Papúa Ginéa Pyahu

Papúa Ginéa Pyahu, héra tee hína Tetã Hekosãsóva Papúa Ginéa Pyahu (Ingleñe'ẽme: Independent State of Papua New Guinea; tok pisin ñe'ẽme: Independen Stet bilong Papua Niugini; hiri motu ñe'ẽme: Papua Niu Gini)— ha'e peteĩ tetã hekosãsóva oĩva Oseaníape ojejuhúva upe ypa'ũ Ginéa Pyahu ipehẽngue kuarahyresẽyguáme, ko ypa'ũ ipehẽngue ambuéva ojejuhúha Indonésia retãvore ojeheróva Kuarahyreike Ginéa Pyahu; ko tetã ijyvy apekuépe oĩ avei hetaite ypa'ũ ambuéva ko ypa'ũ guasu Ginéa Pyahu ijerére. Papúa Ginéa Pyahu ijyvy apekue oñemohenda 22 tetãvore rupive ha itavusu, ha'e hína avei itáva tuichavéva, Port Moresby voi.

Tetã Hekosãsóva Papúa Ginéa Pyahu
Papúa Ginéa Pyahu
Poyvi Ha'erã'i
Tetã ñe'ẽ akã: Unity in diversity[1] (Ingleñe'ẽme: «Joaju umi mba'e ojuavýva mbytépe»)
Tetã Momorãhéi: O Arise, All You Sons of This Land (Ingleñe'ẽme: «O, pepu'ãke, ko yvy membykuéra»)
Tavusu (ha táva tuichavéva)	Port Moresby
Ñe'ẽnguéra	Ingleñe'ẽ, tok pisin, hiri motu
Tetãygua réra	papu, papu Ginéa Pyahúgui, Papúa Ginéa Pyahúgui
Tekuái reko	Porokuái peteĩme léi guasúre ha amandaje guasúre
Mburuvichavete Sãmbyhyhára pavẽ Sãmbyhyhára peteĩha	Isabel II Bob Dadae Peter O'Neill
Tetã Amandaje	Parlamento Nacional de Papúa Nueva Guinea
Sãso  • Ojeikuaaukáva  • Oñemoañetéva	Autarália pegua 1 jasypakõi ary 1973 16 jasyporundy ary 1975
Yvy apekue	Ñemoĩha 55.º
• Opaite	462840 km²[2]
• Y (%)	2
Tembe'y	824 km[2]
Y rembe'y	5152 km[2]
Yvyty yvatevéva	Monte Wilhelm
Ava hetakue	Ñemoĩha 102.º
• Estimación	7463577 hab. (2014)
• Typy'ũ (est.)	16.13 hab./km²
PIB (PPA)	Ñemoĩha 139.º
• Opaite (2016)	USD 28 022 sua
• Per cápita	USD 3542
IDH (2015)	0,516[3] (154.º) – Ivai
Viru	Kina (PKG, PGK)
Ára	UTC +10
• Arahakúpe	Ndorekói
ISO Jehero	598 / PNG / PG
Tetã renda tee Ñandutíme	.pg
Tetã pumbyry papapy	+675
Tetã puhoe papapy	P2A-P2Z
Tetã aviõ papapy	P2
Mba'yrumýi papapy tee	PNG
COI Jehero	PNG
Atyvete Tetãnguéra Ñembojoaju, ONU, APEC, PIF
Opaite Tetã Yvýgui
[editar datos en Wikidata]

Ko tetã ijerére ojuhu, yguasu rupive, Autarália ñemby gotyo ha kuarahyresẽ ngotyo ojejuhu Ypa'ũnguéra Salomõ, yvy rupive ojejuhu kuarahyreike gotyo tetã Indonésia, Papúa Ginéa Pyahu hína tetã peteĩva oñehembe'ýva tetã ambuére yvy rupive Oseanía pegua.

Papúa Ginéa Pyahu ha'e niko peteĩ umi tetãnguéragui ijyvy apekuére ojehecha tuichaite arandupy ha jeroviapy opaichagua, ko tetãme ojejuhu avei amo 848 ñe'ẽ ojoavýva, ko'ãga oñe'ẽ gueteri 836 ñe'ẽ umívagui.^[4] Ojejuhu avei heta avano'õ oiko ijypykue rekóicha ymaguare guive, hákatu ko tetã ava hetakue imichĩ hína, amónte 7 sua tetãygua oiko ijyvy apekuépe. Opa Papúa Ginéa Pyahu retãyguágui ojehechánte 18 % oiko tava guasúpe, umi tetãygua ambuéva oiko chokokue ramo térã oiko okápe.^[5]

Papúa Ginéa Pyahu ijyvy apekuére ha iñarandupy teére sa'i ojehecha oheka hag̃ua mba'e pyahu, ojeikuaaa oĩ ijyvy apekuére opaichagua mymba ha ka'avo yvypóra ne'ĩra oikuaa, ha ojeikuaa avei Papúa Ginéa Pyahu ha'eha peteĩ umi 17 tetãgui ijyvy apekuére ojehecha tekove'etaita guasuitereíva.^[6]

Mbarete okakuaa yvýgui kuarepoti ñemosẽ ko tetãme, upéicha imba'ehetave ha ipirapire mba'apo ñemohenda oñemoporã.^[7] Oikóramo jepe hetaite tetãygua imboriahuitereíva gueteri, ha oje'e amo mbohapýgui peteĩ umi oikóvagui ko tetãme orekónte 1,25 $ oiko hag̃ua ára ha ára.^[8]