بالاترین سوالات
زمانبندی
چت
دیدگاه
پی‌یر بوردیو
جامعه‌شناس فرانسوی از ویکی‌پدیا، دانشنامه آزاد
Remove ads
پیر بوردیو (به فرانسوی: Pierre Bourdieu) (۱ اوت ۱۹۳۰–۲۳ ژانویه ۲۰۰۲)، جامعه‌شناس و مردم‌شناس سرشناس فرانسوی بود که عمدتاً به مسائلی نظیر سازوکارهای قدرت و انواع شیوه‌های انتقال قدرت در جامعه در درون و بین نسل‌های مختلف می‌پرداخت. او برخلاف سنت ایدئالیست اروپای غربی بر واقعیت جسمانی زندگی اجتماعی و نقش عمل در سازوکارهای جامعه تأکید داشت. او تحت تأثیر گرامشی، هایدگر، مرلوپونتی، ویتگنشتاین، هوسرل، مارکس، وبر، دورکیم، کلود لوی-استروس و پانوفسکی نظریه شکل‌های فرهنگی، اجتماعی و نمادین سرمایه را در برابر شکل‌های اقتصادی سرمایه مطرح کرد. بوردیو جامعه‌شناسی سنتی را با نظریهٔ خود درآمیخت و همواره در پی ارتباط مفاهیم نظریه‌شناختی خود با تحقیق تجربی بود. آثار او مارپیچی است بین نظریه و تحقیق تجربی و برگشت به تدوین دوباره نظریه اما در سطحی دیگر.[۴] جامعه‌شناسی بوردیو نافی هرگونه طبقه‌بندی است؛ زیرا او مرزهای رشته‌های علمی را درمی‌نوردد؛ جامعه‌شناسی، مردم‌شناسی، آموزش و پرورش، تاریخ فرهنگی، هنر، علم، زبان‌شناسی و فلسفه و به‌راحتی بین نظریه و تحقیق تجربی حرکت می‌کند.[۵]
Remove ads
زندگی
بوردیو در اول اوت ۱۹۳۰ در ناحیه دنگین در منطقهٔ بی‌آرن نزدیک کوه‌های پیرنه-آتلانتیک در جنوب شرقی فرانسه متولد شد. پدرش، آلبر بوردیو، یک کارمند دولتی اداره پست بود[۶] و محل زندگی آن‌ها ناحیه‌ای روستایی بود.[۷] پی‌یر بوردیو تحصیلات متوسطه خود را بین سال‌های ۱۹۴۱ تا ۱۹۴۷ در دبیرستان شبانه‌روزی لویی بارتو در پو و، سپس، لوئی کبیر گذراند.[۸][۹] بوردیو در دههٔ ۱۹۵۰ در اکول نرمال سوپریور در پاریس تحصیل می‌کرد. او با درجهٔ عالی در رشتهٔ فلسفه فارغ‌التحصیل شد. بوردیو رساله خود با عنوان «ترجمه و تفسیری از ملاحظات انتقادی لایبنیتس» را در معیت هانری گوییه نوشت. او به مدت یک سال در دبیرستان تئودور دو بانویل در مولن به تدریس فلسفه پرداخت[۱۰] و در ۱۹۵۶ به خدمت نظام فراخوانده شد و دو سال در الجزایر در خدمت سربازی ارتش فرانسه بود. در سال ۱۹۸۵ کتاب جامعه‌شناسی الجزایر را به چاپ رساند و تا دو سال بعد در دانشگاه الجزایر به تدریس پرداخت.[۱۱] او پس از بازگشت به فرانسه در میزگردهای کلود لوی استروس شرکت می‌جست و به عنوان دستیار با ریمون آرون همکاری می‌کرد. در سال ۱۹۶۸ مرکز جامعه‌شناسی اروپایی را تأسیس کرد و تا پایان عمر مدیریت آن را بر عهده داشت. در سال ۱۹۸۱ و در پی بازنشستگی ریمون آرون، کرسی او در کلژ دو فرانس به بوردیو اعطا شد.[۱۲] در سال ۱۹۷۵ بوردیو یک گروه تحقیقاتی در مرکز جامعه‌شناسی اروپایی تأسیس کرد که «پژوهش نامه علوم اجتماعی» را چاپ می‌کرد. در این گروه او به دنبال این بود که قوانین پذیرفته شدهٔ تولیدات جامعه‌شناسی را دگرگون کند و در عین حال شالوده‌های علمی جامعه‌شناسی را تقویت کند. در طول دههٔ ۹۰ میلادی بوردیو به یکی چهره‌های روشنفکر معروف در فضای سیاسی فرانسه تبدیل شد. بوردیو در سن ۷۱ سالگی از سرطان درگذشت.
Remove ads
تأثیرات
بوردیو تحت تأثیر افراد بسیاری بود. او از ماکس وبر مفهوم تسلط و نظام‌های نمادین را به ارث برد و نظریهٔ نظم‌های جامعه‌شناسی او را از جامعه‌شناسی دین به نظریهٔ «میدان» انتقال داد. بوردیو همچنین تحت تأثیر کارل مارکس جامعه را به عنوان مجموعی از روابط اجتماعی مستقل از آگاهی و اراده افراد تعریف کرد. او تحت تأثیر امیل دورکیم، مارسل موس و کلود لوی-استروس دیدگاهی ساختارگرا دربارهٔ تمایل ساختارهای اجتماعی به بازتولید خودشان را پرورش داد. با این حال بوردیو با تأکید بر نقش عاملان اجتماعی در نظم‌های نمادین از دورکیم فاصله می‌گیرد. موریس مرلو-پونتی و پدیدارشناسی ادموند هوسرل تأثیری اساسی بر فرمول‌بندی بوردیو دربارهٔ بدن و صورت‌بندی نظریه عمل داشتند.
Remove ads
سیاست
او منتقد ژان پل سارتر به خاطر اتخاذ یک نقش روشنفکرانه، فرصت طلب و بی مسئولیت در سیاست بود. از نظر او جامعه‌شناسی یک تفریح روشنفکرانه نیست بلکه قواعد جدی یک علم بر آن حاکم است. تناقضی بین نوشته‌های اولیهٔ بوردیو که در آن‌ها علیه به‌کارگیری جامعه‌شناسی در فعالیت‌های سیاسی سخن می‌گوید و نوشته‌های بعدی او وجود دارد که در آن‌ها به نقش روشنفکر در سیاست تأکید می‌کند. بوردیو به شدت نگران جهانی‌سازی و افرادی بود که از آن ضرر می‌بینند. او سخنرانی‌های زیادی علیه نئولیبرالیسم که در آن زمان در مرکز بحث‌های سیاسی روز بود انجام داد. بوردیو معتقد بود که باید روشنفکران را در زیر میکروسکوپ جامعه‌شناختی قرار داد؛ به این دلیل که در جامعه پیشرفته که در آن مدارس نخبگان به‌مثابه ابزاری شاخص برای مشروعیت بخشیدن به سلسله‌مراتب اجتماعی جایگزین کلیسا شده‌است حاکمان مرتباً به علم و منطق متوسل می‌شوند تا تصمیمات و برنامه‌های خود را توجیه کنند که روشنفکران باید علیه این نوع سوءاستفاده‌ها از منطق و خردمندی قد علم کنند. او می‌گوید که روشنفکر موجودی متناقض و دوبعدی است که از پیوند ناپایدار آزادی عمل و تعهد ترکیب یافته‌است. از نظر بوردیو اینها ناسازگار نیستند بلکه مکمل یکدیگرند. آزادی عمل شرط ضروری تعهد عالم است.[۱۳]
مفاهیم
خلاصه
دیدگاه
وی خالق مفاهیمی همچون میدان، سرمایهٔ فرهنگی و عادت‌واره یا ریختار [معادل دیگر حسن چاوشیان] است.
«ریختار [عادت واره] همان جبر و ضرورتی است که درونی شده و تبدیل به قریحه ای گشته که کرد و کارهای معنادار و تلقی‌های معنا بخش ایجاد می‌کند. ریختار طبع و قریحه ای عام و انتقال پذیر است که به صورتی سیستماتیک و همه شمول_ فراتر از حد و مرزهای چیزهایی که مستقیماً آموخته شده‌اند_ همان ضرورتی را به کار می‌بندد که در بطنِ شرایط یادگیریِ اولیه نهفته‌است. ... ریختار نه فقط ساختاری ساخت دهنده است که کرد و کارها و درک و تلقیِ کرد و کارها را سازماندهی می‌کند، بلکه ساختاری ساخت یافته نیز هست … به عبارتی دیگر، با همهٔ چیزهایی تعریف می‌شود که آن را از چیزی که نیست و خصوصاً از همهٔ چیزهایی که با آن‌ها در تضاد است، جدا و متمایز می‌کند»[۱۴]
اگر ریختار را «مجموعه ای از روابطِ جا افتاده در کنش گران اجتماعی» بدانیم، به دنبال آن، می‌توان میدان را نیز «مجموعه ای از روابط بین موقعیت‌های مختلف، در فضای اجتماعی» دانست. در واقع «موقعیت همان نقطه ای است که منش [یا همان ریختار] را به میدان متصل می‌کند و به تعریف میدان از این منظر می‌پردازد.»[۱۵]
پس آنچه کنش گر، یا به بیانی دقیق تر، ریختارِ کنش گر را به میدان مرتبط می‌سازد مجموعه ای از روابط است که می‌توان آن‌ها را با تأثی از ادبیات کلاسیک بازار خواند؛ یعنی مجموعه ای از روابط بین کنش گران که منجر به مبادلهٔ نمادین می‌شود، و حاصلِ این مبادلهٔ نمادین در سطح نهایی چیزی نیست جز قدرت. «جوامع سنتی با مبادلهٔ بی واسطهٔ هدایا شناخته می‌شوند و جوامع مدرن بر حسب مبادله‌هایی که به واسطهٔ بازار صورت می‌پذیرد. ... بازارها با این که با میدان‌ها یکسان نیستند، چهارچوب اسکلت میدان‌ها را تشکیل می‌دهند.»[۱۶]
Remove ads
کتاب‌شناسی
خلاصه
دیدگاه
آثار بوردیو مشتمل بر نوشته‌ها، درس‌گفتارها، سخنرانی‌ها و مصاحبه‌های او بالغ بر ۵۵ مجلد است. آثار او حوزه گسترده‌ای از علوم، از فلسفه و نظریهٔ ادبی تا جامعه‌شناسی و انسان‌شناسی را دربرگرفته است.
بوردیو در این کتاب کوشیده‌است تا احکام زیباشناسی را با موقعیت‌های موجود در فضای اجتماعی مرتبط کند. انجمن بین‌المللی جامعه‌شناسی «تمایز» را به عنوان یکی از ده کتاب مهم جامعه‌شناسی سده بیستم انتخاب کرد.[۱۷] در این کتاب بوردیو به بحث در این باره می‌پردازد که قضاوت ذوقی به جایگاه اجتماعی افراد بستگی دارد و خود عملی است برای مشخص کردن جایگاه اجتماعی افراد. او در این کتاب از ترکیبی از نظریه جامعه‌شناسی، داده‌های آماری، عکس‌ها و مصاحبه‌ها استفاده می‌کند تا بر دشواری فهم سوژه از طریق روش‌های عینی فائق آید.
- سلطه مذکر (۱۹۹۸)
بوردیو در سلطه مذکر از مدل جامعه قبایلی کابیلی شمال الجزایر بهره گرفته و می‌کوشد نشان دهد که در این جامعه، چگونه ساختارهای تقابلی مرد - زن، سلطه مذکر را بازتولید می‌کنند. در واقع، بهره‌گیری بوردیو از مدل الجزایری، نخست برای فرانسویان که مدعی جامعه‌ای پیشرفته بودند، شوک آور بود اما بوردیو نشان داد که این ساختارها بسیار ریشه‌ای هستند و این سلطه پیش از آن که هنجاری و دستوری باشد، در الگوهای روزمره و ناخودآگاه بازتولید می‌شود.[۱۸]
Remove ads
کتاب‌شناسی بوردیو
- تأملات پاسکالی، ترجمه محسن ناصری‌راد، تهران: انتشارات گام نو، چاپ اول، ۱۴۰۴
- چیزهای گفته‌شده، ترجمه محسن ناصری‌راد، تهران: انتشارات گام نو، چاپ اول، ۱۴۰۲
- سلطه مذکر، ترجمه محسن ناصری‌راد، تهران: نشر آگه، چاپ اول، ۱۴۰۰
- معنای سیاسی هستی‌شناسی فلسفی مارتین هایدگر، ترجمه حسن چاوشیان، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه، چاپ اول، ۱۴۰۰
- جامعه‌شناس و مورخ، ترجمه انور محمدی، تهران: نشر گل آذین، چاپ اول، ۱۳۹۸
- دربارهٔ دولت، ترجمه سروش قرائی، تهران: انتشارات مولی، چاپ اول، ۱۳۹۷
- ساختارهای اجتماعی اقتصاد، ترجمه حسن چاوشیان، تهران: مؤسسه عالی پژوهش تأمین اجتماعی، چاپ اول، ۱۳۹۷
- انسان دانشگاهی، ترجمه حسن چاوشیان، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه، چاپ اول، ۱۳۹۶
- تمایز: نقد اجتماعی قضاوت‌های ذوقی، ترجمه حسن چاوشیان، تهران: نشر ثالث، چاپ اول، ۱۳۹۰
- درباره تلویزیون و سلطه ژورنالیسم، ترجمه ناصر فکوهی، تهران: انتشارات فرهنگ جاوید، چاپ اول، ۱۳۹۰
- درسی دربارهٔ درس، ترجمه ناصر فکوهی، تهران: نشر نی، چاپ اول، ۱۳۸۸
- علم علم و تأمل پذیری، ترجمه یحیی امامی، تهران: مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور، ۱۳۸۶
- عکاسی: هنر میان‌مایه، ترجمه کیهان ولی‌نژاد، تهران: نشر دیگر، ۱۳۸۶
- نظریه کنش، دلایل عملی و انتخاب عقلانی، ترجمه سیدمرتضی مردیها، تهران: نقش و نگار، چاپ اول، ۱۳۸۱
Remove ads
کتاب‌شناسی دربارهٔ بوردیو
- «جامعه‌شناسی یک ورزش رزمی است» (فیلمی در مورد زندگی بوردیو) اثر پیر کارل - (این فیلم به فارسی زیرنویس شده‌است)
- مفاهیم کلیدی پیر بوردیو، ترجمه محمدمهدی لبیبی، تهران: نشر افکار، چاپ دوم، ۱۳۹۳
- واژگان بوردیو، ترجمه مرتضی کتبی، تهران: نشر نی، چاپ اول، ۱۳۸۵
- بوردیو برای معماران، پیر بوردیو و هلنا وبستر، ترجمه احسان حنیف، تهران: نشر فکر نو، چاپ اول، ۱۳۹۶
جستارهای وابسته
منابع
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads