بالاترین سوالات
زمانبندی
چت
دیدگاه

کردی جنوبی

یکی از گویش های زبان کردی از ویکی‌پدیا، دانشنامه آزاد

کردی جنوبی
Remove ads

کردی جنوبی (به کردی: کوردی خوارین) به گونه‌هایی از زبان‌های کُردی گفته می‌شود که در استان‌های کرمانشاه، ایلام، همدان(در اسدآباد)، کردستان (در بیجار و قروه) و شرق کشور عراق رواج دارد و برخی ویژگی‌های آوایی، واژگانی و ساختاری آنها را از گویش‌های کُردی مرکزی و کُردی شمالی متمایز می‌کند.[۳] «کردی جنوبی» که در گذشته به کردی کلهری شناخته می‌شد خود لهجه‌های مختلفی را در برمی‌گیرد. گویش‌های اصلی کردی جنوبی شامل کردی کلهری، کردی کرمانشاهی، کردی گروسی، کردی زنگنه‌ای، کردی چمچمالی، کردی سنجابی، کردی کردلی، کردی مایانی، کردی فِیلی (ایلامی)، لکی و... می‌باشند که در منطقه کردستان به آنها تکلم می‌کنند. هر چند که در مورد لکی اختلاف نظر وجود دارد و برخی آن را جدا از زبان‌های کردی و کردی جنوبی طبقه‌بندی کرده‌اند.[۴][۵][۶]

اطلاعات اجمالی کردی جنوبی, زبان بومی در ...

کردی جنوبی در ایران زبان اکثر کردهای استان‌های کرمانشاه، ایلام، شرق کردستان و غرب همدان است. در عراق نیز کردی جنوبی زبان کردهای ساکن استان‌های دیاله، واسط و بغداد است. کردی جنوبی در برخی از شهرهای شرق کردستان عراق نظیر خانقین، مندلی، جلولا، کلار و... تکلم می‌شود.

Remove ads

نامگذاری

اگرچه گاهی برای اشاره به همۀ این گویش‌ها از عنوان کردی کرماشانی و کردی کلهری نیز استفاده می‌شود، اما کردی جنوبی نامی است که برخی زبان‌شناسان در سال‌های اخیر برای اشاره به گروهی از گویش‌ها در غرب ایران و شرق عراق انتخاب کرده‌اند. به گفته این زبان‌شناسان، خود گویشوران این گویش‌ها از این نام زبان‌شناختی استفاده نکرده و ممکن است با آن بیگانه باشند.[۷] گویشوران این دسته از گویش‌ها برای اشاره به گویش خود از نام‌هایی مانند «فیلی»، «گروسی»، «کرماشانی»، یا «کلهری» استفاده می‌کنند.[۷]

Remove ads

برخی نظریات پیرامون کردی جنوبی

دیوید نیل مکنزی زبان‌شناس به هنگام پژوهش بر روی گویش‌های مختلف منطقۀ جنوب کردستان ایران، لهجه‌های گوناگون این منطقه همچون «هورامی، کندوله‌ای، کرماشانی و ...» را «پرشمار و جدا از یگدیگر» دانست، اما آن‌ها را زیر نام کلی «لهجه‌های جنوبی کردی» طبقه‌بندی کرد. گ. ب. آکوپف معتقد است که مکنزی به تفاوت میان لهجه، گویش و شیوۀ سخن توجه نمی‌کند و علاوه بر آن نسبت به پژوهش‌های بسیاری که قبل از او توسط زبان‌شناسان و کردشناسانی همچون گ. هورنله، رودیگر و پت دربارۀ «روندهای وحدت زبانی مردم جنوب کردستان» انجام شده بی‌تفاوت بوده‌است. همچنین باید اشاره کرد که مکنزی علیرغم این اظهار نظر دربارۀ جدایی‌های میان گویش‌های جنوب کردستان، آن‌ها را ذیل مفهوم «گویش گورانی» وحدت می‌دهد و گویش‌های جنوبی کردی را به گورانی منسوب می‌کند که در ادبیات نوشتاری کردی گورانی استوار شده‌است.[۸]

پ. لرخ با جمع‌بندی دیدگاه‌های پژوهشگران پیش از خود که به پژوهش بر روی گویش‌های منطقۀ جنوب کردستان پرداخته‌اند، یادآور می‌شود که گویش‌های شمالی و جنوبی کردی با یکدیگر تفاوت دارند، و علاوه بر آن هریک در حوزۀ رواج خود به بخش‌های محلی تقسیم شده و لهجه‌هایی را شکل می‌دهند که «بخش‌ها و شاخه‌های آن‌ها خویشاوندی نزدیکی با یکدیگر دارند» و «قبیله‌هایی که به بخش‌ها و شاخه‌های گوناگون یک گویش سخن می‌گویند، به آسانی یکدیگر را می‌فهمند».[۸]

Remove ads

گویش‌ها و لهجه‌ها

گویش‌ها و لهجه‌های زبان کردی جنوبی عبارتند از:[۹]

واج‌شناسی

خلاصه
دیدگاه
مقالهٔ اصلی: واج‌شناسی کردی

آواشناسی و واج‌شناسی گویش های کردی از هر گویش به گویش دیگر فرق می‌کند؛ این رویداد بیشتر در گویش‌های کشورهای مختلف دیده می‌شود، ولی درباره‌ی کردی جنوبی صدق نمی‌کند. برای مثال گویشوران کردی جنوبی در عراق که بیشتر در استان های دیاله و واسط زندگی می‌کنند، به‌علت پیوندهای عمیقی که با مردم شهرهای مرزی استان کرمانشاه(کرماشان) و استان ایلام دارند، زبانشان با زبان سایر کردهای حوزه زبانی جنوبی که در ایران زندگی می‌کنند تفاوتی ندارد. پیوندهایی که بین کردهای حوزە زبانی جنوبی ایران و کردهای حوزه زبانی جنوبی عراق وجود دارد بیشتر نسبت‌های خویشاوندی است.

نمادهایی که الفبای آوانگاری بین‌المللی برای نگارش اصوات زبان کردی جنوبی به‌کار می‌رود در مطلب ذیل آمده‌است.

همخوان‌ها

مقالهٔ اصلی: واج‌شناسی کردی § همخوان‌ها
اطلاعات بیشتر لبی, لثوی ...
  • در زبان‌های کردی، واج‌های /kʷ/ و /gʷ/ وجود دارند که بازمانده از زبان نیاهندواروپایی هستند.
  • /ɲ/ در کردی برابر با گروه‌واژه‌ی «gn» در زبان‌های فرانسوی و ایتالیایی است. این واج در زبان اسپانیایی هم موجود است ولی حرف مشخصی برایش نیست. واج /ɲ/ در یازده تا نوزده کلمه از زبان کردی جنوبی وجود دارد.
  • در صورتی که تکیه بر روی همخوان بی‌واک انسدادی باشد، تنفسی می‌شود، در غیر این صورت، غیرتنفسی تلفظ می‌شود.

استثنائات

  • اگر /d/ پس از یک واکه بیاید، به‌صورت /ð̞/ تلفظ می‌شود.
  • اگر آواهای /k/ و /g/ بعد از واکه‌های /ɨ/، /ɛ/، /iː/، و /eː/ تلفظ بشوند، آوایشان به‌ترتیب به‌صورت‌های /c/ و /ɟ/ در می‌آید.
  • /ħ، ɣ، ʕ/ غیربومی هستند و /ħ، ɣ/ به‌ترتیب /h، x/ هم تلفظ می‌شوند. /ʕ/ نیز فقط در وام‌واژه‌های عربی وجود دارد.

واکه‌ها

اطلاعات بیشتر جلویی, مرکزی ...
Remove ads

دیاسپورای کردی جنوبی

در برخی دیگر از نقاط ایران نیز گروه‌های کرد زبانی وجود دارند که به لهجه های کردی جنوبی سخن می‌گویند. برای نمونه می‌توان به کردهای عبدویی، دوانی و شبانکاره در استان فارس اشاره کرد. علاوه بر این در مازندران، قزوین، دماوند، قم و کرمان نیز گویشوران کردی جنوبی زندگی می‌کنند. برخی از این کردها حتی دارای لهجه ویژهٔ خود هستند. به‌عنوان مثال، کردهای فارس به لهجه‌هایی همچون کرونی و عبدویی سخن می‌گویند که همگی جزوی از لهجه‌های کردی جنوبی هستند.

Remove ads

ارتباط با گویش‌های زبان لری

خلاصه
دیدگاه

زبان لری خود زبانی از گویش‌های ایرانی جنوب غربی است.[۲۲][۲۳] این زبان خود به سه دسته لری شمالی و بختیاری و جنوبی تقسیم می‌شود.[۲۲][۲۳] ویژگی‌های زبان لری نشان می‌دهد هر چه از سوی میانه زاگرس به جنوب و کناره‌های خلیج فارس حرکت کنیم گویشوران لر به زبان فارسی بیشتر نزدیک می‌شوند و هر چه به سمت زاگرس میانی و شمالی و به‌طور خاص مناطق کرد زبان حرکت کنیم واژه‌ها و شباهت‌های واجی بیشتری میان گویش‌وران لر و گویش‌وران کرد خواهیم داشت. در بخش شمال غربی لرستان و مناطق مجاور کرمانشاه، جمعیت قابل توجهی (حدود ۸۰۰۰۰ نفر) که خود را از نظر قومی لر می‌دانند، به لکی صحبت می‌کنند، زبانی که بسیاری از ویژگی‌های منطقه‌ای آن با لری شمالی مشترک است اما ارتباط نزدیک‌تری با کردی دارد[۲۳] این گویش با کردی به عنوان همسایگان قدیمی در عین تفاوت دارای قرابت‌های زبانی بسیاری است.[۲۴] ۷۸درصد واژگان میان لری خرم‌آبادی و لکی مشترک هستند.[۲۳]

پرویز ناتل خانلری دسته‌بندی متفاوتی را دربارهٔ گویش‌های کردی ارائه می‌دهد.[۲۵] نام کردی عاده به زبان مردمی گفته می‌شود که در سرزمین کوهستانی واقع در مغرب فلات ایران زندگی می‌کنند. زبان یا گویش کردی همه این نواحی یکسان نیست. اما زبانی که کردی خوانده می‌شود شامل گویش‌های متعددی است که هنوز با همه مطالعاتی که انجام گرفته دربارهٔ ساختمان و روابط آن‌ها با یکدیگر تحقیق دقیق و قطعی به عمل نیامده‌است. بر حسب عادت این گویش‌ها را به دو گروه اصلی تقسیم می‌کنند: یکی کرمانجی که خود به دو شعبه تقسیم می‌شود: شعبه شرقی یا سورانی در اربیل، سلیمانیه، سنندج و مهاباد.[۲۵]

Remove ads

سامانه نوشتاری

همچنین ببینید: الفبای کردی

کردی جنوبی را با سایر الفباهایی که برای نوشتار کردی به‌کار می‌روند می‌توان نوشت. البته در کردی جنوبی واج‌های دیگری وجود دارند که در سایر دسته‌بندی‌های زبان کردی یافت نمی‌شوند. کردی جنوبی را اغلب با سه الفبای زیر می‌نویسند:

اطلاعات بیشتر آوا, لاتین بین‌المللی ...
Remove ads

مقایسۀ گویشی کردی با زازاکی و گورانی

اطلاعات بیشتر کردی مرکزی(سورانی), کردی شمالی(کرمانجی) ...
Remove ads

جستارهای وابسته

پروژهٔ ویکی‌پدیا کردی جنوبی آزمایشی در ویکی‌مدیا انکوباتور موجود است.

پانویس

پیوند به بیرون

کتاب‌شناسی

Loading related searches...

Wikiwand - on

Seamless Wikipedia browsing. On steroids.

Remove ads
Remove ads