Man

Man^[1] (ingelesez: Isle of Man, /ˈmæn/ ahoskatua; manxeraz: Ellan Vannin, /ˈɛlʲən ˈvanɪn/ ahoskatua) Irlandako itsasoko uharte txiki bat da, Irlandarekin eta Britainia Handiarekin batera Britainiar uharteak osatzen dituena.

Man
Ellan Vannin Isle of Man
Ereserkia: O Land of Our Birth
Goiburua: Oh Land of Our Birth
Man uharteko bandera coat of arms of the Isle of Man (en)
Uk map isle of man.png
Geografia
Hiriburua	Douglas
Azalera	572
Punturik altuena	Snaefell (en)
Kontinentea	Europa
Administrazioa
Gobernu-sistema	Koroaren menpeko lurraldea
Man uharteko jauna	Charles III.a
Man Uharteko Ministroburua	Howard Quayle (en)
Legebiltzarra	Tynwald
Harreman diplomatikoak	Ikusi mapa Wikidatan
Zeren kide	ikusi Man and the Biosphere Programme (en)
Demografia
Biztanleria	84.523
Dentsitatea	147,77 bizt/km²
Hizkuntza ofizialak	ikusi ingeles Manxera
Erabilitako hizkuntzak	ikusi ingeles eta Manxera
Emankortasun-tasa	1,65 (2002)
Bizi-itxaropena	77,96585 (2002)
Ekonomia
Historia
Sorrera data: 1765eko maiatzaren 10a
Bestelako informazioa
Aurrezenbakia	+44
ISO 3166-1 alpha-2	IM
ISO 3166-1 alpha-3	IMN
Ordu eremua	ikusi UTC±00:00 : Europe/Isle_of_Man (en)
Elektrizitatea	230 V. 50 Hz.BS 1363 (en)
Internet domeinua	.im
gov.im

Artikulu hau Irlandako itsasoko uharteari buruzkoa da; beste esanahietarako, ikus «Man (argipena)».

Ez da Erresuma Batuko lurraldea; Britainia Handiko Koroaren dependentzia (Crown Dependency) bat da. Beraz, Erresuma Batuko gobernua arduratzen da uhartearen defentsa militarraz eta nazioarteko harremanez, baina Man uhartea nazioarteko entitate bereizia da.

Historia

Man uhartea Irlandako Itsasoan dago, eta Goi Erdi Arotik Irlandako eta Eskoziako lurraldeetako gertakarien eraginpean izan da. VIII. mendean, norvegiarrek (bikingoek) Hebrida uharteetan sortutako Uharteetako Erresumako lurralde hegoaldekoena izan zen. XII. mendean, Somerled jaun norvegiar-gaelikoak Man uharteraino hedatu zuen bere agintea eta, 1266tik aurrera, Eskoziaren baitan kokatuta, Uharteetako Jaurerriko zati izan zen. 1313an, berriz, Robert I.a Bruce erregeak uhartea mendean hartu zuen.

1880ko abenduaren 21ean uhartean emakumeentzako sufragio eskubidea onartu zuten: hori onartu zuen mundu osoko lehen lekua da.

1975ean, Ned Maddrell, manxeraren azken hiztuntzat jo ohi dena hil zenean, hizkuntza hila bilakatu zen ofizialki.

Gobernua

Man uharteko tokiko gobernuak eta sheadingak.

Erresuma Batuko gobernuaren ardura da uhartea babestea eta, azken finean, gobernu ona bermatzea eta nazioarteko foroetan uhartea ordezkatzea. Bestalde, uharteko parlamentuak eta gobernuak barne-arazo guztietarako eskumenak ditu.

Tokiko gobernua

Man uharteko tokiko gobernuak antzinako barrutien oinarria hartu du. Bi aginpide mota daude: alde batetik, Douglaseko udalerriaren udalbatza dago; bestetik, Castletown, Peel eta Ramsey hirien, Michael, Laxey, Onchan, Port St Mary eta Port Erin herrien eta beste hamabost barrutien (lehen aipatutako hiriak eta herriak ez dituzten) batzordeak daude.

Klima

Datu klimatikoak (Ronaldsway)
Hila	Urt	Ots	Mar	Api	Mai	Eka	Uzt	Abu	Ira	Urr	Aza	Abe	Urtekoa
Batez besteko tenperatura maximoa (°C)	8.2	7.9	9.2	11.1	14.1	16.3	18.1	18.1	16.3	13.6	10.9	8.9	12.8
Batez besteko tenperatura minimoa (°C)	3.9	3.4	4.4	5.4	7.7	10.2	12.2	12.4	11.1	8.9	6.3	4.5	7.6
Pilatutako prezipitazioa (mm)	82.6	57.5	65.5	55.7	50.9	58.1	56.2	65.3	75.3	102.5	103.1	91.8	864.4
Euri egunak (≥ 1.0 mm)	14.0	10.6	11.8	9.9	9.7	9.8	9.0	10.8	11.1	14.1	15.2	13.9	140.1
Eguzki orduak	54.1	77.9	115.9	171.2	227.6	203.4	197.4	184.9	138.9	103.6	63.5	46.0	1584.6
Iturria: Met Office[2]

Kultura

Hizkuntzak

Man uhartean tradizionalki manxera mintzatu da, baina jatorrizko azken hiztuna 1974an hil zen, eta gaur egun ingelesa da nagusi, nahiz eta manxera berriz indartzeko saiakerak egiten ari diren.

Manxar ospetsuak

• Ned Maddrell (1877-1974): manxeraren azken hiztuna.
• Barry Gibb (1946): Bee Gees taldeko musikaria.
• Robin Gibb (1949 - 2012): Bee Gees taldeko musikaria.
• Maurice Gibb (1949 - 2003): Bee Gees taldeko musikaria.
• Mark Cavendish (1985): txirrindularia.
• Kieran Tierney (1997): futbolaria.