Ջևոնսի էֆեկտ
From Wikipedia, the free encyclopedia
Տնտեսագիտության մեջ Ջևոնսի պարադոքսը (/ˈdʒɛvənz/, երբեմն՝ Ջևոնսի էֆեկտ), տեղի է ունենում, երբ տեխնոլոգիական առաջընթացը կամ պետական քաղաքականությունը մեծացնում է ռեսուրսի օգտագործման արդյունավետությունը (նվազեցնում է ցանկացած օգտագործման համար անհրաժեշտ գումարը), բայց օգտագործման ծախսերի անկումը մեծացնում է դրա պահանջարկը` ավելացնելով, այլ ոչ թե նվազեցնելով ռեսուրսների օգտագործումը[1][2]։ Ջևոնսի էֆեկտը շրջակա միջավայրի տնտեսագիտության մեջ, թերևս, ամենահայտնի պարադոքսն է[3]։ Այնուամենայնիվ, կառավարությունները և բնապահպանները հիմնականում ենթադրում են, որ արդյունավետության բարձրացումը կնվազեցնի ռեսուրսների սպառումը՝ անտեսելով դրա հետևանքների հավանականությունը[4]։
1865 թվականին անգլիացի տնտեսագետ Ուիլյամ Սթենլի Ջևոնսը նկատել է, որ տեխնոլոգիական բարելավումները, որոնք մեծացնում են ածխի օգտագործման արդյունավետությունը, հանգեցրել են ածխի սպառման մեծացմանը արդյունաբերության լայն շրջանակում։ Նա պնդում էր, որ, հակառակ ընդհանուր ինտուիցիայի, տեխնոլոգիական առաջընթացի վրա չի կարելի վստահել՝ վառելիքի սպառումը նվազեցնելու համար[5][6]։
Խնդիրը վերստին ուսումնասիրվել է ժամանակակից տնտեսագետների կողմից, որոնք ուսումնասիրում են էներգաարդյունավետության բարելավված սպառման վերականգնողական ազդեցությունները։ Բացի տվյալ օգտագործման համար անհրաժեշտ քանակի կրճատումից, բարելավված արդյունավետությունը նաև նվազեցնում է ռեսուրսի օգտագործման հարաբերական արժեքը, ինչը մեծացնում է պահանջվող քանակությունը։ Սա հակադարձում է (որոշ չափով) օգտագործման կրճատմանը բարելավված արդյունավետությունից։ Բացի այդ, բարելավված արդյունավետությունը մեծացնում է իրական եկամուտները և արագացնում տնտեսական աճը՝ հետագայում մեծացնելով ռեսուրսների պահանջարկը։ Ջևոնսի էֆեկտն առաջանում է, երբ գերակշռում է աճող պահանջարկի ազդեցությունը, և բարելավված արդյունավետությունը հանգեցնում է ռեսուրսների օգտագործման ավելի արագ տեմպերի[6]։
Զգալի բանավեճեր կան էներգաարդյունավետության աճի չափի և Ջևոնսի էֆեկտի էներգախնայողության առնչության վերաբերյալ։ Ոմանք մերժում են ազդեցությունը, իսկ մյուսները անհանգստանում են, որ կարող է ինքնավստահ լինել կայունության հետամուտ լինելը էներգիայի արդյունավետության բարձրացման միջոցով[4]։ Որոշ բնապահպանական տնտեսագետներ առաջարկել են, որ արդյունավետության բարձրացումը զուգորդվի պահպանության քաղաքականության հետ, որը պահպանում է օգտագործման արժեքը նույնը (կամ ավելի բարձր)՝ Ջևոնսի էֆեկտից խուսափելու համար[7]։ Պահպանման քաղաքականությունը, որը բարձրացնում է օգտագործման արժեքը (օրինակ՝ սահմանաչափը և առևտուրը կամ կանաչ հարկերը) կարող են օգտագործվել՝ վերահսկելու հետադարձ ազդեցությունը[8]։