Նոր Վերինշեն

Նոր Վերինշեն
Գյուղական համայնք
	Նոր Վերինշեն
	Նոր Վերինշեն գյուղը 2021 թվականին
Երկիր	Արցախ
Շրջան	Շահումյան
Համայնք	Քելբաջարի շրջան
Մակերես	3886,0 կմ²
ԲԾՄ	1618 մետր
Բնակչություն	267 մարդ (2015)
Կրոնական կազմ	Հայ Առաքելական Եկեղեցի
Ժամային գոտի	UTC+4
	Նոր Վերինշեն (Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետություն)
	Նոր Վերինշեն (Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետություն)
	Նոր Վերինշեն Վիքիպահեստում

Նոր Վերիշեն (նաև՝ Նոր Վերիշեն), գյուղ Արցախի Հանրապետության Շահումյանի շրջանում^[2]^[3]^[4]^[5]^[6]^[7]^[8]^[9], որը ներկայում գտնվում է Ադրբեջանի Հանրապետության զինված ուժերի վերահսկողության ներքո^[6]^[7]^[8]^[9]։ Ըստ Արցախի Հանրապետության վարչատարածքային բաժանման՝ այն հանդիսանում է Շահումյանի շրջանի բնակավայր^[2]^[3], իսկ ըստ Ադրբեջանի վարչաատարածքային բաժանման՝ համարվում է Քելբաջարի շրջանի բնակավայր^[10]։

Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Վերին շեն (այլ կիրառումներ)

Չշփոթել Վերին շեն (Շահումյանի շրջան) հոդվածի հետ։

Արագ փաստեր Գյուղական համայնք, Երկիր ...

Փակել

Բնակավայրի ներկայիս հայկական անունը Նոր Վերինշեն է^[2]^[3]։ Գյուղն այդպես է անվանվել 1993 թվականին Քարվաճառի ազատագրումից հետո^[2]։ Որոշ աղբյուրներում բնակավայրը կոչվում է Նոր Վերիշեն^[2]։ Հայտնի է, որ 1600 - 1812 թվականներին բնակավայրը կոչվել է Խնձորեկ^[4]։ Ադրբեջանցիները գյուղն անվանում են Չայքենդ^[2]։

Տեղաբաշխված է հանրապետության հյուսիսարևմտյան հատվածում։ Քարվաճառ շրջկետրոնից գտնվում է 8 կմ հեռավորության վրա, իսկ մայրաքաղաք Ստեփանակերտից՝ 115 կմ հեռավորության վրա։ Համայնքը բարձրլեռնային է, ունի 3886,0 հա տարածք։ Նոր Վերինշեն համայնքի սահմանային գոտով հոսում է Տրտու գետը։ Համայնքի տարածքում կան բազմաթիվ բնական անանուն սեզոնային աղբյուրներ՝ առվակների տեսքով։

Առկա են գրանոդիորիտների հանքային պաշարներ։

Արցախյան պատերազմ (1991-1994)

Վերաբնակեցում

Գյուղը հիմնադրվել է 1999 թվականին^[11]։

1999 թվականին գյուղի հիմնադիր բնակիչը եղել է Հյուսիսային Արցախի Բանանց գյուղից տեղահանված ճարտարապետ Մարտիրոս Չալումյանը, ով իր տունը կառուցել է մի այնպիսի վայրում, որտեղից լավ երևա իր տունը Բանանցից բաժանող սարը^[12]։

44-օրյա պատերազմ

2020 թվականի 44-օրյա պատերազմի ընթացքում Ադրբեջանի Հանրապետության նախագահ Իլհամ Ալիևի, Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի և Ռուսաստանի Դաշնության նախագահ Վլադիմիր Պուտինի համատեղ ստորագրված համաձայնագրով Արցախի Հանրապետության Շահումյանի շրջանի քարվաճառյան հատվածը հայաթափվել և 2020 թվականի նոյեմբերի 25-ին հանձնվել է Ադրբեջանի զինված ուժերի վերահսկողությանը^[6]^[7]^[8]^[9]^[13]։

Եռակողմ համաձայնագրի ստորագրումից և տարածքը Ադրբեջանի զինված ուժերին հանձնելու ժամկետները նշելուց հետո բնակչությունը սկսել է լքել շրջանը, այդ թվում՝ Նոր Վերիշենը։ Հայերի հեռանալն ուղեկցվել է տների հրդեհներով և ենթակառուցվածքների ոչնչացմամբ «որպեսզի չանցնի թշնամուն»^[14]։

Պատմամշակութային հուշարձաններ

Մինչև 18-րդ դարի կեսերը Նոր Վերինշենը շրջանի մյուս բնակավայրերի նման ունեցել է հայ բնակչություն, որն աստիճանաբար ստիպված է եղել հեռանալ իր բնակավայրից թյուրքական ցեղերի արշավանքների, լեզգիների թալանչիական արշավանքների հետևանքով։ Հայ ազգաբնակչության հեռացումից հետո այստեղ են հաստատվել քոչվոր թյուրք-քրդական ցեղերը և աստիճանաբար նստակյաց կյանքի անցել։ 1993 թվականին տեղի ունեցած Քարվաճառի ազատագրմամբ ադրբեջանցիները (նախկին թյուրք-քրդական ցեղերի հետնորդները) հեռացել են, որից հետո բնակավայրում վերաբնակություն են հաստատել հայեր, այդ թվում՝ Խորհրդային Ադրբեջանից գաղթածներ^[2]։

Ստորև պատկերված աղյուսակով ներկայացված է Նոր Վերինշեն բնակավայրի բնակչության վիճակագրական տվյալներն ըստ տարիների՝

Մանրամասն տեղեկատվություն Տարի, Բնակիչ ...

Տարի	2008	2009	2010	2015
Բնակիչ	224^[15]	227^[15]	255^[15]	267 (56 տուն)^[2]^[3]

Փակել

2020 թվականի հայ-ադրբեջանական պատերազմի ընթացքում Ադրբեջանի Հանրապետության նախագահ Իլհամ Ալիևի, Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի և Ռուսաստանի Դաշնության նախագահ Վլադիմիր Պուտինի համատեղ ստորագրված համաձայնագրով Նոր Վերինշենը Արցախի Հանրապետության Շահումյանի շրջանի այլ բնակավայրերի նման հայաթափվել և 2020 թվականի նոյեմբերի 25-ին հանձնվել է Ադրբեջանի զինված ուժերի վերահսկողությանը^[6]^[7]^[8]^[9]^[13]։

Նոր Վերինշենում գործում էր գյուղապետարան, դպրոց։ Համայնքն ուներ բուժաշխատող^[3]։

Բնակչությունը հիմնականում զբաղվում էր^{[Ն 1]} գյուղատնտեսությամբ՝ անասնապահությամբ և հողագործությամբ^[3]։

Բնակավայրի տարածքում առկա են գրանոդիորիտների հանքային պաշարներ^[3]։

Նոր Վերինշեն գյուղի բնությունը (2015թ․)
Նոր Վերինշեն գյուղի դպրոցի շենքը (2015թ․)
Նոր Վերիշեն գյուղի լքված տներից (2021թ․)

[Ն 1]
2020 թվականի հայ-ադրբեջանական պատերազմի ընթացքում Ադրբեջանի Հանրապետության նախագահ Իլհամ Ալիևի, Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի և Ռուսաստանի Դաշնության նախագահ Վլադիմիր Պուտինի համատեղ ստորագրված համաձայնագրով Հավսաթաղը Արցախի Հանրապետության Շահումյանի շրջանի այլ բնակավայրերի նման հայաթափվել և 2020 թվականի նոյեմբերի 25-ից հանձնվել է Ադրբեջանի զինված ուժերի վերահսկողության ներքո։ Բնակչությունը լքել է բնակավայրը։

[1]
Արցախի տարածքները համարվում են օկուպացված Ադրբեջանի կողմից. ԱՀ ԱԺ հայտարարությունը, (արխիվացված 05․04․2021թ․)
[2]
Սամվել Կարապետյան, Հայկական ճարտարապետությունն ուսումնասիրող հիմնադրամ, «Մռավականք», «Հայաստանի պատմություն» գրքաշար, Երևան, 2019 թվական։
[3]
Հակոբ Ղահրամանյան, Տեղեկատու Արցախի Հանրապետության վարչատարածքային միավորների սոցիալ-տնտեսական բնութագրերի, Երևան, Ճարտարագետ, 2015 թ.։
[4]
Սամվել Կարապետյան, «Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում», Երևան, 1999 (էլեկտրոնային տարբերակ Արխիվացված 2019-07-02 Wayback Machine)
[5]
«Արցախի Հանրապետության բնակավայրերի ցանկը հանրապետության Ազգային ժողովի կայքում (Արցախի Հանրապետության օրենքը երկրի վարչատարածքային բաժանման մասին, 25 մարտի 2005 թ., ք.Ստեփանակերտ, ՀՕ-178, ստորագրված նախագահ Ա․Ղուկասյանի կողմից)։». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 4-ին. Վերցված է 2021 թ․ մարտի 14-ին.
[6]
Արցախի Հանրապետության այն բնակավայրերի ցանկը, որոնք գտնվում են Ադրբեջանի զինված ուժերի վերահսկողության ներքո /հրապարակված Արցախի Հանրապետության Տարածքային կառավարման և ենթակառուցվածքների նախարարության կողմից/, (արխիվացված 05․03․2021թ․)։
[7]
«Հրապարակվել է Արցախի՝ Ադրբեջանի հսկողության տակ անցած համայնքների և բնակավայրերի ցանկը»։
[8]
«Հրապարակվել է Արցախի՝ Ադրբեջանի հսկողության տակ անցած համայնքների և բնակավայրերի ցանկը», (արխիվացված)։
[9]
«Ադրբեջանի վերահսկողության տակ անցած՝ Արցախի համայնքների և բնակավայրերի ցանկը»։
[10]
Ադրբեջանի Հանրապետության պետական վիճակագրական կոմիտե, «Վարչական տարածքային բաժանման դասակարգում 2019», պաշտոնական հրատարակություն, Բաքու 2020, բնօրինակը՝ Azərbaycan Respublikasının Dövlət Statistika Komitəsi. "İnzibati ərazi bölgüsü təsnifatı 2019", Rəsmi nəşr, Baki 2020.(ադրբ.)
[11]
«Արցախ, Նոր Վերիշեն. Պատերազմից հետո վերածնվող գյուղը (Տեսանյութ)».
[12]
«Մարտիրոս Չալումյանը կրկին վտարանդի է, կամ էլ միջազգային տերմինաբանությամբ` կրկին փախստական է».
[13]
«Արցախը հրապարակել է Ադրբեջանի հսկողության տակ անցած համայնքների և բնակավայրերի ցանկը». Ազատություն Ռադիոկայան. 2020 թ․ դեկտեմբերի 10.
[14]
Մենք տուն ենք թողնում, ուրիշները իրենց որդիներին. Քարվաճառում մարդիկ այրում են տները` թշնամուն հանձնելուց առաջ, (արխիվացված 05․04․2021թ․)։
[15]
Արցախի Հանրապետության բնակչություն ըստ համայնքների, (արխիվացված 10․03․2022թ․)։

[16] [Ն 1]
2020 թվականի հայ-ադրբեջանական պատերազմի ընթացքում Ադրբեջանի Հանրապետության նախագահ Իլհամ Ալիևի, Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի և Ռուսաստանի Դաշնության նախագահ Վլադիմիր Պուտինի համատեղ ստորագրված համաձայնագրով Հավսաթաղը Արցախի Հանրապետության Շահումյանի շրջանի այլ բնակավայրերի նման հայաթափվել և 2020 թվականի նոյեմբերի 25-ից հանձնվել է Ադրբեջանի զինված ուժերի վերահսկողության ներքո։ Բնակչությունը լքել է բնակավայրը։

[armenpress.am_օկուպացված_տարածքներ-1] [1]
Արցախի տարածքները համարվում են օկուպացված Ադրբեջանի կողմից. ԱՀ ԱԺ հայտարարությունը, (արխիվացված 05․04․2021թ․)

[Սամվել_Կարապետյան_Մռավականք-2] [2]
Սամվել Կարապետյան, Հայկական ճարտարապետությունն ուսումնասիրող հիմնադրամ, «Մռավականք», «Հայաստանի պատմություն» գրքաշար, Երևան, 2019 թվական։

[Հակոբ_Ղահրամանյան_Տեղեկատու_2015-3] [3]
Հակոբ Ղահրամանյան, Տեղեկատու Արցախի Հանրապետության վարչատարածքային միավորների սոցիալ-տնտեսական բնութագրերի, Երևան, Ճարտարագետ, 2015 թ.։

[Սամվել_Կարապետյան_գիրք1-4] [4]
Սամվել Կարապետյան, «Հայ մշակույթի հուշարձանները Խորհրդային Ադրբեջանին բռնակցված շրջաններում», Երևան, 1999 (էլեկտրոնային տարբերակ Արխիվացված 2019-07-02 Wayback Machine)

[Արցախի_վարչատարածքային_բաժանման_մասին_օրենք-5] [5]
«Արցախի Հանրապետության բնակավայրերի ցանկը հանրապետության Ազգային ժողովի կայքում (Արցախի Հանրապետության օրենքը երկրի վարչատարածքային բաժանման մասին, 25 մարտի 2005 թ., ք.Ստեփանակերտ, ՀՕ-178, ստորագրված նախագահ Ա․Ղուկասյանի կողմից)։». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 4-ին. Վերցված է 2021 թ․ մարտի 14-ին.

[ԱՀ_ՏԿԶՆ_կորցրած_բնակավայրերի_ցանկ-6] [6]
Արցախի Հանրապետության այն բնակավայրերի ցանկը, որոնք գտնվում են Ադրբեջանի զինված ուժերի վերահսկողության ներքո /հրապարակված Արցախի Հանրապետության Տարածքային կառավարման և ենթակառուցվածքների նախարարության կողմից/, (արխիվացված 05․03․2021թ․)։

[armenpress.am_կորցրած_բնակավայրերի_ցանկ-7] [7]
«Հրապարակվել է Արցախի՝ Ադրբեջանի հսկողության տակ անցած համայնքների և բնակավայրերի ցանկը»։

[artsakhpress.am_կորցրած_բնակավայրերի_ցանկ-8] [8]
«Հրապարակվել է Արցախի՝ Ադրբեջանի հսկողության տակ անցած համայնքների և բնակավայրերի ցանկը», (արխիվացված)։

[hetq.am_կորցրած_բնակավայրերի_ցանկ-9] [9]
«Ադրբեջանի վերահսկողության տակ անցած՝ Արցախի համայնքների և բնակավայրերի ցանկը»։

[İnzibati_ərazi_bölgüsü_təsnifatı_2019-10] [10]
Ադրբեջանի Հանրապետության պետական վիճակագրական կոմիտե, «Վարչական տարածքային բաժանման դասակարգում 2019», պաշտոնական հրատարակություն, Բաքու 2020, բնօրինակը՝ Azərbaycan Respublikasının Dövlət Statistika Komitəsi. "İnzibati ərazi bölgüsü təsnifatı 2019", Rəsmi nəşr, Baki 2020.(ադրբ.)

[11] [11]
«Արցախ, Նոր Վերիշեն. Պատերազմից հետո վերածնվող գյուղը (Տեսանյութ)».

[12] [12]
«Մարտիրոս Չալումյանը կրկին վտարանդի է, կամ էլ միջազգային տերմինաբանությամբ` կրկին փախստական է».

[azatutyun20-13] [13]
«Արցախը հրապարակել է Ադրբեջանի հսկողության տակ անցած համայնքների և բնակավայրերի ցանկը». Ազատություն Ռադիոկայան. 2020 թ․ դեկտեմբերի 10.

[14] [14]
Մենք տուն ենք թողնում, ուրիշները իրենց որդիներին. Քարվաճառում մարդիկ այրում են տները` թշնամուն հանձնելուց առաջ, (արխիվացված 05․04․2021թ․)։

[Արցախի_բնակչություն_2008-2010-15] [15]
Արցախի Հանրապետության բնակչություն ըստ համայնքների, (արխիվացված 10․03․2022թ․)։

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[1]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[Ն 1]