Մեծ Հայքի Պարսկահայք նահանգի գավառ From Wikipedia, the free encyclopedia
Զարեհավան, գավառ Մեծ Հայքի Պարսկահայք նահանգի կազմում՝ ըստ Աշխարհացույցի[1]։ Վարչական կենտրոնը եղել է համանուն քաղաքը, որը կարող է համապատասխանել ներկայիս Սալմասի շրջանի Ախտախանա (պարս.՝ اختهخانه) բնակավայրին։ Այլ բնակավայրերից հայտնի է Սաղամասը (Սալմաստ) և Մղունիսը[2]։
Երկիր | Մեծ Հայք |
---|---|
Կարգավիճակ | գավառ |
Մտնում է | Պարսկահայք |
Վարչկենտրոն | Զարեհավան |
Հիմնական լեզու | ասորերեն, հայերեն |
Ազգային կազմ | ասորիներ, հայեր |
Կրոնական կազմ | զրադաշտականություն, հայ առաքելական եկեղեցի, ասորական ուղղափառ եկեղեցի |
Զարեհավան անվան ստուգաբանությունը հայտնի չէ․ հավանաբար կապվում է Արտաշես Բարեպաշտի (մ․թ․ա․ 189-160) հոր՝ Զարեհի հետ, որի անունով հայոց արքան բնակավայրեր (Զարեհավան, Զարիշատ և այլն) է հիմնադրել նաև երկրի այլ մասերում։ Այդ անունն է կրում նաև քաղաքը, որը հանդիսանում էր ոչ միայն գավառի, այլև Նոր Շիրական բդեշխության կենտրոնը։
Զարեհավանը եղել է Պարսկահայքի ինը գավառներից մեկը[3]։ Հյուսիսում՝ Շիրականի լեռներից այն կողմ, սահմանակցել է Հեր, հարավում և հարավ-արևելքում՝ Տամբեր, արևմուտքում՝ Առնա գավառներին։ Հարավ-արևմուտքում ընդհանուր սահման ուներ Վասպուրական նահանգի Վարաժնունիք և Գազրիկյան, հյուսիս-արևմուտքում՝ Անձախի ձոր, հյուսիս-արևելքում՝ Գաբիթյան գավառներին։
Ունի լեռնային ռելիեֆ, նպաստավոր երկրագործության և այգեգործության համար։ Տեղակայված է Տարոնո գետի (այժմ՝ Զոլաչայ) հովտում։ Արևելյան հատվածում ունի դաշտային ռելիեֆ։
Գավառի տարածքը համապատասխանում է ներկայիս Իրանի Արևմտյան Ադրբեջան նահանգի Սալմասի շրջանին (պարս.՝ شهرستان سلماس)։
Գավառը Պարսկահայք նահանգի կազմում եղել է Մեծ Հայքի թագավորության մեջ՝ Արտաշես Ա Բարեպաշտի՝ հայկական հողերի միավորման արդյունքում, մինչև Հայաստանի առաջին բաժանումը (387)՝ ավելի քան կես հազարամյակ։ Ավատատիրության հաստատման շրջանում՝ 4-րդ դարի ընթացքում, երբ Մեծ Հայքում ձևավորվում էին բդեշխություններ, Պարսկահայքի կենտրոնական և հարավային գավառները, այդ թվում Զարեհավանը, ինչպես նաև Հյուսիսային Միջագետքի երեք գավառներ (Նիխորական, Դասն և Մահկերտ տուն), կարճ ժամանակով անցել են Արշակունիների հպատակության Նոր Շիրականի բդեշխության կազմ[4]։ Վերջինս կորցրել է Պարսկահայքի Զարեհավան, Տամբեր և Առնա գավառները, որոնք միացել են Արծրունիների տիրույթներին, և մյուս գավառների և ամբողջ Փայտակարանի հետ միասին, հաշվի առնելով այդ գավառներում հայ բնակչության սակավությունը կամ բացակայությունը, անցել է Ատրպատականին (Սասանյան Պարսկաստան)։
Ինչպես գավառը, այնպես էլ Պարսկահայք նահանգի որոշ կենտրոնական և հյուսիսային բոլոր այլ գավառները, շարունակել են մնալ Արծրունիների կալվածքներում՝ Հայկական մարզպանության, ապա նաև՝ Արմինիա կուսակալության ժամանակաշրջանում։ 9-րդ դարի սկզբին կարճ ժամանակով անցնում է Վասպուրականի թագավորությանը, ապա՝ վերջինիս ենթակայության Հերի ամիրայությանը։ Հետագայում դրանում բնակվող ասորիները մնացել են քրիստոնյա, ապա և դարձել Ատրպատականում ձևավորվող տարբեր պետական կազմավորումների բնակիչներ։ Գավառում կար նաև հոծ հայ բնակչություն։
17-րդ դարի սկզբին, կապված Սեֆյան շահ Աբբասի 1603-1604 թվականների բռնագաղթի հետ, գավառում հայտնվում են հայեր, որոնք հիմնում են տասնյակ գյուղեր (Հաֆթվան, Փայաջուկ և այլն), այդտեղ բնակվում մինչև հայոց ցեղասպանությունը։ Տեղի հայերը խոսել են Ուրմիայի բարբառով։ Դրան զուգահեռ, տեղի է ունեցել քրդերի և ազարիների ներհոսք։ Հայերի արտագաղթն Ուրմիայից տեղի է ունեցել երեք փուլով՝ 1826-1828 թվականների ռուս-պարսկական պատերազմի արդյունքում պարսկահայերի ներգաղթով, 1946-1948 թվականների հայրենադարձությամբ և 1979 թվականի իսլամական հեղափոխությունից որոշ ժամանակ անց։ Ներկայումս ամբողջ Ատրպատականում բնակվում է շուրջ 2000 հայ[5]։
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.