Vitès

Nan fizik, vitès se yon grandè ki mezire rapò evolisyon nan tan. Egzanp: Vitès sedimantasyon, vitès reyaksyon chimik.Vitès se yon distans yon objè vwayaje pou chak inite tan.^[1]

Ede nou soutni yon pwojè diksyonè kreyòl, yon kreyasyon lib :

Wiksyonè kreyòl

Nan domèn fizik mekanik (sinematik), vitès se yon grandè vektoryel ki mezire, pou yon mouvman, rapò distans sou tan.

Vitès nan sinematik

Vitès kurviliy se yon distans ${\displaystyle d}$ li fè nan yon inite de tan ${\displaystyle t}$. Vitès kurviliy se yon mezi eskalè (ki pa genyen direksyon)

${\displaystyle v={\frac {d}{t}}}$

Vèktè vitès ou vitès nan lespas ki vèktè

${\displaystyle {\vec {v}}={\frac {\vec {\mathrm {d} r}}{\mathrm {d} t}}}$

Grandè vèktè, sè divizion distans sou tan e direksyon se direksyon mouvman kò.

Fòmèlman, vèktè vitès se derive pozisyon kè bazé sou tan. lè nou su li pa genyen konsuzyon, nou rele vèktè-vitès simpleman "vitès". Isi, vitès, se yon grandè vektoryel.

Inite

Inite intènasyonal vitès se "Mèt pa segond" (m.s-1 ou m/s). Pou machin, inite vitès, se "kilomèt pa e" (km/h) ( 1 km/h = 0.277778 m/s ), inite anglo-saxon ki tele Milalè (MPH; mi/h) ( 1 mi/h = 0.44704 m/s ). Nan marin, nou utilize yon inite ki rele neu ki vle di yon mil marin par e. Yon neu signifye 0.5144 m.s-1. Nan avyasyon, nou mezire vitès an "Mach". Mach 1, sé la vitès di son. Vitès son li varye selon presyon e tanperatu lè, mè sou latè, Mach 1 se egal a 340 m.s-1

Vèktè vitès

Vèktè-vitès instantane ${\displaystyle {\vec {v}}}$ yon kò don pozisyon nan tan ${\displaystyle t}$ genyen valè ${\displaystyle {\vec {x}}(t)}$ kalkile kon derive

${\displaystyle {\vec {v}}={\frac {\mathrm {d} {\vec {x}}}{\mathrm {d} t}}}$

Akselerasyon se derive vitès nan tan e vitès se derive distans nan tan.

Akselerasyon se yon chanjman vitès nan yon peryòd tan. Akselerasyon mwayen ${\displaystyle a}$ de yon kò ki chanje vitès de ${\displaystyle v_{i}}$ a ${\displaystyle v_{f}}$ pandan yon peryiod tan ${\displaystyle t}$ ka kalkyke ak formul:

${\displaystyle a={\frac {v_{f}-v_{i}}{t}}}$

Vèktè akselerasyon enstantane ${\displaystyle {\vec {a}}}$ yon kò don pozisyon nan tan ${\displaystyle t}$ li done pa ${\displaystyle {\vec {x}}(t)}$ li ye:

${\displaystyle {\vec {a}}={\frac {\mathrm {d} {\vec {v}}}{\mathrm {d} t}}={\frac {\mathrm {d} ^{2}{\vec {x}}}{\mathrm {d} t^{2}}}}$

Vitès final yon kò ki genyen vitès inisyal ${\displaystyle vi}$ e li akselere ak yon akselerasyon konstant de ${\displaystyle a}$ sou yon peryiod tan ${\displaystyle t}$ li ye:

${\displaystyle v_{f}=v_{i}+at\,}$

Vitès mwayen yon kò ki sibi yon akselerasyon konstan se:

${\displaystyle v_{m}={\frac {v_{f}+v_{i}}{2}}}$

Pou twouve deplasman ${\displaystyle d}$ yon kò ki akselere sou yon peryiod tan ${\displaystyle t}$

${\displaystyle d=t\times {\frac {v_{i}+v_{f}}{2}}}$

Si nou konnen selman vitès inisyal:

${\displaystyle d=v_{i}t+{\frac {at^{2}}{2}}}$

Si nou genyen distans ee akselerasyon me no pa genyen peryiod tan:

${\displaystyle v_{f}^{2}=v_{i}^{2}+2ad}$

Enèji sinetik yon kò ki deplase, li ye depandan mas li e depandan kare vitès li:

${\displaystyle E_{c}={\tfrac {1}{2}}mv^{2}}$