Ynys Môn

Ynys Môn (inglés: Anglesey) é unha illa e condado de Gales, Gran Bretaña. Situada no oeste de Gales, separada de terra firme polo estreito de Menai, dúas pontes conéctana co resto de Gales. A capital é Llangefni e Holyhead a vila máis poboada (situada na illa de Holy Land). O condado ten 66.829 habitantes e 715 km². Anglesey é a illa máis grande de Gales e a a sétima máis grande das Illas Británicas, Anglesey é tamén a illa máis grande do Mar de Irlanda por superficie, e a segunda illa máis poboada (logo da Illa de Man).^[1] A poboación no censo de 2011 era de 69.751 habitantes.^[2]

Ynys Môn

(cy) Ynys Môn
Tipo	illa división administrativa
Parte de	Gwynedd
Localización
División administrativa	illa de Anglesey, Reino Unido e Gales, Reino Unido
Localización	Mar de Irlanda
53°17′38″N 4°22′36″O
Bañado por	Canal de San Xurxo e Mar de Irlanda
Comparte fronteira con	Gwynedd
Características
Superficie	749,0227 km²
Área de Salientable Beleza Natural
Sitio web	anglesey.gov.uk

Nome

"Anglesey" derívase da Lingua nórdica antiga, orixinalmente Ǫngullsey "Illa Garfo"^[3] ou Ǫnglisey "Illa de Ǫngli".^[3][4]

Historia

Posteriormente invadírona os viquingos, saxóns e normandos. No século XIII Eduardo I de Inglaterra conquistou Anglesey.

Hai numerosos monumentos megalíticos e menhires en Anglesey, dando testemuño da presenza dos seres humanos xa na prehistoria.

Historicamente, Anglesey asociouse durante moito tempo cos druídas. No ano 60 d.C. o xeneral romano Gaio Suetonio Paulino decidiu acabar co poder dos druídas e atacou a illa, destruíndo o santuario e as lubres (arboredos sagrados). As noticias da revolta de Boudica alcanzáronlle xusto logo da súa vitoria, facéndolle retirar a súa armada antes de consolidar a súa conquista. A illa foi finalmente incluída no Imperio romano polo gobernador Cneo Xulo Agricola no ano 78 d.C. Os romanos chamaron á illa Mona.

Môn é o nome galés para Anglesey. Provén do británico enisis mona, aparecendo por primeira vez durante a éra romana como 'Mona'. É Mona para Tácito (Ann. xiv. 29, Agr. xiv. 18), Plinio o Vello (iv. 16) e Dión Casio (62). Chámaselle Môn Mam Cymru (Môn, Nai de Gales) por Giraldus Cambrensis, pola afirmada capacidade da fértil terra para producir suficiente comida para toda Gales. Realmente, a afirmación estaba probablemente máis dirixida a unha capacidade para manter a Gwynedd. Clas Merddin e Y fêl Ynys (Illa Mel) son outros nomes. De acordo coas Tríades (67), Anglesey foi nun principio parte do continente. Quedan 28 crónlechs na meseta con vistas ao mar; por exemplo a Plâs Newydd. Os druídas foron atacados no ano 61 por Suetonio Paulino e outra vez no 78 por Agrícola. A actual estrada que discorre desde Holyhead ata Llanfairpwllgwyngyll podería ser nas súas orixes unha calzada romana.^[5] A illa foi agrupada por Tolomeo con Irlanda ("Hibernia") no canto de con Gran Bretaña ("Albion").^[6]

Ao final do período romano, finais do século IV e principios do século V, os piratas de Irlanda colonizaron Anglesey e a próxima península de Llŷn (Llŷn en galés). En resposta, un xefe militar británico do norte de Gran Bretaña chamado Cunedda dirixiuse á zona e comezou o proceso de expulsar aos irlandeses. Este proceso foi continuado polo seu fillo Einion Yrth ap Cunedda e o seu neto Cadwallon Lawhir ata que os últimos irlandeses foron derrotados na batalla do ano 470. Como illa, Môn tiña unha boa posición defensiva, e por isto foi a sede da corte ou Llys dos reis e príncipes de Gwynedd en Aberffraw. Agás dun saqueo devastador Danés no ano 853, continuou coa súa situación ata o século XIII, cando as melloras nos navíos ingleses fixérona indefendible.

Logo dos irlandeses, a illa foi invadida por viquingos, saxóns e normandos antes de caer ante o rei Eduardo I de Inglaterra, no século XIII.