From Wikipedia, the free encyclopedia
بنیاد پهلوی یک سازمان غیرانتفاعی خیریه بود که از وقف بخش بزرگی از اموال رضا شاه، محمدرضا شاه و دیگر اعضای خاندان پهلوی در سال ۱۳۳۷ تشکیل شده و از مهمترین بنیادهای اقتصادی و فرهنگی دربار پهلوی بهشمار میآمد. پس از انقلاب ۱۳۵۷ نام این بنیاد به بنیاد علوی تغییر یافت و با تشکیل بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی بخش عمده داراییهای این بنیاد به بنیاد مستضعفان منتقل شد.
متولی بنیاد پهلوی محمدرضا شاه بود. نیابت تولیت و مدیرعاملی بنیاد پهلوی ابتدا بر عهده اسدالله علم وزیر دربار و از سال ۱۳۴۱ به عهده جعفر شریفامامی رئیس مجلس سنا بود. بنیاد پهلوی توسط هیأت امنای ۱۰ نفری شامل رئیس مجلس سنا، رئیس مجلس شورای ملی، رئیس دیوان عالی، وزیر دربار، نخست وزیر و ۵ نماینده از طرف شاه اداره میشد. دارایی این موقوفهِٔ معافِ از مالیات در اوج فعالیت به حدود ۳ میلیارد دلار میرسید.[1] بنیاد پهلوی سالانه ۴۰ میلیون دلار اعانه دریافت میکرد.[2]
بر اساس گفته های محمدرضا شاه پهلوی در باب اقدامات و کارنامه بنیاد پهلوی، این بنیاد در سال ۱۳۵۷ اقدام به اعطای کمک هزینه به بیش از ۱۳٠٠٠ دانشجوی ایرانی کرد. همچنین ساخت آسمان خراش عظیمی در شهر نیویورک و ساخت بیش از ۶٠٠٠ خانه ارزان قیمت برای نیازمندان، از جمله برنامه های در حال انجام توسط این بنیاد بودند که با تغییر حاکمیت در ایران متوقف و منحل گشتند.[3]
در شهریور ۱۳۲۰ بلافاصله پس از استعفا و تبعید رضاشاه از سلطنت و کشور، موجی از اعتراض و درخواست بازپسگیری اموال توقیفشده توسط رضاشاه پدیدار شد و به مجلس و مطبوعات کشیده شد.[نیازمند منبع] محمدرضا پهلوی در ۳۰ شهریور ۱۳۲۰ در یکی از نخستین اقدامات خود تمام املاک، مستغلات و کارخانجاتی را که از پدرش به وی رسیده بود، به دولت واگذار کرد تا در عمران و آبادانی کشور و امور خیریه صرف شود و اگر کسانی باشند که نسبت به املاک ادعای غبنی داشته باشند، پس از رسیدگی به شکایت آنها از محل همین املاک رفع ادعا بشود.
اما در ۲۰ تیر ۱۳۲۸ دولت با ارائه لایحهای به مجلس درخواست بازگشت این اموال به خاندان پهلوی را کرد و بر اساس ماده واحدهای که در مجلس تصویب شد، قرار شد این اموال با نام «موقوفهٔ خاندان پهلوی» اداره شده و عواید ناشی از این داراییها صرف امور خیریه شود. محمدرضا پهلوی هم دستور تأسیس «سازمان املاک و مستغلات پهلوی» را جهت ادارهٔ داراییهای مذکور صادر کرد و در ۱۳۳۷ «بنیاد پهلوی» را جایگزین این سازمان کرده و بخشی از مایملک خود از مهمانخانهها، سهام کارخانهها، شرکتها و بانکها را در اختیار این بنیاد قرار داد. در مهر ۱۳۴۰، شاه فرمان وقف دارایی بنیاد پهلوی به امور خیریه را صادر کرد.
بنیاد پهلوی ضمن اعطای بورسیه تحصیلی به افرادِ بااستعداد ولی کم درآمد [4] در کارهای عمرانی نظیر ساخت پل آبادان به خرمشهر نیز شرکت می کرد.[5]این بنیاد با اعطای کمک مالی به جعفر اخوان جلوی نابودی صنعت اتومبیل را گرفت. [6]
محمدرضا شاه در آخرین ماههای سلطنتش، همزمان با اوجگیری انقلاب، کلیه املاک اختصاصی خود را به بنیاد پهلوی انتقال داد. یکی از برنامههای اصلی دولت شاپور بختیار بازگرداندن بنیاد پهلوی به دولت بود. مجلس شورای ملی لایحهٔ بازگرداندن بنیاد پهلوی را، که به گفته بختیار به کانون فساد تبدیل شده بود، به دولت در این دوران تصویب کرد.[7]
بنا بر مصاحبه های محمد یگانه و قاسم لاجوردی با پروژه تاریخ شفاهی ایران شخص شاه در تخلفات صورت گرفته در این بنیاد نقشی نداشته و حتی به محمد یگانه دستور رسیدگی به تخلفات می دهد.[8][9]
پس از پیروزی انقلاب، این بنیاد، به «بنیاد علوی» تغییر نام یافت و سرپرست آن در اسفند ۱۳۵۷ از سوی نخست وزیر دولت موقت، منصوب شد. با تصویب قانون ملی شدن بانکها و شرکتهای بیمه و بازرگانی در خرداد ۱۳۵۸، سهام بنیاد پهلوی در بانکها و شرکتهای ملی شده به تملک دولت درآمد. بعد از تأسیس «بنیاد مستضعفان» و ایجاد سازمانهای تخصصی آن، بخشهای مختلف بنیاد علوی، مانند کارخانهها و هتلها به سازمانهای تابعه بنیاد مزبور انتقال یافت و فقط املاک بنیاد پهلوی همچنان در اختیار بنیاد علوی ماند. سپس طبق حکم دادگاههای ویژه اصل ۴۹ قانون اساسی، در بهمن ۱۳۷۴، کلیه اموال و املاک بنیاد علوی به مالکیت «بنیاد مستضعفان و جانبازان انقلاب اسلامی» درآمد.
بنیاد پهلوی در پس نقاب خیریه از سه راه به نظام کمک میکرد: به عنوان یک خزانه مالیاتی مطمئن، به عنوان ابزاری برای اعمال نفوذ و کنترل اقتصاد کشور از طریق سرمایهگذاری در بخشهایی از اقتصاد و به مثابه یک منبع ذخیره مالی برای تأمین آینده سلطنت.[نیازمند منبع]
ماروین زونیس معتقد است بنیاد پهلوی مهمترین قدرت اقتصادی در ایران پس از دولت بوده و نقش کلیدی در تمام عرصههای زندگی عمومی ایرانیان داشتهاست. بیتردید بخش بزرگی از منابع مالی بنیاد در فعالیتهای تجاری و برای حفظ قدرت اقتصادی آن مصرف میشده و بخش کوچکتری از سرمایههای بنیاد به اهداف خیریه صرف اختصاص یافتهبود.[10]
محمد سوادگر در کتاب «رشد روابط سرمایهداری در ایران» فهرستی از املاک بنیاد پهلوی یا بنگاهها و شرکتهایی که بنیاد در آن سهامدار بوده، ارائه دادهاست:[11][منبع بهتری نیاز است]
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.