Origami

Origamia^[1] paper orriak tolestean datzan teknika edo artea da, gauzen edo animalien itxura emateko. Jatorriz Japoniakoa izanik ere, paper toleste teknika orori ematen zaion izena da. Nahiz eta origami puruenak ez duen onartzen ebakitzerik edo kola erabiltzerik, japoniar diseinu tradizional asko daude teknika horiek erabiltzen dituztenak.

Paperezko kurrilo bat, origami irudi ezagunenetakoa.

Origami kutxatxoak.

Teknika honen berezitasuna paper bidimentsionala hainbat tamainatako forma tridimentsionaletan eraldatzea da, hasierako oinarri karratu edo laukizuzenetik abiatuta, eredu sinpleetatik hasi eta konplexutasun handiko tolesetaraino. Origamian, inguratzen gaituen eta bizi garen ingurunea modelatzen da: kontinente guztietako fauna eta flora, hiriko bizitza, gure egunerokotasuneko tresnak, animalia mitologikoak eta beste hainbat irudi.

Ekialdeko filosofiaren arabera, origamiak lasaitasuna eta pazientzia ematen dio praktikatzen duenari.

Hitza

Origami (折り紙) japonieratik dator: oru (折る), "tolestu" eta kami (紙), "paper", gami formara aldatua rendaku fonologia araua dela-eta. Euskaraz, nazioartean bezala, origami hitza da erabiltzekoa^[1], baina beste esapide batzuk ere badaude, hala nola "paperezko irudigintza", "paper plegatuzko irudiak" edo "paper tolestea/tolesketa".

Historia

Elkarri lotutako bi kurriloen tolestea, ezagutzen den lehen origami Liburutegi teknikoan (Hiden senbazuru orikata, Japonia, 1797)

Papera tolesteko artea Txinan sortu zen I. edo II. mende inguruan, zhézhǐ (折紙/折纸) izenekoa. VI. mendean iritsi zen Japoniara, monje budistek eramana Goguryeo zeharkatuz, eta japoniar tradizioan sartu zen. Heian Aroan, 794tik 1185era, origamia nobleziaren zeremonietan parte garrantzitsua izan zen, papera tolestea luxua baitzen, egoera ekonomiko onekoek bakarrik izan ahal zutenak. Muromachi Aroa, 1338 eta 1573 artean, papera merketuz joan zen, eta origami motak geruza sozialak bereizteko balio zuen, adibidez, samurai aristokrata baten eta nekazari baten artean. Artearen erabateko demokratizazioa 1603 eta 1867 bitartean baino ez zen gertatu, Tokugawa Aroa, non kurriloaren eta igelaren oinarria dokumentatuak dauden 1797ko Senbazuru Orikata liburuan.

Europan, eskuzapiak tolesteko teknnika garatu bat zegoen, XVII. eta XVIII. mendeetan loratu zena, aristokraziren oturuntzetan erabilia. Garai horren ondoren, teknika hori desagertuz joan zen, ia ahazteraino, portzelanazko baxera apainduak ordeztu baitzuen estatusa adierazteko marka gisa^[2]. Hala ere, tradizio horri lotutako teknika eta oinarri batzuk Friedrich Fröbelen "Kindergarten" metodoan txertatu ziren, paper toleste moduan. 1860ko hamarkadan Japoniak mugak ireki zituenean, modernizazio-estrategia baten parte gisa, Fröbelen haurtzaindegi-sistema inportatu zuten, eta horrekin batera, paper tolesteari buruzko ideia alemaniarrak. Besteak beste, ebakiak debekatzea eta bi koloreko orri karratu bat erabiltzea. Ideia horiek eta Europako beste arau batzuk japoniar tradizioan txertatu ziren. Garai hau baino lehen, iturri japoniar tradizionaletan ohikoak ziren paper forma ezberdinak, ebakiak eta amaitu ondorengo koloreztatzea^[3].

Migel Unamunokoa izan zen paper tolestea Euskal Herrian eta Espainia osoan hedatzen saiatu zenetariko bat, eta hainbat idazki egin zituen gai honi buruz^[4][5]

1960ko hamarkadaren amaieratik gaur egunera arte oso azkar garatzen joan da. Akira Yoshizawa japoniarraren lanak, eredu-sortzaile oparoa izan zen eta jatorriari buruzko liburuen egilea, eta XX. mendeko berpizkundea bultzatu zuen. Matematika txertatzea lehen kontuan hartzen ez zen gai berria da eta azken 30 urteotan indarra hartu duena. 1990eko hamarkadan ordenagailuen etorrerarekin, paperaren erabilera eta oinarri berriak optimizatu ahal izan dira irudi konplexuetarako, intsektuak adibidez. Gainera, interneti esker, diseinu-teknika berriak aurkitu eta zabaldu dira mundu osoan.

Teknikak eta materiala

Teknikak

Sakontzeko, irakurri: «Yoshizawa-Randlett sistema»

Oinarrizko 9 tolesen zerrenda.

Origami liburu asko oinarrizko toleste tekniken deskribapenarekin hasten dira, irudiak egiteko erabiltzen direnak. Oinarrizko tolesen diagrama sinpleak barne hartzen ditu:

• mendi tolesa eta haran tolesa (Bergfaltung und Talfaltung)
• tximista tolesa (Zickzackfaltung)
• kanporanzko tolesa (Gegenbruchfalte - außen)
• barneranzko tolesa (Gegenbruchfalte - innen)
• estutze tolesa (Knickfaltung)
• hondoratze tolesa (Senkfaltung)
• untxi belarriaren tolesa (Hasenohrfaltung)
• zapaltze tolesa (Quetschfaltung)
• petalo tolesa (Blütenfaltung)

Badira ere izendun oinarri batzuk, era askotako irudietan erabiltzen direnak, adibidez "txori" oinarria (txori irudi askoren oinarrian dagoena), "arrain" oinarria, “ur-bonba” oinarria edo "igel" oinarria^[6].

Papera

Kurriloa eta berau tolesteko paper tradizional karratuak

Tolesteko, ia edozein material xaflakor (laua) erabil daiteke; baldintza bakarra pleguari eustea da.

Origami paper estandar ohikoenak, askotan "kami" izenez ezagunak ("papera" japonieraz), 2,5 cm eta 25 cm arteko laukiak dira, eta multzotan saltzen da. Ohikoa da alde batean koloreztatua eta bestean zuria izatea, baina kolore bikoitzeko bertsioak ere badaude. Paper arruntak 70-90 g/m2-ko dentsitatea du eta toles sinpleetarako erabil daiteke, kurriloa eta ur-bonba kasu. Dentsitate handiagoko paperak, 100 g/m2-koak edo gehiagokoak, "toles bustiak" egiteko erabiltzen dira, urez bustitako irudiak egiteko teknika berezi bat. Teknika honek irudiaren modelatze biribilagoa ahalbidetzen du, lehortzen denean zurruntzen eta sendotzen dena.

Washi (和紙) da Japonian erabiltzen den origami paper tradizionala. Washi, paper arrunta baino sendoagoa izaten da, eta arte tradizional askotan erabiltzen da. Washi papera egiteko landare ezberdinen azala erabili ahal da: ganpi zuhaitza, mitsumata zuhaixkaz (Edgeworthia papyrifera) edo paper-masustondoa (Broussonetia papyrifera). Batzuetan banbua, kalamua, arroza eta garia ere erabil ahal da.

Tresnak

Hezurrezko tolestaileak

Ohikoa da gainazal lau baten gainean egitea, baina origamizale batzuek nahiago dute airean egitea, batez ere tolesak irakasten dituztenean. Origamizale batzuek uste dute ez dela tresnarik erabili behar tolestean, baina irudi konplexuenetan lagundu dezake. Adibidez, tolestaile batek toles zorrotzak erraz egiteko aukera ematen du, klip batek hatz pare gisa joka dezakete, eta matxardek toles txikiak egiteko erabil daitezke.

Irudi amaituak urez ihinztatu daitezke, itxura hobea izan dezaten, eta toles bustiaren teknika erabiltzeko esprai bat behar izaten da.

Iruditegia

• 
  Dolar billete batekin eginiko elefantea
• 
  Kawasaki arrosa bat (sepaloa bananandua dago).
• 
  Kawasaki kuboa
• 
  Toles bistiarekin eginiko zezena
• 
  Orizuru nimiñoa
• 
  Origami modular bi
• 
  Bonsai origamia
• 
  Paper biribilez eginiko ur-bonba