Օսլա

Օսլա, սպիտակ, ջրում չլուծվող փոշի է, տաք ջրում նա ուռչում է առաջացնելով կոլոիդ լուծույթ՝ շրեշ։ Օսլան բույսերի կանաչ բջիջների կողմից ածխածնի (IV) օքսիդի յուրացման արդյունքն է։ Տարածված է բուսական և կենդանական աշխարհում։

Օսլա
Ընդհանուր տեղեկություններ
Դասական անվանակարգում	օսլա
Ավանդական անվանում	կրախմալ
Ֆիզիկական հատկություններ
Ագրեգատային վիճակ	պինդ
Խտություն	1450 կգ/մ³[1] գ/սմ³
Սուբլիմացման ջերմաստիճան	410 °C
Գոլորշու ճնշում	0 ± 1 mm Hg[2]
Քիմիական հատկություններ
Դասակարգում
CAS համար	9005-25-8
EINECS համար	232-679-6
ЕС	232-679-6
RTECS	GM5090000
Եթե հատուկ նշված չէ, ապա բոլոր արժեքները բերված են ստանդարտ պայմանների համար (25 °C, 100 կՊա)

Կառուցվածք

Օսլան՝ ${\displaystyle (C_{6}H_{10}O_{5})n}$, բնական պոլիմեր է։ Այն առաջանում է բույսերի կատարած ֆոտոսինթեզի հետևանքով՝ արեգակնային ճառագայթների էներգիայի կլանման դեպքում։ Ածխաթթու գազից և ջրից մի շարք ռեակցիաների հետևանքով առաջանում է գլյուկոզ՝

${\displaystyle 6CO_{2}+6H_{2}O\rightarrow C_{6}H_{12}O_{6}+6O_{2}}$:

Գլյուկոզից սինթեզվում է օսլա.

${\displaystyle nC_{6}H_{12}O_{6}\rightarrow (C_{6}H_{10}O_{2})n+nH_{2}O}$:

Օսլայի մեջ մտնող մակրոմոլեկուլները ունեն տարբեր մեծություն. նրանց մեջ կան տարբեր թվով՝ մի քանի հարյուրից մինչև մի քանի հազար ${\displaystyle O_{6}H_{10}O_{5}}$ օղակներ։ Օսլայի մոլեկուլները իրարից տարբերվում ենոչ միայն օղակների թվով, այլև իրենց կառուցվածքով։

Քիմիական հատկությունները

Օսլայի և յոդի ռեակցիայի արդյունքը

Օսլան թթվի առկայությամբ ջրի հետ տաքացնելիս ենթարկվում է հիդրոլիզի։ Ջրի միջոցով օսլայի մակրոմոլեկուլների ճեղքման պրոցեսն ընթանում է աստիճանաբար։ Սկզբում գոյանում են միջակա նյութեր՝ դեքստրիններ, ապա սախարոզի իզոմեր մալթոզը, հիդրոլիզի վերջնական արդյունքն է գլյուկոզը՝

${\displaystyle (C_{6}H_{10}O_{5})n+nH_{2}O\rightarrow nC_{6}H_{12}O_{6}}$ :

Ծծմբական թթվի կատալիտիկ ներգործությամբ օսլան փոխակերպվում է գլյուկոզի։ Այդ ռեակցիան հայտնաբերել է ռուս գիտնական Կ. Կիրխհոֆը 1811 թվականին։

Կիրառումը և ստացումը օսլա պարունակող նութերից

Օսլան մեր սննդի հիմնական ածխաջուրն է։ Օրգանիզմում այն ճարպերի նման հիդրոլիզվում է։ Այդ պրոցեսը սկսում է բերանի խոռոչում, սնունդը ծամելիս, թքի մեջ պարունակվող ֆերմենտների ազդեցությամբ։ Այնուհետև հիդրոլիզը շարունակվում է ստամոքսում և աղիքներում։ Առաջացած գլյուկոզը աղիքների թավիկների միջոցով անցնում է արյան մեջ և մտնում լյարդ։ Օսլայի հիդրոլիզի ժամանակ առաջանում են միջանկյալ նյութեր՝ դեքստրիններ, որոնք օրգանիզմի կողմից ավելի հեշտ են յուրացվում քան ինքը՝ օսլան, քանի որ դրանք կազմված են փոքր մոլեկուլներից և լուծվում են ջրում։

Օսլային ստանում են գլյուկոզ։ Գլյուկոզ ստանալու համար օսլան մի քանի ժամ տաքացնում են ծծմբական թթվի հետ։ Երբ հիդրոլիզի պրոցեսն ավարտվում է, թթուն չեզոքացնում են կավճով, առաջացած կալցիումի սուլֆատի նստվածքը ֆիլտրում են և լուծույթը գոլորշիացնելով խտացնում։ Լուծույթը սառելիս առաջանում է գլյուկոզ։ Եթե հիդրոլիզի պրոցեսը մինչև վերջ չնթանա կստացվի թանձր, քաղցր զանգված՝ դեքստրինների և գլյուկոզի կառնուրդ՝ մաթ, որը օգտագործում են հրուշակագործության մեջ կոնֆետներ, քաղցրաբլիթ պատրաստելու համար։ Օսլայի ստացվող դեքստրինները օգտագործում են որպես սոսինձ։

Օսլան օգտագործում են էթիլ սպիրտի արտադրության մեջ։ Այդ պրոցեսում օսլան ֆերմենտի ազդեցության տակ ենթարկվում է հիդրոլիզի, իսկ հիդրոլիզի արդյունքը դրոժի առկայությամբ ենթարկվում է խմորման և առաջանում է սպիրտ։ Օսլան ամենից հաճախ ստանում են կարտոֆիլից։

Ծանոթագրություններ

1. National Institute for Occupational Safety and Health NIOSH pocket guide to chemical hazards — 2007.
2. http://www.cdc.gov/niosh/npg/npgd0567.html

Աղբյուրներ

• Օրգանական քիմիա, 10-րդ դասարանի դասագիրք, 1983 թվական
• Օսլա Արխիվացված 2010-05-05 Wayback Machine
• Starch, Մարտին Չապլինի կողմից
• Starch - Stärke(չաշխատող հղում)
• CDC - NIOSH Pocket Guide to Chemical Hazards

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Օսլա» հոդվածին։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 12, էջ 564)։