From Wikipedia, the free encyclopedia
Մոգությունը, (որը հաճախ կոչվում է բեմական մոգություն՝ տարբերելու համար պարանորմալ կամ ծեսական մոգությունից) կատարողական արվեստի տեսակ է, որի ժամանակ զվարճացնում են հանդիսատեսին՝ բեմական հնարքների միջոցով կամ ստեղծելով պատրանքներ անհնարին թվացող կամ գերբնական հմտությունների միջոցով՝ բնական միջոցներով։ Այս հմտությունները կոչվում են մոգական հնարքներ, էֆեկտներ կամ իլյուզիաներ[1][2]։ Մասնագետը, ով նման իլյուզիաներ է կատարում, կոչվում է բեմական աճպարար կամ իլյուզիոնիստ։ Որոշ կատարողներ կարող են նաև կոչվել իրենց կողմից ներկայացվող մոգության էֆեկտների տեսակը արտացոլող անվամբ(աճպարար, ձեռնածու, հիպնոտիզյոր, մենտալիստ և այլն )։
Մոգություն ("magic") բառը ծագում է հունարեն մագիա (mageia (μαγεία)) բառից։ Հին ժամանակներում հույները և պարսիկները դարերով պատերազմում էին, իսկ պարսիկ քահանաները պարսկերենով ծիսակատարություններ էին անում(պարսկերեն magosh, հունարեն magoi )։ Պարսիկ քահանաների ծիսակատարության գործողությունները հայտնի դարձան սկզբում որպես մագեիա(mageia), այնուհետև՝ մագիկա(magika), որը ի վերջո նշանակեց որևէ օտար, ոչ-ուղղափառական կամ անօրինական ծիսական գործողություն։ Կատարումները, որոնք ժամանակակից դիտորդների համար ձեռնածություն է թվում, ամբողջ պատմության ընթացքում իրականացվել են[3]։ 19-րդ և 20-րդ դարերում մի շարք բեմական մոգեր նույնիսկ այս գաղափարը մտցրեցին իրենց գովազդներում[4]։ Հնարամտության նույն մակարդակը, որը օգտագործվել է օրինակ Տրոյական ձին ստեղծելու համար, կիրառվում էր զվարճանքների դեպքում, կամ առնվազն գումարի վրա խաղալու ժամանակ խաբելու մեջ։ Այս հնարամտությունները նաև կիրառվում էին տարբեր հին ժամանակների կրոնական և ցեղական գործիչների կողմից՝ անկիրթ հասարակությանը վախ ներշնչելու կամ իրենց կողմնակիցը դարձնելու նպատակով։ Այնուամենայնիվ, իլյուզիոնիստի մասնագիտությունը թափ ստացավ 18-րդ դարում և մեծ հռչակ ունեցավ։
1584 թվականին առաջին անգամ լույս տեսավ մոգական հնարքների մասին գիրք։ Անգլիացի Ռեջինալդ Սքոթը հրատարակեց "Կախարդանքի բացահայտում" գիրքը, որը նվիրված էր մոգերի հնարքների մերկացմանը և ցույց տալու, թե ինչպես է նրանց մոգությունը իրականում կատարվում։ Քննարկված հնարքներից էր "ձեռքի ճարպկության" շնորհիվ պարանով, թղթով և մետաղադրամով մանիպուլյացիաների կատարումը։ Այդ ժամանակահատվածում վախը և հավատքը կախարդանքի հանդեմ լայնատարած բնույթ էր կրում և գիրքը փորձում էր ցույց տալ այդ վախի անտեղիությունը[5]։ Բոլոր հասանելի օրինակները այրվել են Ջեյմս 1-ի օրոք, 1603 թվականին, իսկ որոնք պահպանվել են, հազվագյուտ են հանդիպում։ Նորից վերատպվել է 1651 թվականին։ 17-դարում նույնատիպ գրքեր հրատարակվեցին, որտեղ պարունակվում էր մի շարք հնարաքների մանրամասն մեթոդները՝ ներառյալ "Ձեռնածության արվեստը"(1614) և "Ձեռնածության անատոմիան. Աճպարարության արվեստը"։ Մինչև 18-րդ դարը մոգական շոուները զվարճանքի հիմնական աղբյուրն էին հանդիսանում տոնավաճառների ժամանակ, երբ շրջիկ կատարողները զվարճացնում էին հանրությանը իրենց մոգական հնարքներով, ինչպես նաև թուր կուլ տալու ավանդական տեսարաններ, աճպարարություն և բերանով կրակ հանգցնել։ 18-րդ դարում, երբ արդեն սկսեց թուլանալ կախարդանքի վերաբերյալ հավատը մարդկանց մոտ, արվեստը գնալով ավելի պատկառելի դարձավ, իսկ շոուները կազմակերպվում էին հարուստ հաճախորդների համար։ Այս շրջանի հայտնի դեմք էր անգլիացի շոումեն՝ Իսահակ Ֆոկսը, ով սկսեց իր գործունեության մասին գովազդել 1720-ականներին. նա նույնսիկ պնդում էր, որ շոու է կազմակերպել թագավոր Գեորգի 2-րդի համար։ 1756-ից մինչև 1781 թվականները Ջակոբ Ֆիլադելֆիան մոգական հնարամտություններ է ցույց տալիս Եվրոպայում և Ռուսաստանում, երբեմն գիտական ցուցադրությունների անվան տակ։
Ժամանակակից ժամանցային մոգության հիմնադիրներից է Ժան Էուջին Ռոբերտ Հուդինը, ով ժամագործ էր. նա 1845 թվականին Փարիզում բացում է մոգության թատրոն։ Նա տոնավաճառային մոգական շոուները փոխարինեց թատրոնի վճարովի շոուներով։ Նրա մասնագիտությունը մեխանիկական ավտոմատներ պատրաստելն էր, որոնք արտաքինից և գործողություններից ելնելով կարծես կենդանի լինեին։ Ռոբերտ-Հուդինսի մեխանիզմներից շատերը, որոնք նա նախագծել էր իլյուզիայի համար, կրկնօրինակվել են իր օգնականի կողմից և հայտնվել են նրա ախոյաններ՝ Ջոն Հենրի Անդերսոնի և Ալեքսանդր Հերրմանի շոուներում։
Ջոն Հենրի Անդերսոնը միևնույն գործունեությունն էր ծավալում Լոնդոնում։ 1840 թվականին նա բաց արեց Նոր շարային թատրոնը, որտեղ ելույթ էր ունենում որպես "Հյուսիսի լավագույն հրաշագործը"։ Նրա հաջողությունը իր շոուները գովազդելու և իր հանդիսատեսին իսկական էքսպերտի շոույով գրավելու մեջ էր։ Նա առաջին մոգերից էր, որ աշխարհով մեկ հայտնի դարձավ։ Նա բացեց երկրորդ թատրոնը Գլազգոյում 1845 թվականին։ Դարի վերջում, մոգական մեծ շոուները սկսեցին ավելի հաճախ բեմադրվել մեծ թատրոններում[6]։ Բրիտանացի Մասկելինեն և նրա գործընկերը միասին հիմնեցին իրենց սեփական թատրոնը՝ Եգիպտական սրահը 1873 թվականին, Լոնդոնում։ Շոույում ներառված էին բեմական իլյուզիաներ և վերափոխված ավանդական հնարներ՝ տարաշխարհիկ պատկերներով։ Բեմի պոտենցիալ հատվածը օգտագործվում էր թաքցրած մեխանիզմների և օգնականների համար։ Նրանք ստեղծել են մի շարք իլյուզիաներ, որոնք մինչ այժմ կիրառվում են[7]։ Մոգի բնորոշ կերպարն է՝ մարդ, ով ունի ալիքաձև մազեր, կրում է բարձր գլխարկ, ունի այծմորուք և երկար պոչով պիջակ։ Տիպիկ մոգ է Ալեքսանդր Հերրմանը (1844 թվական փետրվարի 10 - 1896 թվական դեկտեմբերի 17), ով նաև հայտնի է որպես Հերրման Մեծ։ Նա ֆրանսիացի մոգ է, սերում է Հերրմանների ընտանիքից, որը "մոգերի առաջին ընտանիքն է"։ Մոգ Հերրի Հուդինին իր բեմական անվանումը վերցրել է Ռոբերտ-Հուդինից։ Նա ստեղծել է բեմական մոգական հնարների շարան։ Նա իրապես փորձառու էր այնպիսի մեթոդներ կիրառելիս, ինչպիսին են փական բացելը և ձեռքերը կապած բաճկոնից ազատվելը, սակայն նա նաև կիրառում էր մի շարք ձեռաշարժական հնարներ։ Նա ուներ շոու բիզնեսին բնորոշ լավ ըմբռնողություն, ինչպես նաև լավ կատարողական հմտություններ։ Պենսիլվանիայում նրա պատվին կա Հուդինիի թանգարան։ Մոգական Կրկեսը հիմնվել է Լոնդոնում՝ նպաստելու բեմական մոգության արվեստին։ Լինելով ժամանցային ձև, մոգությունը հեշտորեն տեղափոխվեց թատերական վայրերից հեռուստատեսություն, որը նոր հնարավորություններ ընձեռեց խաբեբաների համար, իսկ բեմական մոգությունը հասանելի դարձրեց մեծ թվով հանդիսատեսների։ 20-րդ դարի հայտնի մոգերից են Օկիտոն, Դեյվիդ Դեվանտը, Հերի Բլեքսթոուն մեծը, Հերի Բլեքսթոուն կրտսերը, Հովարդ Թըրսթոնը, Թեոդոր Աննեմաննը, Կարդինին, Ժոզեֆ Դունինգերը, Դայ Վերնոն, Ֆրեդ Կուլպիտը, Թոմի Վոնդերերը, Սիգֆրիդը և Ռոյը և Դուգ Հեննինգը։ 20-րդ և 21-րդ դարերի հայտնի մոգերից են Դեյվիդ Կոպերֆիլդը, Լանց Բուրթոնը, Ջեյմս Ռանդին, Պեննը և Թելլերը, Դեյվիդ Բլեյնը, Քրիս Անգելը, Հանս Կլոկը, Դերրեն Բրաունը և Դինամոն։ Կանանցից հայտնի էին Դելլ Օ՝ Դելլը և Դորոթի Դիթրիչը։ Բեմական մոգության սկզբունքներից շատերը հին են։ Այսպիսի արտահայտություն կա՝ "Ամենը արվում է ծխի և հայելիների միջոցով"։ Այն նշանակում է ինչ- որ շփոթեցնող բան, սակայն էֆեկտներում հազվադեպ են կիրառվում հայելիներ հիմա՝ տեղադրման աշխատանքների և տրանսպորտային դժվարությունների պատճառով։ Օրինակ, հայտնի Պեպերի ոգին բեմադրության համար 19-րդ դարում կարիք եղավ կառուցելու նոր թատրոն։ Ժամանակակից կատարողները տեսողական խաբկանքի օգնությամբ կարող են անհայտացնել այնպիսի մեծ օբյեկտներ, ինչպիսին է Թաջ Մահալը, Ազատության արձանը և այլն։
Մոգերի միջև կարծիքները տարբեր են տվյալ էֆեկտը դասակարգելու դեպքում և տարակարծություններ կան գոյություն ունեցող կատեգորիաների համար։ Օրինակ, որոշ մոգեր "թափանցելիությունը" համարում են առանձին կատեգորիա, իսկ որոշներն էլ այն համարում են վերականգնման կամ տելեպորտացիայի ձև։ Այժմ որոշ մոգեր (Գայ Հոլլինգվորթ և Թոմ Սթոուն) սկսել են վիճարկել այն հասկացությունը, որ բոլոր մոգական էֆեկտները դասակարգվում են սահմանափակ թվով կատեգորիաների մեջ[8][9]։ Մոգերի միջև, որոնք հավատում են սահմանափակ թվով կատեգորիաների, նույնպես տարակարծիքներ կան էֆեկտների տեսակների տարբերության համար։
Ավանդաբար մոգերը հրաժարվում են իրենց հնարքների մեթոդները բացահայտել իրենց հանդիսատեսի համար։ Գաղտնիության համար գոյություն ունեն հետևյալ պատճառները՝
Պրոֆեսիոնալ մոգերի կազմակերպությանը անդամագրվելուց պետք է Մոգի Երդում տալ՝ երբեք չբացահայտելու մոգի գաղտնիքը ոչ մոգին։ Երդումը կարող է տարբերվել, սակայն ավանդաբար այն ունի հետևյալ բնույթը՝ "Որպես մոգ, երդվում եմ երբեք չբացահայտել որևէ իլյուզիայի վերաբերյալ գաղտնիք ոչ մոգի, մինչև որ նա չերդվի պահել Մոգի Երդումը։ Խոստանում եմ երբեք որևէ իլյուզիա չիրականացնել որևէ մեկի համար, ով մոգ չէ, քանի դեռ առաջինը չեմ փորձել դրա էֆեկտը և չեմ հասել կատարելության"։ Երդվելով տվյալ անձը համարվում է մոգ և պետք է իր խոստումը պահի մինչև մահ։ Եթե մոգը դրժում է խոստումը և բացահայտում է գաղտնիքը, ապա մյուս մոգերը այլևս չեն ցանկանում վերջինիս սովորեցնել այլ հնարքներ։ Նրանք այլևս չեն կարող դառնալ Մոգերի միջազգային եղբայրության անդամ և դուրս են մնում մոգության հասարակությունից։ Սակայն, թույլատրելի է կիսվել գաղտնիքով նրանց հետ, ովքեր պատրաստ են սովորել մոգություն և ցանկանում են մոգ դառնալ։ Բոլոր մոգությունների գաղտնիքները հասանելի են հանրությանը գրքերի միջոցով, որտեղ նկարագրված է հնարքի գաղտնիքը։ Վեբ կայքերում առաջարկվում են վիդեոներ, ԴիվիԴիներ և ուսումնական նյութեր։ Այդ պատճառով շատ քիչ թվով դասական հնարքներ են պահպանվել չբացահայտված։ Ի հավելում, մոգությունը կենդանի արվեստ է և նոր իլյուզիաները ստեղծվում են զարմանալի արագությամբ։ Երբեմն նոր իլյուզիան ստեղծվում է հնի հիման վրա։ Որոշ մոգեր կարծում են, որ եթե իրենց իլյուզիայի գաղտնիքը բացահատեն իրենց հանդիսատեսին, ապա դրա շնորհիվ ավելի կգնահատվեն հանդիսատեսի կողմից՝ մոգության հմտության համար։ Հաճախ այն, ինչ մոգության բացահայտում է թվում, պարզապես սխալ ուղղություն ցույց տալու ձև է։
Մոգությանը նվիրվելը սովորեցնում է լինել ինքնավստահ և ստեղծագործ, ինչպես նաև սովորեցնում է աշխատանքային էթիկային, որը կապված է մշտապես պրակտիկայով զբաղվելու հետ, և պատասխանատվություններին, որոնք առաջանում են արվեստին նվիրվելուն զուգահեռ[10]։ Մոգություն սովորելը նույնպես գաղտնի գործընթաց է։ Պրոֆեսիոնալները չեն ցանկանում իրենց գիտելիքներով կիսվել ոչ պրոֆեսիոնալների հետ։ Այս պատճառով հաճախ հետաքրքրվող սկսնակները կարողանում են սովորել միայն մոգության հիմնակակն հնարները։ 1584 թվականից լույս տեսած Ռեջինալդ Սքոթի "Կախարդանքի բացահայտումը" գրքից հետո մինչև 19-րդ դար շատ քիչ թվով գրքեր էին հասանելի մոգերին՝ սովորելու համար կախարդանքի արվեստը, մինչդեռ այսօր անհամար վերնագրերով գրքերը հասանելի են հետաքրքրվողներին։ Ավելի նոր տարբերակներ են վիդեոները և ԴիվիԴի-ները, որոնց մեծ մասը սակայն նախկինում հրատարակված գրքերից վերցված աղբյուրներ են։ Բայց այս տարբերակը կարող է ծառայել որպես տեսողական դրսևորում։ Նրանք, ովքեր ցանկանում են սովորել մոգության արվեստը, կարող են միանալ մոգական ակումբներին։ Այստեղ, և փորձառուները և անփորձները կարող են միասին աշխատել և միմյանց օգնել՝ փոխադարձ բարելավման համար՝ սովորելով նոր մեթոդներ, քննարկելով մոգության բոլոր կողմերը, ելույթ ունենալով միմյանց համար՝ կիսվելով խորհուրդներով, խրախուսանքներով և քննադատությամբ։ Նախքան այս ակումբներին անդամագրվելը, մոգերը պետք է լսումներ անցնեն։ Նպատակը անդամներին ապացուցելն է, որ նրանք մոգեր են և ոչ թե պարզապես ինչ-որ մեկը փողոցից, ով ցանակնում է բացահայտել մոգական գաղտնիքները։ Աշխարհում մոգության ամենամեծ կազմակերպությունը "Մոգերի միջազգային եղբայրությունն" է. այն ունի ամենամսյա ամսագիր՝ "Կապող օղակը"։ Ամենահին կազմակերպությունը "Ամերիկյան մոգերի հասարակությունն" է, որտեղ Հուդինին անդամ էր և երկար տարիներ նախագահում էր այն։ Լոնդոնում կա "Մոգական շրջան" կազմակերպությունը, որը պարունակում է Եվրոպայում մոգական ամենամեծ գրադարանը։ "Դավենպորտի մոգությունը" աշխարհում ամենահին ընտանեկան կախարդական խանութն է։ "Մոգական ամրոցը",որը գտնվում է Հոլիվուդում, համարվում է Մոգական արվեստների ակադեմիայի տունը։
Մոգական կատարումները բաժանվում են մի քանի մասնագիտությունների և ոճերի՝
Մոգության գաղտնի բնույթի պատճառով, այն ուսումնասիրելը կարող է իսկական խնդիր լինել[15]։ Մի շարք մոգական աղբյուրներ գաղտնի են պահվում և գրադարանների մեծ մասում պահվում է մոգության փոքր պոպուլիստական հավաքածուներ։ Սակայն գոյություն ունեն կազմակերպություններ, որոնք միասին են համախմբում անկախ կոլեկցիոներների, գրողների և մոգության պատմության հետազոտողների։ Նման կազմակերպություններից է Մոգության կոլեկցիոներների ասոցիացիան, որը երեք ամիսը մեկ հրատարակում է ամսագիր և ամեն տարի համաժողով է կազմակերպում։ Մոգության հնարների վերաբերյալ գրվել են մի շարք գրքեր։ Չնայած նմանատիպ գրքերի մեծաքանակությանը, դրանք չկան գրադարաններում կամ գրախանութներում։
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.