Proverbio
From Wikipedia, the free encyclopedia
Proverbio (procedente do latín proverbium) ou refrán é un enunciado sentencioso curto tirado da sabedoría popular, normalmente dotados de rima e con sentido figurado. Sinónimos de proverbio son refrán e paremia e, con matices propios, adaxio, máxima, sentenza, aforismo e apotegma.
O estudo dos proverbios, ou paremias, denomínase paremioloxía, e as coleccións de refráns, refraneiros.
Os refráns son sentenzas anónimas, o que non impide que moitas expresións literarias e doutras culturas tamén pasaran a formar parte do refraneiro popular, como tal, os refráns derivados de textos latinos ou mesmo da Biblia [1]. Un exemplo da posible orixe dalgún refrán nas Escrituras é o seguinte: "A castaña que está no camiño é do veciño", que reflicte a filosofía da función social da propiedade que se establecera no Levítico 19:9-10 [2]: Cando fagades a seitura dos vosos campos, non seguedes todos os recantos do eido, nin fagades a rebusca das espigas caídas. Tampouco non farás a rebusca da túa viña, nin aproveitarás os acios. Serán para o pobre e o forasteiro [3]. Outro exemplo, "Quen sementa no camiño, cansa os bois e perde o trigo", recolle a parábola do Evanxeo de Mateu, referida a aquel que sementa no camiño, entre as pedras ou nas silveiras, pero só medra o gran que botou en boa terra [4].
Moitos refráns recollen observacións acuñadas pola experiencia colectiva ao longo de séculos, con temas que van desde a meteoroloxía ata o destino invariable e fatalista de existencia ("A casa forte desfaina a morte" ou "Maus que non dades, ¿que agardades?" [5]). Constitúen unha bagaxe cultural do pobo en tempos nos que a tradición oral transmitía de xeito oral as crenzas e coñecementos dunha xeración a outra [6].
Miguel de Cervantes, en Don Quixote da Mancha, definía así o que é un refrán: "os refráns son sentenzas breves, sacadas da experiencia e especulación dos nosos antigos sabios" [7]. Seguirá dicindo Don Quixote sobre a utilidade dos refráns: "calquera dos que dixeches, Sancho, basta para dar a entender o teu pensamento" [8].
Bo número de refráns son pensamentos universais que foron adaptados -ou simplemente traducidos- a ámbitos xeográficos locais: "El alfayate del Cantillo, facía la costura de balde y ponía el filo" (recollido polo Marqués de Santillana) e o seu correspondente galego "O xastre das Baíñas cose de balde e mais pon as liñas". Hainos, especialmente, que só se poden aplicar a unha área xeográfica máis ou menos limitada, sobre todo os referidos a prognósticos meteorolóxicos ("Tronos pró Miño, moito pan e moito viño", "Vento de nacente, chuvia de repente").
Xaquín Lorenzo escribía o seguinte:
"Cecais sexa un pouco aventurado falar de un 'Refraneiro galego', xa que o Refraneiro é un fenómeno universal na súa produción. Cada refrán galego ten o seu paralelo en calquer literatura popular do mundo enteiro. O Refraneiro é universal, non nacional; somentes nomes de pobos ou producións agrícolas ou gandeiras difrencian uns de outros, mais o pensamento é o mesmoXaquín Lorenzo Fernández na introdución ó seu Refraneiro galego, px. 7.