حاج ابراهیم کلانتر
سیاستمدار ایرانی / From Wikipedia, the free encyclopedia
حاج ابراهیم کلانتر (۱۱۵۸ ه.ق / ۱۷۴۵ م – ۱۲۱۵ یا ۱۲۱۶ ه.ق / ۱۸۰۱ م) که با عنوان افتخاری اعتمادالدوله نیز مشهور است، دولتمرد ایرانی بود که بهعنوان کلانتر (شهردار) شیراز طی اواخر دورهٔ زندیه و سپس بهعنوان نخستین وزیر اعظم ایران قاجاری فعالیت کرد.
حاج ابراهیم کلانتر | |
---|---|
وزیر اعظم | |
دوره مسئولیت ۱۷۹۵ – ۱۵ آوریل ۱۸۰۱ | |
پادشاه | آقامحمدخان قاجار (حک. ۱۷۸۹–۱۷۹۷) فتحعلیشاه (حک. ۱۷۹۷–۱۸۳۴) |
پیش از | میرزا شفیع مازندرانی |
کلانتر شیراز | |
دوره مسئولیت ۱۷۸۵ – ۱۷۹۵ | |
پادشاه | جعفرخان زند (حک. ۱۷۸۵–۱۷۸۹) لطفعلیخان زند (حک. ۱۷۸۹–۱۷۹۴) آقامحمدخان قاجار (حک. ۱۷۸۹–۱۷۹۷) |
اطلاعات شخصی | |
زاده | ۱۷۴۵ م ۱۱۵۸ ه.ق شیراز، ایران |
درگذشته | ۱۸۰۱ م ۱۲۱۵ یا ۱۲۱۶ ه.ق طالقان، ایران |
فرزندان | ۵، شامل علیاکبر قوامالملک شیرازی |
خویشاوندان | خاندان قوام |
دین | ببینید |
ابراهیم لقب پدرش، کدخدای محلهٔ بالا کفت شیراز، را به ارث برد و بعدها کدخداباشی تمام مناطق شهر در مجاور بالا کفت شد. در سال ۱۷۸۱، علیمرادخان زند شیراز را تصرف کرد؛ او برای منع شورش، همهٔ کدخداها از جمله حاج ابراهیم را عزل کرد و آنها را به اصفهان فرستاد و ۴۰ هزار تومان جریمهشان کرد. ابراهیم برای بازپسگیری سمتهایش، به جعفرخان زند در تصرف شیراز در سال ۱۷۸۵ کمک کرد و شاه جدید او را کلانتر شیراز منصوب کرد. هنگامی که جعفر در سال ۱۷۸۹ در کاخ خود ترور شد، ابراهیم با دستگیری صیدمرادخان زند طرف پسر جعفر، یعنی لطفعلیخان زند را گرفت و او را پادشاه اعلام کرد. پس از اختلافی با لطفعلیخان در سال ۱۷۹۰، ابراهیم تغییر موضع داد و با آقامحمدخان قاجار بیعت کرد.
در سال ۱۷۹۱ که لطفعلیخان به کرمان لشکرکشی کرد، ابراهیم کنترل شیراز را به دست گرفت و دستور دستگیری همه سرداران زند را صادر کرد. لطفعلیخان کارزار خود را رها کرد و بازگشت؛ او به جنوب فارس رفت که آنجا با نیروهای ابراهیم درگیر و منجر به شکست شد، سپس به سمت کازرون رفت و آنجا اردو زد. ابراهیم از آقامحمدخان که در آن زمان در حال فتح آذربایجان بود، کمک خواست. آقامحمدخان به شیراز رفت و ابراهیم را بهعنوان حاکم این ولایت منصوب کرد. در سال ۱۷۹۲، لطفعلیخان بار دیگر برای تصرف شیراز وارد نبرد شد اما شکست خورد و به طبس گریخت.
در سال ۱۷۹۴، لطفعلیخان دستگیر و کشته، آقامحمدخان شاه جدید ایران و ابراهیم وزیر اعظم او شد. ابراهیم در این زمان به امور داخلی و اداری مشغول شد و از مشاوران مهم آقامحمدخان بود. در سال ۱۷۹۵، ابراهیم پیشنهاد برگزاری مراسم تاجگذاری را برای محمدخان کرد که در آن او تاج پادشاهی را بر سر شاه گذاشت. ابراهیم در زمان ترور آقامحمدخان در شوشی حضور داشت. او به سرعت به تهران بازگشت و فتحعلی، برادرزاده شاه فقید، را بهعنوان شاه جدید معرفی کرد و از جنگ داخلی جلوگیری کرد. ابراهیم تا سال ۱۸۰۱ وزیر اعظم بود تا اینکه به دستور فتحعلیشاه که از موقعیت قدرتمند ابراهیم میترسید کشته شد. اکثر اعضای خانواده ابراهیم، به استثنای یکی از پسرانش علیاکبر و دخترش ماهبانو خانم نیز در پی آن کشته شدند. نوادگان ابراهیم بعدها خاندان قوام را تشکیل دادند که در میانه تا پایان دورهٔ قاجار تأثیرگذار شدند. برخی از نوادگان او مانند ابوالحسن شیرازی نقشهای مهمی داشتند و در دربار قدرتمند بودند.
نقش حاج ابراهیم کلانتر در پایان دادنِ جنگ جانشینی کریمخان زند و انتقال قدرت از زندیه به قاجار، و نیز بر تخت نشستن چهار پادشاه، او را بهعنوان یک شاهنشان مطرح کرد. این موضوع باعث شد که از او بهعنوان یکی از برجستهترین سیاستمداران تاریخ ایران مدرن یاد شود.