Txikipedia:Ibaietako lehen zibilizazioak
From Wikipedia, the free encyclopedia
Ibaietako lehen zibilizazioak deitzen zaie munduan sortu ziren lehen zibilizazio handiei, hain zuzen ere ibai handien inguruan sortu zirelako:
- Mesopotamia, Tigris eta Eufrates ibaien ondoan.
- Egipto, Nilo ibaiaren ondoan.
- India, Indus ibaiaren ondoan.
- Txina, Ibai Urdinaren eta Ibai Horiaren artean.
Duela 5.000 urte inguru, ibai handi horien haranetan bizi ziren herri batzuek ibaiak aprobetxatzen ikasi zuten nekazaritza-produkzioa handitzeko. Ubideak eraikitzen zituzten, ibaietako ura laborantza-eremu berrietara bideratzeko, eta dikeak, uraren sarrera itxi edo irekitzeko, uholdeak saihestuz. Gainera, ibaiak ur gutxiago zeraman garaietarako, lurpeko ur-hobiak eraiki zituzten, beharra zegoenean ura eduki ahal izateko.
Ur-hornidura etengabe horri esker, ureztapeneko nekazaritza egin zezaketen, eta askoz produkzio edo ekoizpen handiagoa lortu euri-ura bakarrik erabil dezakeen lehorreko nekazaritzarekin baino. Gainera, ur gehiago izanda, lur gehiago ere erabil zitekeen laboreak landatzeko eta elikagaiak lortzeko, bai eta abeltzaintzarako ere, abere gehiago edukitzeko.
Janari-hornidura handiagoa ziurtatu eta gero, soberakinak saldu edo truka zitezkeen eta merkatuak sortu. Merkataritzaren hasiera etorri zen horrela. Era horretan, beste biztanle batzuek ez zuten nahitanahiez nekazaritzan aritu behar janaria eskuratzeko, eta, aldiz, beste langintza batzuetan jardun zitezkeen, erremintak, arropak, eskulanak, armak, etab. egiten, haiek saltzeko.
Bestalde, janaria lortzea errazagoa izanik, pertsona gehiago elikatu ahal ziren, eta, ondorioz, biztanleria handitu egin zen. Herrixkak ugalduz, handituz eta hiri bihurtuz joan ziren. Hiri garatuenetan, eraikuntza handiak agertu ziren, botereari eta erlijioari lotutakoak batez ere.
Haran berean zeuden hirietako biztanleek hizkuntza bera eta sineste berberak partekatzen zituzten, eta herri nazioak sortzen hasi ziren. Herri nazio horien arteko harremanak ez ziren beti onak izaten, eta haien arteko liskarrak eta gatazkak egoten ziren. Horregatik, hiri aurreratuenetan, harresiak eta dorreak eraikitzen zituzten defenditzeko, eta soldaduak ere behar ziren horretarako.