From Wikipedia, the free encyclopedia
Pluto (symbol: [1] ella [2]) er fjar dvørgagongustjørna uttanfyri gongustjørnuna Neptun. Klótan Pluto er flokkað í bólkin gongustjørnudvørgar, og melur klótan kring sólina í eini ringrás uttanfyri henni hjá Neptun. Henda umflokking av Pluto fór fram eftir 24. august 2006, tá ið 2500 vísindafólk, sum vóru komin saman á ráðstevmiu í Sveis samdust um at Pluto ikki longur skuldi verða roknað millum gongustjørnur. Um Pluto gongur ein máni, Charon nevndur, Charon varð funnin í 1978. Hann er um 1 120 km í tvørmál, og hann er bara 20 000 km frá Pluto. Pluto og Charon eru helst ísknøttir av frystum vatni, metani og ammoniakki. Pluto eitur eftir grikska gudinum Pluton, sum var gudur fyri ríkidømi umframt myrkri og deyða. Charon var ferjumaðurin, sum flutti tey deyðu um ánna Styx til deyðans ríki. Nøvnini tykjast hóska væl til hesar køldu og fjaru knøttir ytst í sólskipanini.
Uppdaging | |||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|
Uppdagari | Clyde W. Tombaugh | ||||||
Uppdagað | 18. februar 1930 | ||||||
Ringrás um sólina | |||||||
Semi-major axis | 5 906 376 272 km 39,481 686 77 au | ||||||
Orbital circumference | 36,530 Tm 244,186 au | ||||||
Eccentricity | 0,248 807 66 | ||||||
Perihelion | 4 436 824 613 km 29,658 340 67 au | ||||||
Aphelion | 7 375 927 931 km 49,305 032 87 au | ||||||
Orbital period | 90 613,3055 døgn (248,09 ár) | ||||||
Synodic period | 366,73 døgn | ||||||
Avg. Orbital Speed | 4 666 km/s | ||||||
Max. Orbital Speed | 6 112 km/s | ||||||
Min. Orbital Speed | 3 676 km/s | ||||||
Inclination | 17,141 75° (11,88° frá sólarekvator) | ||||||
Longitude of the ascending node |
110,303 47° | ||||||
Argument of the perihelion |
113,763 29° | ||||||
Umhvørvi | |||||||
Mánar | 3 | ||||||
Aliseginleikar | |||||||
Diametur | 2306 ± 20 km (18% av Jørðini) | ||||||
Vídd á Yvirflata | 1,795×107 km2 (0,033 Jørðir) | ||||||
Rúmd | 7,15×109 km3 (0,0066 Jørðir) | ||||||
Massi | (1,305±0,007)×1022 kg (0,0021 Jørðir) | ||||||
Miðaldensitetur | 2,03±0,06 kg/dm3 | ||||||
tyngdarakseleratión á ekvator | 0,58 m/s2 (0,059 jarðaraks.) | ||||||
Escape velocity | 1,2 km/s | ||||||
snúðningstíð | 6,387230 døgn (6 d 9 h 17 m 36 s) | ||||||
Snúðningsferð | 47,18 km/h (um ekvator) | ||||||
Axial tilt | 122,54° (to orbit) 115,60° (to the ecliptic) | ||||||
Right ascension of North pole |
133,02° (8 h 52 min 5 s) | ||||||
Declination | -9,09° | ||||||
Albedo | 0,49–0,66 (varies by 35%) | ||||||
Yvirflatarhiti |
| ||||||
Adjective | Plutonian | ||||||
Atmosferu eginleikar | |||||||
Atmosferutrýst | 0,30 pascal (summarhámark) | ||||||
Samanseting | køvievni, metan |
Niggjunda og ytsta gongustjørnan er Pluto, sum tó í løtini bara er næstytst frá sólini. Rásin er so háttað, at Pluto árini 1979 til mars 1999 er nærri enn Neptun. Áðrenn Pluto varð funnin, bendu frávik í rørslunum hjá ytru gongustjørnunum á, at ein himmalknøttur mátti ganga um sólina uttan fyri Neptun. Pluto er so kám, at hon sæst bara í stórum kikara, og leitað hevði verið eftir henni í mong ár, tá ið Clyde Thombaugh umsíðir fekk eyga á hana í 1930. Umferðartíðin um sólina er stívliga 248 ár, og í miðal er hon stívliga 39 ferðir frá sólini sum jørðin. So langt burturi munar sólarljósið lítið, og hitin á ytjuni fer valla upp um -230 °C.
Tvørmálið er eftir nýggjastu metingunum bara einar 2 300 km, og evnisnøgdin um 1,9 kg/dm3. Í juni 1988 varð staðfest, at um Pluto er tunt lofthav av metani. Hetta kann tykjast ikki sørt løgið, tá atdráttarmegin har er so lítil. Pluto er sum heild ikki sørt gátufør, og gitingarnar um hana hava verið mangar. Kanska er hon ikki verulig gongustjørna, men heldur ein máni hjá Neptun ella ein smástjørna, sum er farin av kós? Ella kanska er hon bara hin fyrsti av mongum halastjørnulíkum ískroppum uttast í sólskipanini? Tað, at máni melur um Pluto, og at har er lofthav, man tó benda á, at hon er fullgild dvørgagongustjørna.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.