Gizakiaren jatorria edo antropogenesia, egungo giza espeziearen jatorriari dagokio. Antzinaroan eta gizateriaren historiaren zatirik handienean, ikuspegi mitiko eta erlijiosoa, hau da, antropogonia, izan zen onartuena —nahiz eta froga fisikorik ez izan—, eta, oro har, jainko baten edo batzuen borondate-egintzat hartzen du gizateriaren jatorria. Zientziaren garapenari esker, ikuspegi aldaketa bat gertatu zen, eta gaur egun ikuspegi zientifikoa da nagusi. Ikuspuntu horrek giza espeziea Lurreko organismoen bilakaera biologikoan kokatzen du, nahiz eta jatorri eta eboluzio horren xehetasunak etengabe aztertzen eta ikertzen diren diziplina zientifiko partaideen artean.
Gizakiaren jatorria ikuspuntu zientifikotik
Ugariak dira, ikuspuntu zientifikotik, gizakiaren jatorriaren inguruko interesa duten diziplinak: biologia, biologia ebolutiboa, genetika, antropologia fisikoa, paleontologia, estratigrafia, geokronologia, arkeologia, antropologia, Historia eta linguistika.
Lamarckismoa edo hartutako karaktereen herentzia
Zientziak gainditu badu ere, Jean-Baptiste Lamarck naturalista frantsesaren teoria, Lamarckismo bezala ezagutua, eboluzio biologikoaren lehen teoria izan zen. Philosophie zoologique (1809) liburuan azaldu zen, eta jasotako karaktereen herentziaren teoria ere deitzen zaio.
XX. mendearen hasieran, ordea, gezurtatuta geratu zen, Weismann hesiaren formulazioak informazioa lerro somatikoaren eta germinalaren artean transferitzea ezinezkoa zela erakutsi zuenean: gizabanakoak bere bizitzan garatutako karaktereak ez dira bide genetikotik transmititzen.
Darwinen hautespen naturalaren bidezko eboluzioaren teoria
Gizakiaren jatorriaren ikuspegi zientifikoaren mugarririk handiena Charles Darwin naturalista ingelesaren lana da. Darwinek egungo giza espeziea (Homo sapiens sapiens) hautespen naturalaren eta hautespen sexualaren eboluzio biologikoaren barruan kokatzen du.
Gizakiaren jatorria
1871ko Gizakiaren jatorria (ingelesez, The Descent of Man, and Selection in Relation to Sex) Darwinen eboluzioaren teoriari buruzko bigarren liburua da.[1] 1859ko Espezieen jatorria liburuaren ondoren, Gizakiaren jatorria idatzi zuen, non hautespen naturalaren eboluzioaren teoria, giza eboluzioari aplikatzen baitzion, hautespen sexualaren garrantzia bereziki nabarmenduz. Psikologia ebolutiboari, etika ebolutiboari, giza arrazen arteko desberdintasunei eta parekatze-kideak hautatzeko emakumeak duen zeregin nagusiari buruzko beste alderdi batzuk lantzen ditu.[2] Liburuaren amaieran, gizakiaren jatorriari buruzko ondorio nagusia zein den adierazten du:
| « | «La principal conclusión a la que aquí se ha llegado, y que actualmente apoyan muchos naturalistas que son bien competentes para formar un juicio sensato, es que el hombre desciende de alguna forma altamente menos organizada. Los fundamentos sobre los que reposa esta conclusión nunca se estremecerán, porque la estrecha semejanza entre el hombre y los animales inferiores en el desarrollo embrionario, así como en innumerables puntos de estructura y constitución, tanto de importancia grande como nimia (los rudimentos que conserva y las reversiones anómalas a las que ocasionalmente es propenso) son hechos incontestables».[3] | » |
Eboluzioaren sintesi modernoa
Eboluzioaren sintesi modernoak, teoria sintetikoak edo neodarwinismoak, Charles Darwinen hautespen naturalaren bidezko espezieen eboluzioaren teoria, Gregor Mendelen teoria genetikoa herentzia biologikoaren oinarri gisa, ausazko mutazio genetikoa aldakuntza-iturri gisa eta populazioen genetika matematikoa integratzea bilatzen du. Sintesi modernoaren garapenaren teorialari garrantzitsuen artean, Thomas Hunt Morgan, R. A. Fisher, Theodosius Dobzhansky, J. B. S. Haldane, Sewall Wright, William Donald Hamilton, Cyril Darlington, Julian Huxley, Ernst Mayr, George Gaylord Simpson eta G. Ledyard Stebbins daude.
Gizakiaren jatorriaren azalpen mitikoa eta erlijiosoa
Kultura eta zibilizazio desberdinek gizakiaren sorrerari eta jatorriari buruzko kontakizun mitiko eta erlijioso anitzak eskaini dituzte. Gizakiaren jatorriari edo sorrerari buruzko kontakizun mitiko eta erlijiosoari Antropogonia deitzen zaio, baita gizateriaren eta haren kulturaren hedapenari buruzkoa ere. [eskatutako [erreferentzia behar]
Erreferentziak
Ikus gainera
Kanpo estekak
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
