Առվույտ

Առվույտ (լատին․՝ Medicago), բակլազգիների (թիթեռնածաղկավորներ) ընտանիքի միամյա և բազմամյա խոտաբույսերի, հազվադեպ՝ կիսաթփերի ցեղ։ Հայտնի է ավելի քան 150, Հայաստանում վայրի վիճակում՝ 10 տեսակ՝ առվույտ գայլուկանման (M. lupulina ), առվույտ ցանովի (M. sativa ), առվույտ երկնագույն (M. coerulea ), առվույտ խավոտ (M. papiilosa ), առվույտ տատասկանման (M. tribuloides ) և այլն։

Առվույտ
Առվույտ
Դասակարգում
Թագավորություն	Բույսեր (Plantae)
Ենթատիպ	Սերմնավոր բույսեր (Spermatophytes)
Կարգ	Բակլածաղկավորներ (Fabales)
Ընտանիք	Բակլազգիներ (Fabaceae)
Ենթաընտանիք	Բակլայիններ (Faboideae)
Տրիբա	Trifolieae
Ցեղ	Առվույտ (Medicago)
Տեսակ	Առվույտ (M. sativa)
Միջազգային անվանում
Medicago sativa L., 1753
Կարգավիճակ
Հատուկ պահպանության կարգավիճակ՝ Քիչ մտահոգող տեսակ

Բուսաբանական նկարագրություն

Արմատն իլիկաձև է, ցողունը՝ ճյուղավորվող, բարձրությունը՝ 40-150 սմ, մերկ, երբեմն՝ թույլ թավոտ։ Տերևը բարդ է, եռաբաժան, սղոցաեզր։ Ծաղկաբույլը խիտ կամ նոսր կոնաձև ողկույզ է։ Ծաղիկը երկսեռ է, դեղին, մանուշակագույն, բաց վարդագույն, կանաչավուն, հազվադեպ՝ սպիտակ։ Ծաղկում է մայիս-հուլիսին (որոշ տեսակներ՝ մինչև ուշ աշուն)։ Պտուղը զսպանակաձև, երիկամաձև, մանգաղաձև ունդ է (հաճախ՝ փշոտ), սերմերը՝ մանր, երիկամաձև, դեղին, բաց շագանակագույն։

Կիրառական նկարագրություն

Առվույտը հողը հարստացնում է ազոտով, բարձրացնում բերրիությունը։ Սպիտակուցներով (չոր տերևը պարունակում է 19-20%) ու վիտամիններով (A, C, D, PP և այլն) հարուստ կերաբույս է (օգտագործվում են կանաչ զանգվածը, խոտը, սենաժը, խոտալյուրը)։ Առվույտի ցանքերը շահագործվում են 5-6 տարի։ Ցանքաշրջանառության մեջ թողնում են 2-ից 3 տարի։ Մեղրատու է։

Տարածվածություն Հայաստանում

Հայաստանում վայրի վիճակում հանդիպում է 10 տեսակ՝ առվույտ գայլուկանման (M. lupulina ), առվույտ ցանովի (M. sativa ), առվույտ երկնագույն (M. coerulea ), առվույտ խավոտ (M. papiilosa ), առվույտ տատասկանման (M. tribuloides ) և այլն։ Տարածված է բոլոր մարզերում։ Աճում է ստորին և վերին լեռն., ալպյան և մերձալպյան գոտիներում, քարքարոտ լանջերին, կրոտ և կավոտ վայրերում, անտառի բացատներում, ճամփեզրերին, գետափերին և այլն։ Մշակության մեջ տարածված են առվույտ ցանովի կամ կապույտ (M. sativa ), առվույտ մանգաղանման կամ դեղին (M. falcata ) և առվույտ հիբրիդային (M. media ) տեսակները։

Տեսակներ

Հայտնի են առվույտի հետևյալ ենթատեսակները^{[1][2][3][4][5][6][7][8][9][10]}․

• Medicago agropyretorum
• Medicago alatavica
• Medicago arabica
• Medicago arborea
• Medicago archiducis-nicolai
• Medicago astroites
• Medicago blancheana
• Medicago brachycarpa
• Medicago cancellata
• Medicago carstiensis
• Medicago caucasica
• Medicago ciliaris
• Medicago constricta
• Medicago coronata
• Medicago crassipes
• Medicago cretacea
• Medicago cyrenaea
• Medicago daghestanica
• Medicago difalcata
• Medicago disciformis
• Medicago doliata
• Medicago edgeworthii
• Medicago falcata
• Medicago fischeriana
• Medicago glomerata
• Medicago granadensis
• Medicago grossheimii
• Medicago gunibica
• Medicago heldreichii
• Medicago hemicoerulea
• Medicago heyniana
• Medicago hybrida
• Medicago hypogaea
• Medicago intertexta
• Medicago italica
• Medicago karatschaia
• Medicago komarovii
• Medicago laciniata
• Medicago lanigera
• Medicago laxispira
• Medicago littoralis
• Medicago lupulina
• Medicago marina
• Medicago medicaginoides
• Medicago meyeri
• Medicago minima
• Medicago monantha
• Medicago monspeliaca
• Medicago murex
• Medicago muricoleptis
• Medicago noeana
• Medicago orbicularis
• Medicago orthoceras
• Medicago ovalis
• Medicago papillosa
• Medicago persica
• Medicago phrygia
• Medicago pironae
• Medicago playtcarpa
• Medicago polyceratia
• Medicago polychroa
• Medicago polymorpha
• Medicago praecox
• Medicago prostrata
• Medicago radiata
• Medicago retrorsa
• Medicago rhodopea
• Medicago rigida
• Medicago rigidula
• Medicago rigiduloides
• Medicago rotata
• Medicago rugosa
• Medicago rupestris
• Medicago ruthenica
• Medicago sativa
• Medicago sauvagei
• Medicago saxatilis
• Medicago schischkinii
• Medicago scutellata
• Medicago secundiflora
• Medicago shepardii
• Medicago sinskiae
• Medicago soleirolii
• Medicago strasseri
• Medicago suffruticosa
• Medicago syriaca
• Medicago talyschensis
• Medicago tenoreana
• Medicago transoxana
• Medicago truncatula
• Medicago tunetana
• Medicago turbinata
• Medicago vardanis
• Medicago virescens