یاقوت حموی
جغرافیدان مسلمان سدهٔ هفتم و صاحب کتاب معجم البلدان / From Wikipedia, the free encyclopedia
شهابالدین ابو عبدالله یاقوت بن عبدالله الحموی (۵۷۴ قمری – ۶۲۶ قمری) که به نام یاقوت حَمَوی شهرت دارد، جغرافیدان و تاریخنویس عربزبانِ یونانیتبار سده ششم و هفتم قمری است. وی در بعضی منابع به نام دوران بردگی خود، یاقوت رومی نیز شناخته میشود.
یاقوت حموی | |
---|---|
نام اصلی | شهابالدین ابو عبدالله یاقوت بن عبدالله الحموی |
زاده | ۵۷۴ قمری (۱۱۷۹ میلادی) |
محل زندگی | |
درگذشته | ۶۲۶ قمری (۱۲۲۹ میلادی) حلب |
آرامگاه | حلب |
پیشه |
|
زمینه کاری |
|
ملیت | |
دوره | |
کتابها |
یاقوت، در روزگار کودکی و در خلال جنگ صلیبی سوم به اسارت مسلمانان درآمد و در بغداد به عنوان برده به یک تاجر اهل حماه فروخته شد. ارباب، او را به تحصیل واداشت تا بتواند از کمک او در امر تجارت استفاده کند. یاقوت پس از فراغت از تحصیل در امور تجاری و سفرهای بازرگانی به کار گمارده شد تا این که به سبب مشاجره، اربابش او را آزاد و با او قطع رابطه کرد. پس از آزادی، یاقوت در بازار بغداد به نسخهبرداری از کتاب پرداخت تا امرار معاش کند. اما بعد از چند سال، ابتدا به عنوان شریکِ اربابِ سابق (که روابطشان دوباره ترمیم شده بود) و پس از درگذشت او، بهصورت مستقل سفرهای تجارتی را از سر گرفت. یاقوت در این سفرها کتاب دادوستد میکرد و به این خاطر در سفرهای متعددی که داشت، با بسیاری از بزرگان عصر خود از جمله جمالالدین قفطی، مورخ و نحوی ساکن حلب ملاقات کرد.
یاقوت مدتی نیز در شهرهای مختلف خراسان از جمله مرو اقامت گزید و از کتابخانههای بزرگ این شهرها برای مطالعات و تحقیقات خود استفاده کرد. او پس از سه سال اقامت در مرو، در پی هجوم مغولان به ایران به عراق و از آنجا به شام گریخت. در سالهای پایانی عمر، یاقوت به تجارت و مطالعات خود ادامه داد و توانست نگارش برخی از آثار خود را به پایان برساند. او در سال ۶۲۶ قمری در کاروانسرایی در حلب درگذشت؛ در حالی که وارثی نداشت و وصیت کرده بود کتابهایش به مسجدی در بغداد اهدا شود.
اگرچه بسیاری از شرقشناسان، یاقوت حَمَوی را به واسطهٔ مُعجمالبُلدان میشناسند و به همین دلیل، او را جغرافیدان میدانند، اما او در نحو، تاریخ و تاریخ ادبیات نیز پژوهش کرده و آثاری در این حوزهها نیز نگاشتهاست. نوشتههای او و همچنین استناد نویسندگانِ بعد به او نشان میدهد حموی آثار دیگری نیز داشته است که در حال حاضر موجود نیستند. نوشتههای وی نشان میدهد که او علاوه بر زبان عربی، با زبانهای فارسی، یونانی و سُریانی نیز آشنا بودهاست. عمده شهرت او به دلیل تألیف کتاب معجمالبلدان است. این دانشنامهٔ جغرافیایی ششجلدی، اطلاعات ارزشمندی در مورد شهرها و نواحی مختلفِ آن روزگار را دربردارد. حموی در نگارش معجم البُلدان، علاوه بر بهرهگیری از منابع مختلف، تجربیات، مشاهدات و شنیدههای خود را نیز گزارش کردهاست. معجم البلدان حموی، هم در بین محققان اسلامی و هم در نظرِ محققان غربی، کتابی معتبر در زمینه جغرافیای جهان در سده دوازدهم و سیزدهم میلادی است و بهصورت کامل یا بخشی از آن به زبانهای مختلف اروپایی ترجمه شدهاست. کتاب مشهور دیگر حموی معجمالادبا نام دارد که شرح حال مفصلی از ادیبان و شاعران است.