Contae Laoise

Tá Laois nó Contae Laoise^[1] i lárdheisceart na hÉireann, i gCúige Laighean. Is ann a bhí forlámhas ag clann Uí Mhórdha agus tá a ndún le feiceáil go fóill in aice leis an bpríomhbhaile, Port Laoise. D'fhág na Normannaigh a rian ar an áit chomh maith. Contae beag é agus bhí sé ar cheann de na ceantair ba thúisce a ndearnadh plandáil air le linn aimsir na dTúdor in Éirinn. Ba í Mary Tudor, banríon Shasana agus bean chéile Rí Philip na Spáinne a rinne contae de i 1556 faoin ainm 'Queen's County' (Contae na Banríona).

Contae Laoise
Suíomh
53° 00′ N, 7° 24′ O
Stát ceannasach	Éire
Cúige Éireannach	Cúige Laighean
Príomhchathair	Port Laoise
Daonra
Iomlán	67,012 (2016)
• Dlús	38.96 hab./km²
Tíreolaíocht
Achar dromchla	1,720 km²
Ar theorainn le	Contae Uíbh Fhailí Contae Chill Chainnigh Contae Cheatharlach Contae Chill Dara Contae Thiobraid Árann
Sonraí stairiúla
Cruthú	1556
Eagraíocht pholaitiúil
Comhlacht feidhmiúcháin	office of the Cathaoirleach of Laois County Council (en)
Comhlacht reachtach	comhlacht reachtach Chomhairle Contae Laoise
Aitheantóir tuairisciúil
Lonnaithe i gcrios ama	UTC±00:00
Cód ISO 3166-2	IE-LS
Eile
Logainm.ie	100017
Suíomh gréasáin	laois.ie

Stair

Faoin 1ú haois AD bhí an cuid thiar den gcontae mar pháirt den Ríogacht Osraige.

Tháinig an réigiún faoi smacht na Normannaigh tar éis Ionradh na Normannach ar Éirinn agus thóga, Caisleán Dhún Másc ar suíomh dún cnoic chun é a chosaint.

Thógann an contae a ainm ó na Loígis treibh a lonnaigh sa cheantar san 3ú haois AD agus a d'fhán faoi a smacht suas go dtí 1608. Bhí na Loígis déanta suas de seacht gclanna, ina measc na Uí Mhórdha a raibh mar tiarnaí an cheantar ón 13ú nó 14ú go dtí tús an 17ú haois.

Bailte i gContae Laoise

• Achadh Bhó, Áth Liag
• Baile an Bhiocáire, An Baile Fionn, Baile Mhic Mhaoilir, Baile na Coille, Baile Uí Laigheanáin, An Bealach Mór, Buiríos Mór Osraí, Baile Cholla, Baile Fionn, Baile Átha an Róine, Baile an Chaisleáin, Baile Thaidhg Dhuibh, Baile Nua
• Cluain na Slí, Cúil an tSúdaire, Crochta Ard, Cloch, an Chúlchoill, Cill Bhriocáin
• Darú, Domhnach Mór
• Eiréil, An Eala
• Ioma
• Maighean Rátha, Mainistir Laoise, Móinteach Mílic
• Port Laoise
• Ráth Domhnaigh, Ros Fhionnghlaise, An Ráithín
• An Sráidbhaile, An Spinc
• Tigh Mochua, Theach na Bhearbha

Barúntachtaí

• Baile Ádaim
• Clann Donnchadha, Clár Maí Locha, An Choill Uachtarach, Cuileannach
• Port Laoise Thiar, Port Laoise Thoir, Port na hInse
• Sliabh Mairge, An Sráidbhaile
• Tigh na hInse

Baile fearainn

• Achadh Bhó, Áth Liag
• Baile Uí Shopacháin
• Cúil Chéire

Tíreolaíocht

• Achadh Bhó, Ard Éireann,
• Bordaíol, Buiríos, An Bhearú,
• Caisleán Chonchúir, Caisleán Chúlchoill
• Droim na Ceapaí Airde, Dún Másc
• An Fheoir
• An Gabhail
• Móin Alúine
• Slí na Bearú, Sléibhte, Sliabh Bladhma
• Tigh na Coille, Teach na Bearú

Cultúr

• Coláiste Muire Cnoc Beag, Comhairle Chontae Laoise
• Mainistir Achadh Bhó
• Páirc Uí Mhórdha, Príosún Phort Laoise, Pobalscoil Maighean Rátha