przed

See also: prżed, przêd, przed-, and przêd-

Kashubian

Alternative forms

• przede

Etymology

Etymology tree

Proto-Indo-European *per-der.

Proto-Indo-European *dʰeh₁-der.

Proto-Slavic *perdъ

Kashubian przed

Inherited from Proto-Slavic *perdъ.

Pronunciation

• IPA^(key): /ˈpʂɛt/
• Rhymes: -ɛt
• Syllabification: przed

Preposition

przed

1. denotes time; before [with instrumental]
2. denotes location; before, in front of; ahead of [with instrumental]

Further reading

• Stefan Ramułt (1893), “před”, in Słownik języka pomorskiego czyli kaszubskiego (in Kashubian), page 163
• Eùgeniusz Gòłąbk (2011), “przed, przede”, in Słownik Polsko-Kaszubski / Słowôrz Pòlskò-Kaszëbsczi‎, volume 2, page 653
• “przed”, in Internetowi Słowôrz Kaszëbsczégò Jãzëka [Internet Dictionary of the Kashubian Language], Fundacja Kaszuby, 2022

Old Polish

Alternative forms

• przede

Etymology

Etymology tree

Proto-Indo-European *per-der.

Proto-Indo-European *dʰeh₁-der.

Proto-Slavic *perdъ

Old Polish przed

Inherited from Proto-Slavic *perdъ. First attested in the 14th century.

Pronunciation

• IPA^(key): (10^th–15^th CE) /pr̝ɛt/
• IPA^(key): (15^th CE) /pr̝ɛt/

Preposition

przed

1. (attested in Lesser Poland, Greater Poland) denotes location; before, in front of; ahead of [with instrumental]
   • c. 1301-1350, Kazania świętokrzyskie‎^{scan transliteration, transcription}, Miechów, page cr 30:

     Pred uolem a pred oslem v yaslkach s[ię położył] bil

     [Przed wołem a przed osłem w jasłkach S[yn Boży położon] był]

   • 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Sankt Florian Psalter]‎^{scan transliteration, transcription}, Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], pages 71, 5:

     Przebiwacz *bodze se slunczem y przed *mesoczem (ante lunam) w pocolene y w pocolene

     [Przebywać będzie se słuńcem i przed miesiącem (ante lunam) w pokolenie i w pokolenie]

   • 1959 [1422], Henryk Kowalewicz, Władysław Kuraszkiewicz, editors, Wielkopolskie roty sądowe XIV-XV wieku, Roty poznańskie, volume I, number 1099, Poznań:

     Yaco ne szabyl szarni przet yego psy any gey iego psi gonily do yego wsy

     [Jako nie zabił sarny przed jego psy, ani jej jego psi gonili do jego wsi]

   • 1908 [c. 1500], Sprawozdania z Posiedzeń Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, volume V, page 12:

     Angyyel palmą rayszką yey dal, aby przeth panną noszona, gdy do grobu prowadzona

     [Anjeł palmę rajską jej dał, aby przed panną noszona, gdy do grobu prowadzona]

   • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎, page 822:

     Takoz za ssobą y przed sobą byl (sc. Jesus) tako sylnye vbyth, yze v yego vschythkym zyvoczye... nye bylo myescza czalego

     [Takoż za sobą i przed sobą był (sc. Jesus) tako silnie ubit, iże w jego wszytkim żywocie... nie było mieśca całego]

2. (attested in Greater Poland, Masovia) denotes time; before [with instrumental]
   • 1959 [1390], Henryk Kowalewicz, Władysław Kuraszkiewicz, editors, Wielkopolskie roty sądowe XIV-XV wieku, Roty poznańskie, volume I, number 82, Poznań:

     Jaco Potrek ne obszaloual Sandziuoya przet szeczø nedzel

     [Jako Piotrek nie obżałował Sędziwoja przed szecią niedziel]

   • 1959 [1391], Henryk Kowalewicz, Władysław Kuraszkiewicz, editors, Wielkopolskie roty sądowe XIV-XV wieku, Roty poznańskie, volume I, number 284, Poznań:

     Jako mi sø Wanczlaw poclonil przeth swantim Marczinem

     [Jako mi się Więcław pokłonił przed świętym Marcinem]

   • 1930 [c. 1455], “II Par”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎^{transliteration, transcription}, section 22,1:

     Wszitci gyny wyøczsy vrodzenym, gysz przed nym (ante eum) bily, zmordowany sø

     [Wszytcy jini więcszy urodzenim, jiż przed nim (ante eum) byli, zmordowani są]

   • 1895 [1448–1450], Mikołaj Suled, edited by Franciszek Piekosiński, Tłumaczenia polskie statutów ziemskich, Kodeks Świętosławów, Warka, page 37:

     Gdysz gescze byla przeth lathy alybo molthsza (pro mlothsza) lath (dum... esset minor annis)

     [Gdyż jeszcze była przed laty alibo młodsza lat (dum... esset minor annis)]

   • 1972 [15th century], Józef Reczek, Wacław Twardzik, editors, Najstarsze staropolskie tłumaczenie ortyli magdeburskich wg rkpsu nr 50, pages 42, 1:

     Zalowal szyą Pyotr na Andrzeya, ysze chcze gy wygnacz sz domv przed czasszem

     [Żałował się Piotr na Andrzeja, iże chce ji wygnać z domu przed czasem]

3. (attested in Greater Poland, Lesser Poland) denotes witnesses to an action; in front of [with instrumental]
   • 1967 [1394], Henryk Kowalewicz, Władysław Kuraszkiewicz, editors, Wielkopolskie roty sądowe XIV-XV wieku, Roty kościańskie, volume III, number 65, Kościan:

     Iaco Buthka... uczinila zaplaczene przed Yanem

     [Jako Budka... uczyniła zapłacenie przed Janem]

   • Beginning of the 15th century, Łukasz z Wielkiego Koźmina, Kazania gnieźnieńskie‎^{transliteration, transcription}, Krakow, page 4b:

     Dzeczøthko... gestcy ono bilo przeth svø milø mathkø plakalo, allecz... [p]przed svøth[y]my angoly gestcy szø ono bylo ssmalo

     [Dzieciątko... jestci ono było przed swą miłą matką płakało, aleć... przed święt[y]mi anjoły jestci się ono było śmiało]

   • 1915 [Fifteenth century], Jan Łoś, editor, Przegląd językowych zabytków staropolskich do r. 1543‎, page 444:

     Then, ktho mye przethobą (leg. przed tobą) vyny, memv szerczv czyaskoscz czyny

     [Ten, kto mie prze[d] tobą wini, memu siercu ciężkość czyni]

4. (attested in Masovia) according to, in someone's opinion [with instrumental]
   • 1928 [End of the fifteenth century], Jan Janów, editor, Zespół ewangelijny Biblioteki Ordynacji Zamoyskich nr 1116‎^{transliteration, transcription}, Warsaw, page 287:

     Byly sprawyedlywy oba przed bogyem (ante deum Luc 1, 6)

     [Byli sprawiedliwi oba przed Bogiem (ante deum Luc 1, 6)]

5. (attested in Lesser Poland) in relation to [with instrumental]
   • Beginning of the 15th century, Łukasz z Wielkiego Koźmina, Kazania gnieźnieńskie‎^{transliteration, transcription}, Krakow, page 11b:

     Isci szø ony pred luczmy vkaszugø dobrzy, allecz ony szø pred bodzem sly

     [Iżci się oni przed ludźmi ukazują dobrzy, aleć oni są przed Bogiem źli]

6. (attested in Greater Poland) because of [with instrumental]
   • 1967 [1420], Henryk Kowalewicz, Władysław Kuraszkiewicz, editors, Wielkopolskie roty sądowe XIV-XV wieku, Roty kościańskie, volume III, number 812, Kościan:

     Yaco Marczin nye mogl przeyachadz przed slim powetrzim ieszora oglandacz

     [Jako Marcin nie mogł przejachać przed złym powietrzym jeziora oględać]

7. (attested in Lesser Poland) denotes source of fear; of [with instrumental]
   • Beginning of the 15th century, Łukasz z Wielkiego Koźmina, Kazania gnieźnieńskie‎^{transliteration, transcription}, Krakow, page 5b:

     Chosci bi gy (sc. synka) ona pred szimnem bila przycrila

     [Cożciby ji (sc. synka) ona przed zimnem była przykryła]

8. denotes a person blocking an action [with instrumental]
   • 1930 [c. 1455], “I Reg”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎^{transliteration, transcription}, section 20,2:

     Ale genø tø rzecz zatayl ocyecz moy przede mnø

     [Ale jenę tę rzecz zataił ociec moj przede mną]

9. (attested in Lesser Poland, Sieradz-Łęczyca, Greater Poland) used in comparisons; than [with instrumental]
   • 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Sankt Florian Psalter]‎^{scan transliteration, transcription}, Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], pages 134, 5:

     Welyky gest gospodzyn a bog nasz przed wszemy boghy (prae omnibus diis)

     [Wieliki jest Gospodzin a Bog nasz przed wszemi bogi (prae omnibus diis)]

   • 1415, Przecław Słota, O zachowaniu się przy stole‎, Łęczyca, Poznań, line 84:

     Ya wasz chwalø, panny, pane, ysz przeth wami niczsz lepszego ne

     [Ja was chwalę, panny, panie, iż przed wami nics lepszego nie]

   • 1930 [c. 1455], “Ex”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎^{transliteration, transcription}, section 20,3:

     Nye bødzyesz myecz bogow czudzich przede mnø (coram me)

     [Nie będziesz mieć bogow cudzych przede mną (coram me)]

10. denotes a form or shape which someone takes; as [with instrumental]
    • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎, page 165:

      Yestesmy przed trzemy personamy (sub personis tribus) v yednym bostvye

      [Jestesmy przed trzemi personami (sub personis tribus) w jednym bostwie]

11. (attested in Lesser Poland) denotes higher position of importance; above [with instrumental]
    • 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Sankt Florian Psalter]‎^{scan transliteration, transcription}, Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], page Ath 1:

      Ktorykole chcze zbawon bycz, przede wszym (ante omnia) potrz[e]byszno gest, aby dzerszal krzesc[ij]anskø werø

      [Ktorykole chce zbawion być, przede wszym (ante omnia) potrz[e]bizno jest, aby dzierżał krześci[j]ańską wierę]

12. (attested in Lesser Poland) denotes movement; in front of [with accusative]
    • c. 1301-1350, Kazania świętokrzyskie‎^{scan transliteration, transcription}, Miechów, page ar 5:

      Pospesihø sø do coscola na modlituø pred boga usemogøcego

      [Pośpieszychą się do kościoła na modlitwę przed Boga wszemogącego]

    • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎, page 253:

      Vyrzvczyly y (leg. ji, sc. Jesusa) przed myasto (extra civitatem Luc 4, 29)

      [Wyrzucili ji (sc. Jesusa) przed miasto (extra civitatem Luc 4, 29)]

13. (attested in Sieradz-Łęczyca, Greater Poland) forward; ahead of [with accusative]
    • 1415, Przecław Słota, O zachowaniu się przy stole‎, Łęczyca, Poznań, line 71:

      Panny, na to szø trzymaycze, male køszy przed szø kraycze

      [Panny, na to się trzymajcie, małe kęsy przed się krajcie]

14. denotes time; before [with accusative]
    • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎, page 580:

      Vyeczczye, yzecz rychlo vstane z marthvych... y przydą pr[z]ed vass (praecedam vos Mat 26, 32) do Galyleey

      [Wiedzcie, iżeć rychło wstanę z martwych... i przydę pr[z]ed was (praecedam vos Mat 26, 32) do Galileej]

15. (attested in Lesser Poland) denotes person accompanying an action; before [with accusative]
    • 1937 [Fifteenth century], Středověké listy ze Slovenska. Sbírka listů a listin, psaných jazykem národném.‎, volume I, Lesser Poland, page 23:

      Thv my szya nye vszpravyethlyvyl, gdzye szyą przeth vaszą myloszcz oblygoval, ysz my myal zaplaczycz

      [Tu mi się nie usprawiedliwił, gdzie się przed waszą miłość obligował, iż mi miał zapłacić]

16. (attested in Greater Poland) because of [with accusative]
    • 1858 [c. 1408], Wojciech Szurkowski z Ponieca, “Wyroki sądów miejskich czyli ortyle [Urban court rulings i.e. "Ortyls"]”, in Wacław Aleksander Maciejowski, editor, Historia prawodawstw słowiańskich [History of Slavic lawmaking], volume 6, Poniec, page 58:

      Kyedy dlusznyk wynydzye sz myasztha przed dlugy (propter debita)

      [Kiedy dłużnik wynidzie z miasta prze[d] długi (propter debita)]

17. (attested in Sieradz-Łęczyca, Greater Poland) for, benefiting [with accusative]

    Synonyms: dla, ku

    • 1415, Przecław Słota, O zachowaniu się przy stole‎, Łęczyca, Poznań, line 110:

      Przymicze tho powedane przed waszø czescz, panni, pane

      [Przymicie to powiedanie prze[d] waszę cześć, panny, panie]

18. denotes higher position of importance; above [with accusative]
    • 1972 [15th century], Józef Reczek, Wacław Twardzik, editors, Najstarsze staropolskie tłumaczenie ortyli magdeburskich wg rkpsu nr 50, pages 89, 1:

      Czokoly szwyathczy gayony sand, to gydze przed wszythky gyne szwyadeczstwa

      [Cokoli świadczy gajony sąd, to jidzie przed wszytki jine świadecstwa]

Descendants

• Polish: przed
• Silesian: przed

References

• Boryś, Wiesław (2005), “przed”, in Słownik etymologiczny języka polskiego (in Polish), Kraków: Wydawnictwo Literackie, →ISBN
• Bańkowski, Andrzej (2000), “przed”, in Etymologiczny słownik języka polskiego [Etymological Dictionary of the Polish Language] (in Polish)
• B. Sieradzka-Baziur, Ewa Deptuchowa, Joanna Duska, Mariusz Frodyma, Beata Hejmo, Dorota Janeczko, Katarzyna Jasińska, Krystyna Kajtoch, Joanna Kozioł, Marian Kucała, Dorota Mika, Gabriela Niemiec, Urszula Poprawska, Elżbieta Supranowicz, Ludwika Szelachowska-Winiarzowa, Zofia Wanicowa, Piotr Szpor, Bartłomiej Borek, editors (2011–2015), “przed, przede”, in Słownik pojęciowy języka staropolskiego [Conceptual Dictionary of Old Polish] (in Polish), Kraków: IJP PAN, →ISBN