Folidotos

A dos folidotos (Pholidota) é unha orde de mamíferos euterios que comprende unha soa familia,^[1] a dos mánidos (Manidae), cun só xénero, Manis,^[2] que na actualidade, reúne oito especies das zonas tropicais do Vello Mundo (África e Asia) coñecidas vulgarmente como pangolíns.^[3]

Folidotos Pholidota Pangolíns
Clasificación científica
Reino: Animalia Filo: Chordata Subfilo: Vertebrata Clase: Mammalia Subclase: Theria Infraclase: Placentalia (=Eutheria) Orde: Pholidota Weber, 1904 Familia: Manidae Gray, 1821 Xénero: Manis Linnaeus, 1758
Especies
Manis culionensis Manis gigantea Manis temminckii Manis tricuspis Manis tetradactyla Manis crassicaudata Manis pentadactyla Manis javanica

Características

Os folidotos están entre os mamíferos máis estraños do mundo, xa que non son demasiado diferentes dos réptiles, xa que teñen o corpo cuberto de grandes escamas imbricadas, formando un escudo dérmico que cobre todas as partes superiores, así como a inferior da cola (son os únicos mamíferos coñecidos con esta adaptación).^[4][5] Esta coiraza fai que poidan parecer, a simple vista, armadillos, moi afastados filoxeneticamente, xa que estes pertencen á familia dos dasipódidos, única da orde dos cingulados, propios da América tropical.^[4]

O seu corpo é alongado, coa cabeza pequena, estreita e sen pavillóns auditivos (ou ben estes son rudimentarios) e a cola é moi longa (de até os 2/3 da lonxitude total do animal) e, nas formas arborícolas, é prénsil. Non teñen dentes en estado adulto, pero si unha longa e estreita lingua, protáctil e dotada dunha saliva pegañenta, coa que apañan os insectos (formigas, térmites) dos que se alimentan.^[4][6][7]

Os pangolíns móvense moi lentamente, andando a miúdo sobre as súas patas traseiras (máis desenvolvidas que as dianteiras) e usando a cola como contrapeso, coas patas dianteiras separadas do chan. As unllas están ben desenvolvidas, e están recurvadas. O sentido da vista está pouco desenvolvido, pero os do olfacto, gusto e oído si son moi agudos. Son animais solitarios, e as parellas permanecen unidas só durante a curta época do celo. Son capaces de enrolarse sobre si mesmos, formando unha bóla que só presenta as escamas ao exterior. Esta actitude pasiva é a súa única defensa; porén, o efecto cortante das moi duras escamas, movidas por potentes músculos, poden produciren serios danos aos seus inimigos se meten o fociño ou os dedos entre elas. As femias paren unha soa cría por parto, á que transportan na base da súa cola e protexen enroscándose ao redor dela; ás crías as escamas endurécenselles aos dous días de vida.^[4][6][7]

Distínguense dous grupos ben definidos, un terrestre e outro arborícola. En canto á súa distribución xeográfica, catro especies viven na África tropical (agás Madagascar), e as outras catro en Asia: India, Ceilán, Birmania, Indonesia, sur da China (incluíndo as illas de Taiwán e Hainan) e Filipinas (Palawan).^[6]

O nome vulgar pangolín provén da palabra malaia penggoling, que significa "rolo", "algo que enrola", e de aí pasou ás linguas europeas a través do inglés pangolin.^[8][9]

Taxonomía

Debido a que antigamente non se dispoñía de moitos datos sobre a súa evolución e parentesco filoxenético,^[7] os pangolíns clasificáronse antigamente noutras ordes, por exemplo na antiga dos dos xenartros (hoxe considerada superorde), que inclúe aos chamados osos formigueiros, tamanduaa e os armadillos (hoxe separados na orde dos cingulados). Porén, recentes probas xenéticas, indican que os seus parentes vivos máis próximos son os carnívoros que forman con eles o clado Ferae.^[10][11] E algúns paleontólogos clasificáronos na orde dos cimolestos, hoxe extintos, xunto con outros varios grupos así mesmo extintos.

A orde dos folidotos foi descrita en 1904 polo zoólogo e bioxeógrafo xermano-neerlandés Max Carl Wilhelm Weber; a familia dos mánidos, en 1821 polo zoólogo británico John Edward Gray, mentres que o xénero Manis fora xa establecido en 1758 por Carl von Linné na 10ª edición do seu Systema Naturae.

Subxéneros, especies e subespecies

Actualmente no xénero Manis recoñécense subxéneros con oito especies vivas, coas subespecies que se indican:^[12]

Xénero Manis Linnaeus, 1758

• Subxénero Manis
  • Especie Manis (Manis) crassicaudata Gray, 1827 - Pangolín da India
  • Especie Manis (Manis) pentadactyla Linnaeus, 1758 - Pangolín chinés
    • M . p. pentadactyla
    • M. p. auritus
    • M. p. pusilla
• Subxénero Paramanis
  • Especie Manis (Paraanis) culionensis de Elera, 1915 - Pangolín filipino
  • Especie Manis (Paramanis) javanica Desmarest, 1822 - Pangolín malaio
• Subxénero Smutsia
  • Especie Manis (Smutsia) gigantea Illiger, 1815 - Pangolín xigante
  • Especie Manis (Smutsia) temminckii Smuts, 1832 - Pangolín de Temminck ou pangolín terrestre
• Subxénero Uromanis
  • Especie Manis (Uromanis) tetradactyla (= Manis longicaudata) Linnaeus, 1766 - Pangolín de cola longa
• Subxénero Phataginus
  • Especie Manis (Phataginus) tricuspis Rafinesque, 1821 - Pangolín arborícola
    • P. t. tricuspis
    • P. t. mabirae

Distribución das especies

Mapa de distribución das especies do xénero Manis

Lenda

• En verde: Manis gigantea
• En verde claro: Manis tricuspis
• En maxenta: Manis tetradactyla
• En azul escuro: Manis temmenicki
• En violeta: Manis crassicaudata
• En alaranxado: Manis pentadactyla
• En azul claro: Manis javanica
• En vermello: Manis culionensis
• Raiado: superposición das áreas de distribución das especies centroafricanas

Galería de imaxes

Especies africanas

• 
  Manis gigantea
• 
  Manis tricuspis
• 
  Manis tetradactyla
• 
  Manis temmenicki

Especies asiáticas

• 
  Manis crassicaudata
• 
  Manis pentadactyla
• 
  Manis javanica