մետաղադրամ, արժույթի միավոր From Wikipedia, the free encyclopedia
Շիլինգ, պատմական մետաղադրամ է և ժամանակակից արժույթի միավոր, որը նախկինում օգտագործվում էր Միացյալ Թագավորությունում, Ավստրալիայում, Նոր Զելանդիայում, Բրիտանական Համագործակցության այլ երկրներում և Իռլանդիայում, որտեղ դրանք ընդհանուր առմամբ համարժեք էին 12 պենսի կամ ֆունտի մեկ քսաներորդին 1960-1970-ական թվականներին։
Ներկայումս շիլինգը օգտագործվում է որպես արժույթ Արևելյան Աֆրիկայի հինգ երկրներում՝ Քենիայում, Տանզանիայում, Ուգանդաում, Սոմալիում և Սոմալիլենդում։[1] Արևելյան Աֆրիկայի համայնքը լրացուցիչ նախատեսում է ներմուծել Արևելյան Աֆրիկայի շիլինգ։
Շիլինգ բառը ծագել է անգլո-սաքսոնական «Scilling» արտահայտությունից, դրամական տերմին, որը նշանակում է բառացիորեն «ֆունտի քսաներորդը», նախագերմանական skiljaną արմատից, որը նշանակում է «առանձնացնել, պառակտել, բաժանել», (s)kelH-ից, որը նշանակում է «կտրել, պառակտել»։ Scilling բառը հիշատակվում է գերմանական ամենահին օրենսգրքերում՝ Æthelberht of Kent-ում։
Ի սկզբանե շիլինգ էր անվանվում ուշ անտիկ դարաշրջանի սոլիդուսը՝ ոսկե մետաղադրամը[1], որը փոխարինեց աուրուսին 4-րդ դարում։ 7-րդ դարի անգլո-սաքսոնական շիլինգները դեռևս փոքր ոսկե մետաղադրամներ էին։
796 թվականին Կարլոս Մեծը դրամական բարեփոխում անցկացրեց՝ հիմնված կարոլինգյան արծաթե ֆունտի վրա (մոտ 406,5 գրամ)։
Շիլինգը ֆունտի մեկ քսաներորդն էր կամ մոտ 20,3 գրամ արծաթ։ Մեկ շիլինգն ուներ 12 դահեկան կամ դենիեր («կոպեկ»)։ Այնուամենայնիվ, կարոլինգյան ժամանակաշրջանում արծաթե շիլինգ մետաղադրամներ չկային, և ոսկյա շիլինգները (համարժեք տասներկու արծաթե պֆենիգի) շատ հազվադեպ էին հանդիպում։
12-րդ դարում հատվեցին ավելի մեծ արծաթե մետաղադրամներ՝ բազմակի պֆենիգ քաշով, որոնք հայտնի էին որպես denarii grossi կամ groschen (գրոշեն)։ Այս ավելի ծանր մետաղադրամները գնահատվել են 4-20 արծաթե դահեկանի միջև։ Ուշ միջնադարում Սուրբ Հռոմեական կայսրության նահանգները սկսեցին հատել նմանատիպ արծաթե մետաղադրամներ՝ բազմակի պֆենիգ քաշով, որոնցից մի քանիսը անվանում էին շիլինգ։
16-րդ դարում Եվրոպայում հատվել են շիլինգի բազմաթիվ տեսակներ։ Անգլիական շիլինգը Էդուարդ VI-ի օրոք թեստոն մետաղադրամի շարունակությունն էր և առաջին անգամ հատվեց 1551 թվականին՝ հատվելով 92,5% ստերլինգ արծաթով։
17-րդ դարում հետագա արժեզրկումը հանգեցրեց նրան, որ Սրբազան Հռոմեական կայսրությունում արծաթի փոխարեն շիլինգը հատվեց բիլոնով՝ 48 շիլինգ մեկ ռայխշթալերի դիմաց։ Անգլիական (հետագայում՝ բրիտանական) շիլինգը շարունակվեց հատվել որպես արծաթե մետաղադրամ մինչև 1946 թվականը։
Երկիր | Արժույթ | ISO 4217 կոդ |
---|---|---|
Սոմալիլենդ | Սոմալիլենդական շիլինգ | SOS |
Շիլինգը մետաղադրամ էր, որն օգտագործվում էր Անգլիայում Հենրի VII-ի [2] (կամ Էուվարդ VI-ի մոտ 1550 թվականին) օրոք։ Շիլինգը շարունակվեց օգտագործել այն բանից հետո, երբ 1707 թվականին ստեղծվեց Միացյալ Թագավորություն Անգլիայի և Շոտլանդիայի թագավորություններից, և համաձայն Միության հոդվածների 16-րդ հոդվածի, ստեղծվեց միասնական արժույթ նոր Միացյալ Թագավորության համար։
Շիլինգ տերմինը (անգլա-շոտլ.՝ schilling) օգտագործվել է Շոտլանդիայում վաղ միջնադարից։
Մեծ Բրիտանիայի ընդհանուր արժույթը, որը ստեղծվել է 1707 թվականին Անգլիայի և Շոտլանդիայի միջև Միության հոդվածների 16-րդ հոդվածով, շարունակեց կիրառությունը մինչև տասնորդականացումը 1971 թվականին։ 1816 թվականի Մեծ վերահաշվարկի ժամանակ (1800 թվականի Միության ակտերից հետո, որոնք միավորեցին Մեծ թագավորությունները՝ Մեծ Բրիտանիա և Իռլանդիա), դրամահատարանին հանձնարարվել է 66 շիլինգի համար մեկ տրոյական ֆունտ (կշռում է 373 գ) արծաթ (0,925 հարգի) կամ դրա համարժեքը այլ անվանական արժեքներով։
1971 թվականին տասնորդականացման ժամանակ շիլինգ մետաղադրամը փոխարինվեց նոր 5 պենսանոց դրամով, որն ի սկզբանե նույն չափի ու քաշի էր և ուներ նույն արժեքը։ Շիլինգը մնաց շրջանառության մեջ, մինչև 1991 թվականին 5 պենս մետաղադրամի չափը կրճատվեց։
Այդ ընթացքում պահին շրջանառության մեջ են եղել նաև երեք մետաղադրամներ, որոնք արտահայտված են բազմաթիվ շիլինգներով։ Նրանք էին։
1701 թվականին և 1825 թվականին արժույթների միավորման միջև ընկած ժամանակահատվածում իռլանդական շիլինգը գնահատվում էր 13 պենս և հայտնի էր որպես «սև խոզ»՝ ի տարբերություն 12 պենսանոց անգլիական շիլլինգների, որոնք հայտնի էին որպես «սպիտակ խոզեր»[2]։
Իռլանդիայի ազատ նահանգում և Իռլանդիայի Հանրապետությունում շիլինգի մետաղադրամը թողարկվել է որպես սցիլինգ (scilling իռլանդական լեզվի համարժեք)։ Այն արժեր իռլանդական ֆունտի 1/20-ը և նույն արժեքով փոխարկելի էր բրիտանական մետաղադրամի հետ, որը շարունակվեց օգտագործել Հյուսիսային Իռլանդիայում։ Մետաղադրամի հակառակ կողմում պատկերված էր ցուլ։ Առաջին հատումը, 1928-1941 թվականը, պարունակում էր 75% արծաթ, ավելի շատ, քան բրիտանական մետաղադրամը։ Իռլանդական շիլինգի նախնական տասնորդական մետաղադրամը (որը տասնորդականացումից հետո որոշ ժամանակ պահպանվեց) շրջանառությունից հանվեց 1993 թվականի հունվարի 1-ին, երբ ներկայացվեց ավելի փոքր 5 պենսանոց մետաղադրամը։
Շիլինգի հապավումներից մեկը s է (սոլիդուսի համար` £ sd): Հաճախ այն արտահայտվում էր սոլիդուս խորհրդանիշով (/) (որը կարող էր սկսվել որպես ſ («երկար s»)[3]), «1/9», որը նշանակում է «մեկ շիլինգ և ինը պենս»։ Գինը, որն արտահայտվում է որպես մի շարք շիլինգ, առանց հավելյալ պենսի, հաճախ գրվում էր որպես թիվ, սոլիդուս և գծիկ. այսպիսով, օրինակ, տասը շիլլինգ գրվում էր «10/-»: Երկու շիլլինգ և վեց պենս (կես կրոն կամ £-ի ութերորդը) գրված էր որպես «2/6», հազվադեպ՝ «2s 6d» («d»՝ դենարիուսի հապավումը՝ կոպեկ)։ Շիլինգն ինքնին հավասար էր տասներկու պենսի։ Ավանդական ֆունտ, շիլինգ և պենս համակարգում մեկ ֆունտի համար կար 20 շիլինգ, և մեկ շիլինգը՝ 12 պենս՝ մեկ ֆունտում կազմելով 240 պենս։
Հին շիլինգի մետաղադրամների ժարգոնային տերմինները ներառում են «բոբ» և «խոզ»։ Թեև «բոբ» բառի ծագումն անորոշ է, Ջոն Քեմդեն Հոթենն իր 1864 թվականի Ժարգոնային բառարանում ասում է, որ սկզբնական տարբերակը «բոբստիկ» էր և ենթադրում է, որ այն կարող է կապված լինել սըր Ռոբերտ Ուոլփոլի հետ[4]։
Ավստրալիական շիլինգները, որոնցից 20-ը կազմում էին 1 ավստրալական ֆունտ, առաջին անգամ թողարկվել է 1910 թվականին՝ երեսին Ավստրալիայի զինանշանը, իսկ դիմերեսին՝ թագավոր Էդվարդ VII-ը։ Զինանշանի ձևավորումը պահպանվել է Գեորգ V թագավորի օրոք, մինչև որ նոր խոյի գլխի ձևավորում ներմուծվեց Գեորգ VI թագավորի մետաղադրամների համար։ Այս ձևավորումը շարունակվեց մինչև թողարկման վերջին տարին՝ 1963 թվականը։
1966 թվականին Ավստրալիայի արժույթը տասնորդականացվեց և շիլինգը փոխարինվեց 10 ցենտ մետաղադրամով (ավստրալիական), որտեղ 10 շիլլինգը կազմում էր 1 ավստրալիական դոլար։
Ավստրալիայում շիլինգ մետաղադրամի ժարգոնային տերմինը «deener» էր։ Շիլինգի՝ որպես արժույթի միավորի ժարգոնային տերմինը «բոբ» էր, ինչպես Միացյալ Թագավորությունում։
1966 թվականից հետո շիլինգները շարունակեցին շրջանառվել, դրանք փոխարինվեցին նույն չափի և քաշի 10 ցենտանոց մետաղադրամներով։
Նոր Զելանդիայի շիլինգները առաջին անգամ թողարկվել է 1933 թվականին, դարձերեսին պատկերված է մաորի մարտիկի պատկերը, որը կրում է «ռազմական կեցվածքով» տայահա[6]: 20 շիլինգը կազմում են մեկ նորզելանդական ֆունտ։
1967 թվականին Նոր Զելանդիայի արժույթը տասնորդականացվել է, և շիլինգը փոխարինվել է նույն չափի և քաշի 10 ցենտանոց մետաղադրամով։ 1960-ականներին 10 ցենտանոց մետաղադրամները դարձերեսին ներառում էին «ՄԵԿ ՇԻԼԻՆԳ» լեգենդը։ Ավելի փոքր 10 ցենտանոց մետաղադրամները ներկայացվել են 2006 թվականին։
Շիլինգը (մալթայերեն՝ xelin, հոգնակին՝ xelini) օգտագործվել է Մալթայում՝ նախքան տասնորդականացումը 1972 թվականին, և ուներ 5 մալթայական ցենտ անվանական արժեք։
Բրիտանական Ցեյլոնում շիլինգը (սինհալերեն՝ Silima, թամիլերեն՝ Silin) համարժեք էր 8 ֆանամի։
1852 թվականին ռիքսդոլարը ռուփիով փոխարինելով՝ շիլինգը համարվում էր կես ռուփիին համարժեք։ 1969 թվականին արժույթի տասնորդականացման ժամանակ շիլինգը համարվեց 50 ցեյլոնյան ցենտին համարժեք։ Տերմինը խոսակցական լեզվով շարունակվել է գործածվել մինչև 20-րդ դարի վերջը[5]։
Արևելաաֆրիկյան շիլինգը օգտագործվում էր բրիտանական գաղութներում և բրիտանական Սոմալիլենդի, Քենիայի, Տանգանիկայի, Ուգանդայի և Զանզիբարի գաղութներում 1920 թվականից, երբ այն փոխարինեց ռուփին, մինչև այդ երկրների անկախացումը, իսկ Տանզանիայում՝ այդ երկրի ստեղծվելուց հետո, երբ Տանգանիկան և Զանզիբարը միաձուլումը 1964 թվականին։ Անկախությունից հետո 1960 թվականին արևելաաֆրիկյան շիլինգը Բրիտանական Սոմալիլենդում և Սոմալիի տարածքում փոխարինվեցին սոմալիական շիլինգով[6]։
1966 թվականին Արևելյան Աֆրիկայի արժութային միությունը փլուզվեց, և անդամ երկրներն իրենց արժույթները փոխարինեցին համապատասխանաբար Քենիայի, Ուգանդայի և Տանզանիայի շիլինգով[7]։ Թեև այս բոլոր արժույթները ներկայումս տարբեր արժեքներ ունեն, այնուամենայնիվ, նախատեսվում էր մինչև 2009 թվականը Արևելաաֆրիկյան շիլինգը որպես նոր ընդհանուր արժույթ ներմուծել[8], սակայն դա տեղի չի ունեցել։
Բրիտանական տասներեք գաղութներում, որոնք 1776 թվականին դարձան Միացյալ Նահանգներ, բրիտանական փողերը հաճախ շրջանառության մեջ էին։ Յուրաքանչյուր գաղութ թողարկում էր իր սեփական թղթադրամները՝ ֆունտներով, շիլինգներով և պենսներով, որոնք օգտագործվում էին որպես ստանդարտ հաշվարկի միավորներ։ Որոշ մետաղադրամներ հատվել են գաղութներում, օրինակ՝ Մասաչուսեթսի ծովածոցի գաղութում սոճու ծառի շիլինգը։ Այն բանից հետո, երբ Միացյալ Նահանգները դոլարն ընդունեց որպես արժույթի միավոր և ընդունեց ոսկու ստանդարտը, մեկ բրիտանական շիլինգն արժեր 24 ԱՄՆ ցենտ։ Որոշ շրջաններում ԱՄՆ մետաղադրամների շարունակական պակասի պատճառով շիլինգը շարունակեց շրջանառվել մինչև 19-րդ դարը։ Շիլինգները նկարագրված են որպես ստանդարտ դրամական միավոր Սողոմոն Նորթափի ինքնակենսագրության մեջ (1853)[9] և մի քանի անգամ հիշատակվել է Հորացիո Ալջեր կրտսերի «Հոշոտված Դիկ» (1868) պատմվածքում[10][11]։
Չիկագոյի թերթերից մեկում 1859 թվականի գովազդի գները տրված էին դոլարով և շիլինգով[12]։
Կանադայում £ sd արժույթները օգտագործվում էին ինչպես ֆրանսիական ժամանակաշրջանում (New France livre), այնպես էլ բրիտանական նվաճումից հետո (կանադական ֆունտ)։ 1760-ական և 1840-ական թվականներին Կանադայում և՛ ֆրանսիական, և՛ բրիտանական ֆունտները գոյակցում էին որպես հաշվեկշռային միավորներ, իսկ ֆրանսիական լիվրն իր արժեքով մոտ էր բրիտանական շիլինգին։
1858 թվականին գործածության մեջ մտավ տասնորդական կանադական դոլար։ Բրիտանական Հյուսիսային Ամերիկայի մյուս մասերը տասնորդականացվեցին կարճ ժամանակ անց, իսկ Կանադայի համադաշնությունը 1867 թվականին փոխանցեց արժույթի վերահսկողությունը դաշնային կառավարությանը։
Սոմալիի շիլինգը Սոմալիի պաշտոնական արժույթն է։ Այն ստորաբաժանվում է 100 ցենտի (անգլերեն), սենտի (սոմալիերեն) կամ ցենտեզիմի (իտալերեն)։
Սոմալիի շիլինգը Սոմալիի որոշ բնակավայրերի արժույթն է 1921 թվականից, երբ արևելաաֆրիկյան շիլինգը ներկայացվեց բրիտանական Սոմալիլենդի նախկին պրոտեկտորատին։ 1960 թվականին անկախացումից հետո իտալական Սոմալիլենդի սոմալոն և արևելաաֆրիկյան շիլինգը (որոնք արժեքով հավասար էին) 1962 թվականին փոխարինվեցին սոմալիի շիլինգով։ Օգտագործվող անվանումներն էին cent, centesimo (հոգնակի՝ centesimi) և سنت (հոգնակի՝ سنتيمات և سنتيما) շիլինգի, scellino (հոգնակի՝ scellini) և شلن հետ միասին։
Այդ նույն տարում, Banca Nazionale Somala-ն թողարկեց 5, 10, 20 և 100 սկելինի/շիլինգի թղթադրամներ։ 1975 թվականին Bankiga Qaranka Soomaaliyeed-ը (Սոմալիի ազգային բանկ) ներկայացրեց թղթադրամներ 5, 10, 20 և 100 շիլին/շիլլինգով։ Սրանց հաջորդեցին 1978 թվականին նույն անվանական արժեքներով թղթադրամները, որոնք թողարկվեցին Bankiga Dhexe Ee Soomaaliya (Սոմալիի Կենտրոնական բանկ) կողմից։ 1983-ին ներկայացվեցին 50 շիլին/շիլինգ թղթադրամներ, որին հաջորդեց 1989-ին՝ 500 շիլին/շիլլինգ և 1990-ին՝ 1000 շիլին/շիլլինգ։ Նաև 1990-ին փորձ արվեց փոխելու արժույթը 20 և 50 նոր թղթադրամներով[13]։
Կենտրոնական իշխանության անկումից հետո, որն ուղեկցվեց քաղաքացիական պատերազմով 1990-ականների սկզբին, Սոմալիի շիլինգի արժեքը խաթարվեց։ Սոմալիի Կենտրոնական բանկը՝ երկրի դրամավարկային իշխանությունը, նույնպես դադարեցրեց գործունեությունը։ Հետագայում իհայտ եկան տեղական արժույթի մրցակից արտադրողները, ներառյալ ինքնավար տարածաշրջանային միավորները, ինչպիսին է Սոմալիլենդի տարածքը։
Սոմալիի նորաստեղծ Անցումային դաշնային կառավարությունը 2000-ականների վերջին վերակենդանացրեց Սոմալիի չգործող Կենտրոնական բանկը։ Ֆինանսական կառավարման առումով դրամավարկային մարմինը գտնվում է ինչպես դրամավարկային քաղաքականության ձևավորման, այնպես էլ իրագործման առաջադրանքների ստանձնման փուլում[14]։
Սոմալիի շիլլինգի նկատմամբ անվստահության պատճառով ԱՄՆ դոլարը լայնորեն ընդունված է որպես փոխանակման միջոց սոմալական շիլինգի հետ մեկտեղ։ Չնայած դոլարիզացիային, սոմալիական շիլինգի մեծ թողարկումն ավելի ու ավելի է խթանել գների աճը, հատկապես ցածր արժեքով գործարքների համար։ Ակնկալվում է, որ այս գնաճային միջավայրը կավարտվի, հենց որ Կենտրոնական բանկը ստանձնի դրամավարկային քաղաքականության լիակատար վերահսկողությունը և փոխարինի մասնավոր հատվածի կողմից ներդրված ներկայումս շրջանառվող արժույթը[14]
Սոմալիլենդի շիլլինգը Սոմալիլենդի պաշտոնական արժույթն է, ինքնահռչակ հանրապետություն, որը միջազգայնորեն ճանաչված է որպես Սոմալիի ինքնավար շրջան[15]։ Միջազգային հանրության կողմից արժույթը ճանաչված չէ որպես օրինական վճար, և ներկայումս չունի պաշտոնական փոխարժեք։ Այն կարգավորվում է Սոմալիլենդի կենտրոնական բանկի կողմից։
Չնայած Սոմալիլենդի իշխանությունները փորձել են արգելել սոմալիական շիլինգի օգտագործումը, Սոմալիի պաշտոնական արժույթը դեռևս շրջանառության մեջ է որոշ շրջաններում[16]։
Ինչպես Ֆրանսիայում, պերուական սոլն ի սկզբանե կոչվել է հռոմեական սոլիդուսի անունով, սակայն պերուական արժույթի անվանումն այժմ շատ ավելի սերտորեն կապված է արև (sol) իսպաներեն բառի հետ։ Սա օգնում է բացատրել դրա ժամանակավոր փոխարինողի անվանումը՝ inti՝ ինկերի արևի աստծու անունով։
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.