

Inherited from Proto-Slavic *čìstъ. First attested in the 14th century.

Pronunciation

• IPA^(key): (10^th–15^th CE) /t͡ʃʲistiː/
• IPA^(key): (15^th CE) /t͡ʃʲisti/

Adjective

czysty (superlative naczystszy, derived adverb czysto or czyście)

1. (attested in Lesser Poland) clean (physically not dirty)
   • Beginning of the 15th century, Łukasz z Wielkiego Koźmina, Kazania gnieźnieńskie‎^{transliteration, transcription}, Krakow, page gl. 41a:

     On gest byl sød cysty a syvota nepokalany fuit mundum vas b[eatus] P[aulus], mundicia v[ir]ginali

     [On jest był sąd czysty a żywota niepokalany fuit mundum vas b[eatus] P[aulus], mundicia v[ir]ginali]

   1. clean (free from leprosy)
      • 1874-1891 [XV med.], Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności‎^{, ,} , volume XXIV, page 366:

        Czyst bącz volo mundare

        [Czyst bądź volo mundare]

2. (attested in Lesser Poland, Sieradz-Łęczyca) pure; clean (without moral, ritual, or legal defect)
   • Beginning of the 15th century, Łukasz z Wielkiego Koźmina, Kazania gnieźnieńskie‎^{transliteration, transcription}, Krakow, page 179b:

     Iscy Xc svøtego Gana... gestcy gy on *nyloual byl, a napirsuecz... prze gego szyuoth cysthy

     [Iżci Kryst Świętego Jana... jestci ji on miłował był. A napirzweć... prze jego żywot czysty]

   • Beginning of the 15th century, Łukasz z Wielkiego Koźmina, Kazania gnieźnieńskie‎^{transliteration, transcription}, Krakow, page gl. 70b:

     Tescy ona byla gest sercza cystego fuit enim mente et corpore munda

     [Też ci ona była jest sierca czystego fuit enim mente et corpore munda]

   • Beginning of the 15th century, Łukasz z Wielkiego Koźmina, Kazania gnieźnieńskie‎^{transliteration, transcription}, Krakow, page 171b:

     A pres to verzisly f tho, ysze szø Xt gest s czysthe dzeuicze Marie *marodzyl

     [A przezto wierzyszli w to, iże się Kryst jest z czyste dziewice Maryje narodził]

   • 14214, Kanon mszy św., Canon missae., volume III, page 59:

     Obyatuyemi przeszwyatley dostoynosczy, wyelebnosczy twoyey s swych darow y teesz danych obyatø czystø

     [Obiatujemy przeświatłej dostojności, wielebności twojej z twych darow i też danych obiatę czystą]

   • 1897 [1393], Teki Adolfa Pawińskiego‎, volume III, number 2085, Łęczyca Land:

     Micolay *sweyo braczø poszli sø sz czisstey maczerze i z othdaney

     [Mikołaj z swoją bracią poszli są z czystej macierze i z otdanej]

   1. free; clean (without something) [with od (+ genitive) ‘of what’]
      • 1874-1891 [XV med.], Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności‎^{, ,} , volume XXII, page 241:

        A eze tho mylossyerdze, sye nye biwa czisto ot marney fali, a prosczye prze bog a ku boszey fale, tegda gest darmo

        [A eże to miłosierdzie, sie nie bywa czysto ot marnej fały, a proście prze Bog a ku Bożej fale, tegda jest darmo]

   2. pure; virgin; untainted (not having had sexual experience) [with od (+ genitive) ‘from what’; or with do (+ genitive) ‘in relation to whom’]
      • 1930 [c. 1455], “I Reg”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎^{transliteration, transcription}, 21, 4:

        Nye mam chlebow pospolytich, gedno poswyøtne. A wszak, søly twoy sludzi cziscy, a nawyøcey od nyewyast, *mogo gego pogescz

        [Nie mam chlebow pospolitych, jedno poświętne, a wszak sąli twoi słudzy czyści, a nawięcej od niewiast, mogą jego pojeść]

      • 1451-1455, Legenda o świętym Aleksym‎, line 236:

        Gyedno przyszla zoną gyego a scz[ą]glą rąka do nyego, esz gyey w rąka wpathl lyst, prze tho, ysz byl gyeden do drvgyego czyst

        [Jedno przyszła żona jego, a ści[ą]gła rękę do niego, eż jej w rękę upadł list, przeto iż był jeden do drugiego czyst]

3. (attested in Lesser Poland) real, genuine, unadulterated; pure
   • 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Sankt Florian Psalter]‎^{scan transliteration, transcription}, Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], pages 74, 7:

     Kelich w røce gospodnowe wina czistego pelni smesy

     [Kielich w ręce gospodnowie wina czystego pełny smiesi]

   1. (of sheet metal) pure; unpainted (not covered with paint)
      • 1894 [1471], Konstanty Górski, editor, Historia jazdy polskiej‎, page 270:

        Panczers, oboyczek..., czyste thaszky

        [Pancerz, obojczek..., czyste taszki]

4. (attested in Masovia) pure, intact, indisputable
   • 1895 [1448–1450], Mikołaj Suled, edited by Franciszek Piekosiński, Tłumaczenia polskie statutów ziemskich, Kodeks Świętosławów, Warka, page 37:

     Wykladamy... dla czystego y spokoynego *drzyrzenya przes trzy latha ymyanego y przes trzy myeszącze przerzeczone nyestanye wyekvystą thwardoscz ymyecz

     [Wykładamy... dla czystego i spokojnego dzirżenia przez trzy lata imianego i przez trzy miesiące, przerzeczone niestanie wiekuistą twardość imieć]

5. (attested in Masovia) excellent, exquisite
   • 1885-2024 [c. 1428], Jan Baudouina de Courtenay, Jan Karłowicz, Antoni Adam Kryńskiego, Malinowski Lucjan, editors, Prace Filologiczne‎, volume I, Międzyrzec, Warsaw, page 476:

     Spowyedz ma bycz czysta y wyerna, czasta, odkryta, roztropna y dobrowolna

     [Spowiedź ma być czysta i wierna, częsta, odkryta, roztropna i dobrowolna]

   • 1930 [c. 1455], “Gen”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎^{transliteration, transcription}, 16, 10:

     Wsplodzysz plod, syemyø twe y bødze czyste a møskye w moczi

     [Wspłodzisz płod siemię twe i będzie czyste a męskie w mocy]

6. (attested in Lesser Poland) clear; bright
   • Beginning of the 15th century, Łukasz z Wielkiego Koźmina, Kazania gnieźnieńskie‎^{transliteration, transcription}, Krakow, page gl. 48b:

     De marmore candido czystego

     [De marmore candido czystego]

7. bare, open (not overgrown with trees or bushes)
   • 1856-1870 [1448], Antoni Zygmunt Helcel, editor, Starodawne Prawa Polskiego Pomniki‎, volume II, number 3367:

     Nobiles... vendiderunt... pratum... dictum czista lanka in... Cossoczicze

     [Nobiles... vendiderunt... pratum... dictum czysta łąka in... Kosocice]

8. (attested in Masovia) effective, undiminished
   • 1885-2024 [c. 1428], Jan Baudouina de Courtenay, Jan Karłowicz, Antoni Adam Kryńskiego, Malinowski Lucjan, editors, Prace Filologiczne‎, volume I, Międzyrzec, Warsaw, page 495:

     Oth czystey ab efficaci

     [Od czystej ab efficaci]

Derived terms

nouns

• czyste picie
• czystota
• czystoć
• czystość
• czyściec

verbs

• czyścić impf

Related terms

adjectives

• czyscowy

nouns

• czyszczan
• czyszczenie
• czyścica
• czyścisz

Descendants

• Polish: czysty, cysty (Far Masovian, Kielce)
• Silesian: czysty, czisty

References

• Boryś, Wiesław (2005), “czysty”, in Słownik etymologiczny języka polskiego (in Polish), Kraków: Wydawnictwo Literackie, →ISBN
• Mańczak, Witold (2017), “czysty”, in Polski słownik etymologiczny (in Polish), Kraków: Polska Akademia Umiejętności, →ISBN
• Bańkowski, Andrzej (2000), “czysty”, in Etymologiczny słownik języka polskiego [Etymological Dictionary of the Polish Language] (in Polish)
• Sławski, Franciszek (1958-1965), “czysty”, in Jan Safarewicz, Andrzej Siudut, editors, Słownik etymologiczny języka polskiego [Etymological dictionary of the Polish language] (in Polish), Kraków: Towarzystwo Miłośników Języka Polskiego
• B. Sieradzka-Baziur, Ewa Deptuchowa, Joanna Duska, Mariusz Frodyma, Beata Hejmo, Dorota Janeczko, Katarzyna Jasińska, Krystyna Kajtoch, Joanna Kozioł, Marian Kucała, Dorota Mika, Gabriela Niemiec, Urszula Poprawska, Elżbieta Supranowicz, Ludwika Szelachowska-Winiarzowa, Zofia Wanicowa, Piotr Szpor, Bartłomiej Borek, editors (2011–2015), “czysty”, in Słownik pojęciowy języka staropolskiego [Conceptual Dictionary of Old Polish] (in Polish), Kraków: IJP PAN, →ISBN
• Ewa Deptuchowa, Mariusz Frodyma, Katarzyna Jasińska, Magdalena Klapper, Dorota Kołodziej, Mariusz Leńczuk, Ludwika Szelachowska-Winiarzowa, Zofia Wanicowa, editors (2023), “czysty”, in Rozariusze z polskimi glosami. Internetowa baza danych [Dictionaries of Polish glosses, an Internet database] (in Polish), Kraków: Pracownia Języka Staropolskiego Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk

Polish

Alternative forms

• cysty (Far Masovian, Kielce)

Etymology

Inherited from Old Polish czysty.

Pronunciation

 

• IPA^(key): /ˈt͡ʂɘs.tɘ/

• (Lesser Poland):
  • (Kielce) IPA^(key): [ˈt͡ʂɘs.tɘ]

• Audio:

  (file)

• Rhymes: -ɘstɘ
• Syllabification: czys‧ty

Adjective

czysty (comparative czystszy or czyściejszy, superlative najczystszy or najczyściejszy, derived adverb czysto)

1. clean, tidy

   Antonyms: brudny, rozpuszczony

2. pure (without contaminants)
3. (by extension) pure, sheer
4. neat (without solvent)

   Antonym: zanieczyszczony

5. pure (honest, free of wrongdoing)

   Antonym: podstępny

6. (religion, not comparable) ritually clean

   Antonym: nieczysty

7. (colloquial, not comparable) abstaining from drugs
8. (Kielce) actual, real

   Synonyms: prawdziwy, rzeczywisty

Declension

Declension of czysty (hard)

singular					plural
	masculine animate	masculine inanimate	feminine	neuter	virile (= masculine personal)	non-virile
nominative/vocative	czysty		czysta	czyste	czyści	czyste
genitive	czystego		czystej	czystego	czystych
dative	czystemu		czystej	czystemu	czystym
accusative	czystego	czysty	czystą	czyste	czystych	czyste
instrumental	czystym		czystą	czystym	czystymi
locative	czystym		czystej	czystym	czystych

Derived terms

• czyściuchny
• czyściutki
• do czysta

Further reading

• czysty in Wielki słownik języka polskiego, Instytut Języka Polskiego PAN
• czysty in Polish dictionaries at PWN
• Władysław Siarkowski (1891), “czysty”, in “Słowniczek gwary ludowej z okolic Pińczowa”, in Sprawozdania Komisyi Językowej Akademii Umiejętności (in Polish), volume 4, page 336

Silesian

Alternative forms

• czisty

Etymology

Inherited from Old Polish czysty.

Pronunciation

• IPA^(key): /ˈt͡ʂɪs.tɪ/
• Rhymes: -ɪstɪ
• Syllabification: czys‧ty

Adjective

czysty

1. clean; pure

Declension

Declension of czysty

		singular					plural
		masculine		neuter	feminine		virile	nonvirile
		animate	inanimate
nominative		czysty		czyste	czystŏ		czyści	czyste
genitive		czystego			czystyj		czystych
dative		czystymu			czystyj		czystym
accusative		czystego	czysty	czyste	czystõ		czystych	czyste
instrumental		czystym			czystōm		czystymi
locative		czystym			czystyj		czystych
vocative		czysty		czyste	czystŏ		czyści	czyste

Further reading

• czysty in dykcjonorz.eu