Նոր Բրաջուր
From Wikipedia, the free encyclopedia
Նոր Բրաջուր, գյուղ Արցախի Հանրապետության Շահումյանի շրջանում[2][3][4][5][6][7][8], որը ներկայում գտնվում է Ադրբեջանի Հանրապետության զինված ուժերի վերահսկողության ներքո[5][6][7][8]։ Ըստ Արցախի Հանրապետության վարչատարածքային բաժանման՝ այն հանդիսանում է Շահումյանի շրջանի բնակավայր[2][3], իսկ ըստ Ադրբեջանի վարչաատարածքային բաժանման՝ համարվում է Քելբաջարի շրջանի բնակավայր[9]։
| Գյուղական համայնք | ||
|---|---|---|
| Նոր Բրաջուր | ||
 | ||
| Երկիր |  Արցախ | |
| Շրջան | Շահումյան | |
| Համայնք | Քելբաջարի շրջան | |
| Մակերես | 2548,0 կմ² | |
| Բնակչություն | 239 մարդ (2015) | |
| Կրոնական կազմ | Հայ Առաքելական Եկեղեցի | |
| Ժամային գոտի | UTC+4 | |
| ||
Բնակավայրի հայկական անունը Նոր Բրաջուր է[2][3]։ Գյուղն այդպես է անվանվել 1993 թվականին Քարվաճառի ազատագրումից հետո ի պատիվ նախկին հայկական Բրաջուր գյուղի, որը ներկայում գտնվում է Ադրբեջանի Հանրապետության Գյոյգյոլի շրջանում[2]։ Ադրբեջանցիները գյուղն անվանում են Ղլըչլը[2], Քիլինչլը կամ Քիլինչլի։
Նոր Բրաջուր բնակավայրը գտնվում է Արցախի Հանրապետության հյուսիս-արևմտյան հատվածում՝ բարձրլեռնային գոտում։ Գյուղի միջով է հոսում Թարթառ (Տրտու) գետը։ Շահումյանի շրջանի վարչական կենտրոն Քարվաճառ քաղաքից հեռու է 13 կմ, իսկ մայրաքաղաք Ստեփանակերտից՝ 113 կմ[3]։
Նոր Բրաջուր համայնքի վարչական և գյուղատնտեսական նշանակության հողերի վերաբերյալ ստույգ տեղեկություններ չկան, կադաստրային չափագրումներ չեն իրականացվել։ Համայնքի տարածքում կան բազմաթիվ բնական անանուն սեզոնային աղբյուրներ՝ առվակների տեսքով։
Արցախյան պատերազմ (1991-1994)
Հայ-ադրբեջանական պատերազմ (2020)
2020 թվականի հայ-ադրբեջանական պատերազմի ընթացքում Ադրբեջանի Հանրապետության նախագահ Իլհամ Ալիևի, Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի և Ռուսաստանի Դաշնության նախագահ Վլադիմիր Պուտինի համատեղ ստորագրված համաձայնագրով Արցախի Հանրապետության Շահումյանի շրջանի քարվաճառյան հատվածը հայաթափվել և 2020 թվականի նոյեմբերի 25-ին հանձնվել է Ադրբեջանի զինված ուժերի վերահսկողությանը[5][6][7][8][10]։
Եռակողմ համաձայնագրի ստորագրումից և տարածքը Ադրբեջանի զինված ուժերին հանձնելու ժամկետները նշելուց հետո բնակչությունը սկսել է լքել շրջանը, այդ թվում՝ Նոր Բրաջուրը։ Հայերի հեռանալն ուղեկցվել է տների հրդեհներով և ենթակառուցվածքների ոչնչացմամբ «որպեսզի չանցնի թշնամուն»[11]։
Պատմամշակութային հուշարձաններ
Նոր Բրաջուրի տարածքում չեն պահպանվել պատմամշակութային այնպիսի ամբողջական հուշարձաններ ինչպիսիք են վանքերը, եկեղեցիները, ամրաշինական կառույցները և այլն։ Ըստ Հայկական ճարտարապետությունն ուսումնասիրող կազմակերպության 2015 թվականին կատարված ուսումնասիրությունների՝ մինչև 18-րդ դարի կեսերին Քարվաճառի շրջանի տարածք թյուրք-քրդական ցեղերի ներթափանցելը և հայերի հեռանալը եղել են հայկական պատմամշակութային հուշարձաններ։ Դրանք ժամանակի ընթացքում ոչնչացվել են վերաբնակ թուրք և քուրդ բնակիչների կողմից։ Եկեղեցին ու գերեզմանոցը վերջնականապես ավերվել են Խորհրդային Միության տարիներին, երբ գյուղն ընդգրկված էր Խորհրդային Ադրբեջանի Քելբաջարի շրջանում։ Արցախյան ազատամարտի ընթացքում՝ 1993 թվականին տեղի ունեցած Քարվաճառի ազատագրումից և գյուղի վերաբնակեցումից հետո տեղի բնակիչները տարբեր տարիներին հայտնաբերել են բնակավայրի հին պատմությանն առնչվող պատմամշակութային նյութական հետքեր։ Հայտնաբերվել է ոչնչացված գերեզմանոցից պահպանված մի քանի խաչքար[2]։
Ընդհանուր առմամբ Նոր Բրաջուրի և հարակից տարածքներից հայտնաբերվել են տասնյակ խաչքարերի կոտրված բեկորներ, որոնք Խորհրդային Միության տարիներին օգտագործվել են որպես շինանյութ։ Նոր Բրաջուր և Նոր Վերինշեն գյուղերի միջև ընկած հատվածում՝ հին գյուղատեղիի տարածքում հայտնաբերվել են հայկական հին գերեզմանոցի բազում կոտրված, մասնատված խաչքարեր, որոնց հավաքագրմամբ և ցուցակագրմամբ ժամանակին զբաղվել է Բանանց գյուղից գաղթած և Նոր Վերիշեն գյուղում բնակություն հաստատած Մարտիրոս Չալումյանը[2]։
Մինչև 18-րդ դարի կեսերը Նոր Բրաջուրը շրջանի մյուս բնակավայրերի նման ունեցել է հայ բնակչություն, որն աստիճանաբար ստիպված է եղել հեռանալ իր բնակավայրից թյուրքական ցեղերի արշավանքների, լեզգիների թալանչիական արշավանքների հետևանքով։ Հայ ազգաբնակչության հեռացումից հետո այստեղ են հաստատվել քոչվոր թյուրք-քրդական ցեղերը և աստիճանաբար նստակյաց կյանքի անցել։ 1993 թվականին տեղի ունեցած Քարվաճառի ազատագրմամբ ադրբեջանցիները (նախկին թյուրք-քրդական ցեղերի հետնորդները) հեռացել են, որից հետո բնակավայրում վերաբնակվել են հայեր, այդ թվում՝ Խորհրդային Ադրբեջանից գաղթածներ[2]։
Ստորև պատկերված աղյուսակով ներկայացված է Նոր Բրաջուր բնակավայրի բնակչության վիճակագրական տվյալներն ըստ տարիների՝
2020 թվականի հայ-ադրբեջանական պատերազմի ընթացքում Ադրբեջանի Հանրապետության նախագահ Իլհամ Ալիևի, Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի և Ռուսաստանի Դաշնության նախագահ Վլադիմիր Պուտինի համատեղ ստորագրված համաձայնագրով Նոր Բրաջուրը Արցախի Հանրապետության Շահումյանի շրջանի այլ բնակավայրերի նման հայաթափվել և 2020 թվականի նոյեմբերի 25-ին հանձնվել է Ադրբեջանի զինված ուժերի վերահսկողությանը[5][6][7][8][10]։
Նոր Բրաջուրում գործում էին[Ն 1] գյուղապետարան, բուժկետ, դպրոց, մշակութային տուն[2][3]։
2000 թվականից Նոր Բրաջուրում գործում էր միջնակարգ դպրոց[2][3][13]։ Դպրոցը անվանվել էր Սևակ-Սևանա Էրումյան անունով։ 2002/2003 ուսումնական տարում ուսումնական հաստատությունն ուներ 48 աշակերտ և 14 ուսուցիչ, իսկ 2015/2016 ուսումնական տարում՝ 54 աշակերտ և 24 ուսուցիչ[2][13]։ 2015 թվականին դպրոցի շենքը հիմնանորոգվել է[2][13]։
Բնակչությունը հիմնականում զբաղվում էր[Ն 2] գյուղատնտեսությամբ՝ անասնապահությամբ և հողագործությամբ[3]։
Բնակավայրի տարածքում առկա են մոլիբդենի հանքային պաշարներ[3]։
Նոր Բրաջուր գյուղի բնակելի տներից (2012թ․)
Նոր Բրաջուր գյուղի բնակելի տներից (2012թ․)
Նոր Բրաջուր գյուղի դպրոցի շենքը (2012թ․)
Նոր Բրաջուր գյուղը (2021թ․)
- 2020 թվականի հայ-ադրբեջանական պատերազմի ընթացքում Ադրբեջանի Հանրապետության նախագահ Իլհամ Ալիևի, Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի և Ռուսաստանի Դաշնության նախագահ Վլադիմիր Պուտինի համատեղ ստորագրված համաձայնագրով Նոր Բրաջուրը Արցախի Հանրապետության Շահումյանի շրջանի այլ բնակավայրերի նման հայաթափվել և 2020 թվականի նոյեմբերի 25-ից հանձնվել է Ադրբեջանի զինված ուժերի վերահսկողության ներքո։ Բնակչությունը լքել է բնակավայրը։
- 2020 թվականի հայ-ադրբեջանական պատերազմի ընթացքում Ադրբեջանի Հանրապետության նախագահ Իլհամ Ալիևի, Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի և Ռուսաստանի Դաշնության նախագահ Վլադիմիր Պուտինի համատեղ ստորագրված համաձայնագրով Նոր Բրաջուրը Արցախի Հանրապետության Շահումյանի շրջանի այլ բնակավայրերի նման հայաթափվել և 2020 թվականի նոյեմբերի 25-ից հանձնվել է Ադրբեջանի զինված ուժերի վերահսկողության ներքո։ Բնակչությունը լքել է բնակավայրը։
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
