Tógo

Tógo, héra tee Tavakuairetã Tógo (Hyãsiañe'ẽme:République togolaise) ha'e peteĩ tetã hekosãsóva ojejuhúva Áfrika ipehẽngue kuarahyreikeguápe. Ko tetã ijerére ojejuhu Vukína Fáso yvate gotyo, tetã Mbenĩ kuarahyresẽ ngotyo, paraguasu Atlántiko ñemby gotyo ha kuarahyreike gotyo ojejuhu tetã Gána. Tógo itáva tuichavéva ha itavusu niko Lome, oñeñemuitehápe oĩ upépe ygarupa guasu. Iñe'ẽ tee ha'e hína Hyãsiañe'ẽ; oñeñe'ẽ katu avei ñe'ẽnguéra ambuéva, techapyrãme gbe ñe'ẽnguéra, Kotocoli ha Kabiye. Opaite Tógo retãyguágui amo 38,7% imboriahuite ha orekónte 1,25 US$ oipuru hag̃ua oñekotevẽháicha ára ha ára, ha amo 69,3% retãygua hetakuégui orekónte 2 US$ mante.^[9] Ko tetã réra ou ypa Tógogui, he'iséva ewe ñe'ẽme "y rembe'y", to he'ise "y", ha go he'ise "tembe'y".

Tavakuairetã Tógo République togolaise
Tógo
Poyvi Ha'erã'i
Tetã ñe'ẽ akã: Travail, Liberté, Patrie (Hyãsiañe'ẽme: «Mba'apo, Teko sãso, Tetã»)
Tetã Momorãhéi: Terre de nos aïeux (Hyãsiañe'ẽme: «Ore ypykuéra retã»)
Tavusu	Lome[1]
Táva tuichavéva	Lome[2]
Ñe'ẽnguéra	Hyãsiañe'ẽ
Tetãygua réra	Tógogui, Togogua
Tekuái reko	Tavakuairetã mburuvicharapépe
• Tendota	Faure Gnassingbé
• Sãmbyhyhára peteĩha	Victoire Tomegah Dogbé
Tetã Amandaje	Asamblea Nacional
Sãso • Arange	Hyãsia pegua 27 jasyrundy ary 1960
Yvy apekue	Ñemoĩha 125.º
• Opaite	56 785 [3] km²
• Y (%)	4,2%
Tembe'y	1 880 km [3]
Y rembe'y	56 km [3]
Yvyty yvatevéva	Monte Agou
Ava hetakue	Ñemoĩha 107.º
• Hetakue	7 756 937[4] hab.
• Typy'ũ	93[5] hab./km²*
PIB (PPA)	Ñemoĩha 150.º
• Opaite (2017)	US$ 12.494 sua
• Per cápita	US$ 1.619
IDH (2015)	0,487[6] (166.º) – ivaiete
Viru	Franco CFA de África Occidental (FCFA, XOF)
Ára	GMT (UTC + 0)
• Arahakúpe	Ndorekói
ISO Jehero	768 / TGO / TG
Tetã renda tee Ñandutíme	.tg
Tetã pumbyry papapy	+228[5]
Tetã puhoe papapy	5VA-5VZ
Tetã aviõ papapy	5V-TGF
Mba'yrumýi papapy tee	TG
COI Jehero	TOG
Atyvete UA, CEDEAO,[7] ONU.[8]
Opaite Tetã Yvýgui
[editar datos en Wikidata]

Tógo isãso Hyãsia poguýgui 1960-pe.^[10] Ary 1967-me, Gnassingbé Eyadéma omyakã peteĩ golpe de Estado milíko ha osẽ pu'akapópe, upe rire oiko chugui hetã ruvicha. Eyadéma ha'e akue tetã mburuvicha hi'arevéva opaite Áfrikape (oisãmbyhýgui hetãre 38 ary aja) omano meve 2005-pe.^[11] Upe aryitépe, ita'ýra Faure Gnassingbé ohupi hetã ruvicháicha.