Ղազախական տենգե

Տենգե (ղազ.՝ теңге, teńge, ռուս.՝ тенге́, նշան՝ ₸, կոդ՝ KZT), Ղազախստանի տարադրամն է։ Այն բաժանվում է 100 տիյնի։ ISO-4217 կոդըը KZT է։

Ղազախական տենգե

Տեսակ	տարադրամ
ISO 4217 կոդ	KZT
Երկիր	Ղազախստան
Ներդրման ամսաթիվը	նոյեմբերի 15, 1993
Անվամված է	փող
Պաշտ օգտագործողներ	Ղազախստան
Նշան	₸
Նշանի նկարագրություն	Տենգեի խորհրդանիշ
Թղթադրամ	200, 500, 1,000, 2,000, 5,000, 10,000, 20,000
Կենտրոնական բանկ	Ղազախստանի ազգային բանկ
Փոխարինել է	ԽՍՀՄ ռուբլի

Պատմություն

1991 թվականիի դեկտեմբերին Խորհրդային Միության փլուզումից հետո հանրապետությունների մեծամասնության կողմից փորձ արվեց պահպանել ընդհանուր արժույթը։ Որոշ քաղաքական գործիչներ հույս ունեին գոնե պահպանել «հատուկ հարաբերություններ» նախկին խորհրդային հանրապետությունների շրջանում։ Այլ պատճառները ռուբլու գոտու պահպանման համար տնտեսական նկատառումներն էին։ Նախկին խորհրդային հանրապետությունների միջև առևտրային ամուր հարաբերությունների պահպանման ցանկությունը համարվեց ամենակարևոր նպատակը^[1]։

Խորհրդային Միության տրոհումը չուղեկցվեց դրամական պայմանավորվածությունների որևէ պաշտոնական փոփոխության։ Ռուսաստանի Կենտրոնական բանկ իրավասություն ունեցավ 1992 թվականի հունվարի 1-ին ստանձնել ԽՍՀՄ Պետական բանկի (Գոսբանկ) տեղը։ Այն շարունակվում էր ԽՍՀՄ ռուբլու թղթադրամները և մետաղադրամները առաքել տասնմեկ նորանկախ երկրների կենտրոնական բանկեր, որոնք նախկինում եղել են հանրապետություններում Գոսբանկի հիմնական մասնաճյուղերը։

Քաղաքական իրավիճակը, սակայն, բարենպաստ չէր ընդհանուր արժույթի պահպանման համար^[1]։ Ընդհանուր արժույթի պահպանումը պահանջում է ուժեղ քաղաքական համաձայնություն դրամական և հարկաբյուջետային նպատակների հետ կապված, այդ նպատակների իրականացման համար պատասխանատու ընդհանուր հաստատության և նվազագույն ընդհանուր օրենսդրության վերաբերյալ (բանկային և արտարժույթի կանոնակարգերին վերաբերող)։ Այս պայմանները հեռու էին պահպանվել տագնապալի տնտեսական և քաղաքական իրավիճակի պայմաններում։

1992 թվականի առաջին կեսի ընթացքում գոյություն ուներ 15 անկախ պետությունների դրամական միություն, որոնք օգտագործում էին ռուբլին։ Քանի որ պարզ էր, որ իրավիճակը երկար չի տևի, նրանցից յուրաքանչյուրը օգտագործում էր իր դիրքերը՝ որպես «ազատարարներ», որպեսզի հսկայական գումարներ եռք բերի վարկի տեսքով^[2]։ Արդյունքում, որոշ երկրներ կտրոններ էին տրամադրում, որպեսզի «պաշտպանեն» իրենց շուկաները այլ պետությունների գնորդներից։ Ռուսաստանի կենտրոնական բանկը հայտարարեց 1992 թվականի հուլիսին՝ սահմանափակումներ սահմանելով վարկի հոսքի նկատմամբ Ռուսաստանի և այլ պետությունների միջև։ Ռուբլու գոտու վերջնական փլուզումը սկսվեց այն ժամանակ, երբ Ռուսաստանը Ռուսաստանի Կենտրոնական բանկի կողմից Ռուսաստանի տարածքում գտնվող թղթադրամների փոխանակմամբ դուրս եկավ 1993 թվականի հուլիսի վերջին ։

Արդյունքում, Ղազախստանը և ռուբլու գոտում դեռևս մնացած երկրները «դուրս են մղվել»^[2]։ 1993 թվականի նոյեմբերի 12-ին հրապարակվեց Ղազախստանի նախագահի հրամանագիրը «Ղազախստանի Հանրապետության ազգային արժույթը ներդրելու մասին»։ Տենգեն շրջանառության մեջ մտցվել է 1993 թվականի նոյեմբերի 15-ին սովետական ռուբլին փոխարինելու համար 1 տենգե = 500 ռուբլի փոխարժեքով։ 1991 թվականին ստեղծվեց դիզայներների «հատուկ խումբ»․ Մենդբայ Ալին, Թիմուր Սուլեյմենով, Ասիմալի Դուզելխանով և Խայրուլլա Գաբժալիլով։ Որպես այդպիսին, նոյեմբերի 15-ը նշվում է որպես «Ղազախստանի Հանրապետության ազգային արժույթի օր»։ 1995 թվականին Ղազախստանում բացվեց տենգեի տպագրական գործարան։ Տենգեի առաջին խմբաքանակը տպագրվեց արտերկրում՝ Միացյալ Թագավորությունում։ Առաջին մետաղադրամները հատվել են Գերմանիայում։ 2019 թվականի փետրվարին Ղազախստանի նախագահ Նուրսուլթան Նազարբաևը ստորագրեց օրենքի նախագիծ, որով հանվեց ռուսերեն բոլոր գրությունները հետագա տենգե թղթադրամներից և մետաղադրամներից, քանի որ այն Ղազախստանի պաշտոնական լեզուն չէ^[3]։

Ստուգաբանություն

Ղազախերենում և այլ թյուրքական լեզուներում տենգեն նշանակում է կշեռք: Բառի ծագումը թյուրքական Teŋ բառից է, որը նշանակում է լինել հավասար, հավասարակշռված։ Այս արժույթի անվանումը այսպիսով նման է ֆունտին, լիրային, պեսոյին, տակային և շեկելին։ Արտարժույթի անվանումը կապված է ռուս.՝ деньги բառի հետ, որը փոխառվել էր թյուրքերենից։

Խորհրդանիշ

Ղազախստանի տենգեի նոր խորհրդանիշը:

2006 թվականի աշնանը Ղազախստանի ազգային բանկը կազմակերպեց մրցույթ Ղազախստանի տենգեի խորհրդանիշի համար և ստացավ ավելի քան 30,000 դիմում։ 2007 թվականի մարտի 20-ին՝ Նովրուզի արձակուրդից երկու օր առաջ, Ղազախստանի ազգային բանկը հաստատեց տենգեի համար գրաֆիկական խորհրդանիշը՝ ₸։ 2007 թվականի մարտի 29-ին բանկը հայտարարեց Ալմաթիի երկու դիզայներների՝ Վադիմ Դավիդենկոյին և Սանժար Ամիրխանովին՝ որպես հաղթող, ղազախական տենգեի խորհրդանիշի ստեղծման համար։ Նրանք կիսեցին 1,000,000 տենգեի մրցանակ և Ղազախստանի տենգեի խորհրդանիշի «ծնողների» տիտղոսը^[4]։ Նիշակը առաջարկվել է Unicode- ում կոդավորման համար 2008 թ., Եվ ներառվել է Unicode 5.2.0- ում (2009 թ. Օգոստոս) U + 20B8 կոդ կետում^[5]։

Մետաղադրամներ

Մինչ Գերմանիայում հատվում էին ավելի հին մետաղադրամներ, ներկայիս մետաղադրամները հատվում են հայրենիքում Օսկեմենում գտնվող ղազախական դրամահատարանի կողմից։

1993 թվականի նմուշի մետաղադրամներ

1993 թվականին մետաղադրամների առաջին նմուշում ներկայացված էր 2, 5, 10, 20 և 50 տիյն անվանական արժեքներով, որոնց վրա պատկերված էր ազգային զինանշանը և պատրաստված էին բրոնզից։ 1, 3, 5, 10 և 20 տենգեն պատրաստված էին պղնձանիկելից, և պատկերված էին ոճավորված և առասպելական կենդանիներ։ Այս ժամանակաշրջանի մետաղադրամները շրջանառվում էին տիյնի կողքին և հավասար էին անվանական արժեքի մեկ տասներորդին։

1998 թվականի նմուշներ մետաղադրամներ

1, 2, 5, 10, 20, 50 և 100 տենգե մետաղադրամներ

1998 թվականին ներդրվեց մետաղադրամների նոր նմուշներ, որոնք բացառեցին, որ տիյնը, և ամենափոքր արժեքը 1 տենգեն է։ 100 տենգեն մտցվեց 2002 թվականին՝ փոխարինելով համարժեք թղթադրամին։ Ներկայումս շրջանառության մեջ գտնվող մետաղադրամներն են.

Ղազախական տենգեի երկրորդ շարքի մետաղադրամներ (1997 – մինչ այժմ)[6]
Պատկեր	Արժեք	Տեխնիկական պարամետրեր			Նկարագրություն			Ամսաթիվը
		Տրամագիծ	Զանգված	Կազմը	Դրամաշուրթ	Դիմերես	Դարձերես	Դրամահատում	Թողարկում	Դուրսբերում
	1 տենգե	15 մմ	1,63 գ	Նիկելի արծաթե խառնուրդ, դեղին գույն (2013 թվականից`ածխածնային պողպատ, գալվանական ծածկույթով դեղին մետաղ)	Հարթ	Արժեքը	Տարի, Ղազախստանի զինանշան	1997 թվականից	1998 թվականի նոյեմբերի 11	Ընթացիկ
	2 տենգե	16 մմ	1,84 գ
	5 տենգե	17,27 մմ	2,18 գ
	10 տենգե	19,56 մմ	2,81 գ
	20 տենգե	18,27 մմ	2,9 գ	Նիկելի արծաթե խառնուրդ, սպիտակ գույնի խառնուրդ (2013 թվականից`ածխածնային պողպատ և գալվանական նիկել)	Ատամնավոր	Արժեքը	Տարի, Ղազախստանի զինանշան	1997 թվականից	1998 թվականի նոյեմբերի 11	Ընթացիկ
	50 տենգե	23 մմ	4,7 գ
	100 տենգե	24,5 մմ	6,65 գ	Ներքին սկավառակ. Նիկելի արծաթե խառնուրդ, սպիտակ գույն Արտաքին սկավառակ. «Նիբրասի» խառնուրդ, դեղին գույն։	Ատամնավոր , «СТО ТЕНГЕ - ЖYЗ ТЕҢГЕ» (հարյուր տենգե) գրությամբ			2002 թվականից	2002 թվականի հուլիսի 1

2019 թվականի նմուշի մետաղադրամներ

2019 թվականի ապրիլի 26-ին շրջանառության մեջ մտավ մետաղադրամների նոր նմուշներ՝ նույն մետաղադրամների տեխնիկական բնութագրերով և մետաղական կոմպոզիցիաներով, ինչպես երկրորդ նմուշը, բայց մետաղադրամների վրա կյուրեղագիր ղազախերենի փոխարեն լատինատառ ղազախերեն են գրությունները։ Դիմերեսին գրված է Qazaqstan Respýblıkasy (Ղազախստանի Հանրապետություն), իսկ դարձերեսին՝ teńge^[7]։ Մետաղադրամները թողարկվել են նախկին նախագահ Նուրսուլթան Նազարբաևի կողմից տրված նախագահական հրամանագրի համաձայն, որով կիրիլական այբուբենից լատինական այբուբենին անցում կատարվեց և, շեշտը դնելով ղազախական մշակույթի վրա՝ երկիրը հեռացնում է ռուսական ազդեցությունից։ Մետաղադրամների դիզայնը հաստատվել է նախագահի պաշտոնակատար Կասիմ-Ժոմարտ Տոկաևի կողմից 2019 թվականի մարտի 20-ին։ Նախկինում թողարկված մետաղադրամները, որոնք կրում են ղազախական կյուրեղագիր գրությունը, կմնան օրինական ղազախական նոր լատինատառ մետաղադրամների կողքին։ 2019 թվականին Ղազախստանի ազգային բանկը հայտարարեց նոր 200 տենգե մետաղադրամների թողարկման մասին, որոնք շրջանառության մեջ են դրվելու 2020 թվականին։ Այս նոր մետաղադրամի վրա գրություն լինելու է լատինատառ ղազախերեն և նման է լինելու 100 տենգեին^[8]։

Հուշադրամներ

Հուշադրամները թողարկվում են 20, 50, 100, 500, 1,000, 2,500, 5000 և 10,000 տենգե անվանական արժեքով։ Արծաթե և ոսկե ձուլակտոր մետաղադրամներ գոյություն ունեն 1, 2, 5, 10, 20, 50 և 100 տենգե անվանական արժեքվ։ 20 և 50 արժեքով հուշադրամներից շատերը նույնպես պատրաստված են պղնձանիկելից և երբեմն այն վերածում են ընդհանուր շրջանառության որպես կողմնակի մետաղադրամ։

Տենգեի նոր խորհրդանիշը (₸), որն օգտագործվում է Ալմաթիում արտարժույթի փոխանակման կետի ինֆո-տախտակի վրա

Թղթադրամներ

200 տենգե (հին ձևավորում)

1993 թվականի նմուշի թղթադրամներ

1993 թվականի նոյեմբերի 15-ին Ղազախստանի ազգային բանկը է թողարկել 1, 2, 5, 10, 20 և 50 տիյն և 1, 3, 5, 10, 20 և 50 տենգե թղթադրամներ։ Դրանից անմիջապես հետո թողարկվեց 100 տենգե թղթադրամ։ Դրան հաջորդեցին 1994 թվականի 200, 500 և 1000 տենդե թղթադրամները։ 2000 տենգե թղթադրամը ներկայացվել է 1996 թվականին, 1999 թվականին՝ 5000 տենգե, իսկ 2003 թվականի հուլիսի 28-ին` 10,000 տենգե^[9]։ Ներկայումս շրջանառության մեջ գտնվող թղթադրամներն են.

• 200 տենգե - Ալ-Ֆարաբիի դիմանկարը
• 500 տենգե - Ալ-Ֆարաբիի դիմանկարը, Խոդժա Ախմեթ Յասաուի դամբարանի մի հատվածը
• 1.000 տենգե - Ալ-Ֆարաբիի դիմանկարը
• 2000 տենգե - Ալ-Ֆարաբիի դիմանկարը
• 5000 տենգե - Ալ-Ֆարաբիի դիմանկարը
• 10,000 տենգե - Ալ-Ֆարաբիի դիմանկարը, ձյունահովազի պատկեր։

200 տենգե թղթադրամի հակառակ կողմում գտնվող տեքստը գրված է ղազախերենով, չնայած մյուս թղթադրամների հակառակ կողմում գտնվող տեքստը գրված է ռուսերենով։

1993 թվականի նմուշի թղթադրամներ
Պատկեր		Արժեք	Հիմնական գույն		Նկարագրություն		Թվական
Դիմերես	Դարձերես		Դիմերես	Դարձերես	Դիմերես	Դարձերես	Թողարկում	Դուրսբերում
		1 տիյն	կանաչ	կանաչ	Արժեքը թվերով և ղազախերենով, ետևի ֆոնում յուրահատուկ երկրաչափական դիզայն	Արժեքը թվերով և ղազախերենով, ետևի ֆոնում յուրահատուկ երկրաչափական դիզայն	1993 թվական	2001 թվական
		2 տիյն	բաց կապույտ	բաց կապույտ
		5 տիյն	վարդագույն	վարդագույն
		10 տիյն	կարմիր	կարմիր
		20 տիյն	կապույտ, մոխրագույն	կապույտ
		50 տիյն	շագանակագույն, դեղին	շագանակագույն
		1 տենգե	կապույտ	բաց կապույտ	Ալ-Ֆարաբիի դիմանկարը	Ալ-Ֆարաբիի երկրաչափական գծագրեր և հատակագիծ		2012-2018 թվականներ
		3 տենգե	կանաչ	կապտավուն կանաչ	Սույնբայ Արոնուլիի դիմանկարը	Ալատայի բնապատկեր
		5 տենգե	շագանակագույն	դեղին, նարնջագույն	Կուրմանգազիի դիմանկարը	Կուրմանգազիի դամբարանը
		10 տենգե	կանաչ	բաց կանաչ	Չոքան Վալիխանովի դիմանկարը	Օկ Ժեպտես լեռը
		20 տենգե	շագանակագույն	բաց շագանակագույն	Աբայ Կունանբաևի դիմանկարը	Ոսկե արծիվը մարդու հետ պատկեր, որը Աբայ Կունանբաևի աշխատանքներից է
		50 տենգե	կարմրավուն	բաց կարմիր	Աբուլհայր Խանի դիմանկարը	Մանգիսթաուի ժայռապատկերը
		100 տենգե	մանուշակագույն	վարդագույն	Աբլայ Խանի դիմանկարը	Խոդժա Ախմեթ Յասաուի դամբարանը
		200 տենգե	շագանակագույն, կարմիր	դեղին, կապույտ	Ալ-Ֆարաբիի դիմանկարը		1994 թվական
		500 տենգե	մուգ կապույտ, կապույտ	կապույտ, մանուշակագույն
		1,000 տենգե	կանաչ, կարմիր	կանաչ, կապույտ, կարմիր
		2,000 տենգե	կանաչ, կապույտ	կանաչ, շագանակագույն			1996 թվական
		5,000 տենգե	շագանակագույն, մանուշակագույն	շագանակագույն			1998 թվական
		10,000 տենգե	կապույտ	կապույտ, շագանակագույն		Ձյունահովազը լեռան ֆոնի վրա	2003 թվական

2006 թվականի նմուշի թղթադրամներ

2000 տենգե թղթադրամիվրա банкі բառի փոխարեն գրված էր

Ղազախստանի ազգային բանկը 2006 թվականին թողարկել է տենգե թղթադրամների նոր նմուշներ։ Դրանք ունեն նույն արժեքները, ինչպես նախկինում եղածները։

2006 թվականի նմուշները շատ ավելի էկզոտիկ է, քան իր նախորդները։ Դիմերեսը ուղղահայաց է, իսկ գրությունները գրված են ղազախերեն։ Բոլոր նմուշներում պատկերում են Նուր Սուլթանը, Բայտերեկ հուշարձանը, Ղազախստանի դրոշը, զինանշանը, նախագահ Նուրսուլթան Նազարբաևի ստորագրությունը և ազգային օրհներգից հատվածները։ Յուրաքանչյուր նմուշիի հիմնական տարբերությունները միայն գույներն են, գրությունները և ենթադրյալ օրինաչափությունները։

Ընդհակառակը, գրառումների հակառակ կողմն ավելի տարբեր է։ Գրությունները գրված են ռուսերենով, և յուրաքանչյուր նմուշ ցույց է տալիս իր սահմանների ուրվագծումը ու աշխարհագրությունը։

Առաջին տպագրություն 2000 և 5000 տենգե թղթադրամներում, որոնք թողարկվել են 2006 թվականին, ունեին «բանկ» բառի սխալ գրություն (ճիշտ ուղղագրությունը՝ «банкі» (բանկի), սակայն գրված էր «банқі» (բանքի))։ Սխալ գրությունը քաղաքական առումով զգայուն հարց էր ղազախերենի մշակութային և քաղաքական կարևորության պատճառով^[10]։

2006 թվականի հոկտեմբերի 30-ին 2006 թվականի նմուշի 2000, 5000, 10000 տենգե թղթադրամները կորցրեցին իրենց օրինական կարգավիճակը, և շրջանառությունից դուրս եկան։ 2016 թվականի հոկտեմբերի 4-ից մինչև 2017 թվականի հոկտեմբերի 3-ին այս թղթադրամները առանց միջնորդության կարելի էր փոխանակել Ղազախստանի ազգային բանկում, երկրորդ կարգի ցանկացած բանկում կամ դրանց մասնաճյուղերում^[11]։

2006 թվականի նմուշի թղթադրամներ
Պատկեր		Արժեք	Հիմնական գույն	Նկարագրություն		Թողարկման ամսաթիվը
Դիմերես	Դարձերես			Դիմերես	Դարձերես
		200 տենգե	նարնջագույն	Նուր-Սուլթանի Բայտերեկի հուշարձան, Ղազախստանի դրոշ, Ղազախստանի զինանշան, Ղազախստանի նախագահ Նուրսուլթան Նազարբաևի ձեռագիր ստորագրություն, Ազգային օրհներգից հատվածներ, Արժեքը թվերով և ղազախերենով, ղազախերեն թողարկող բանկի անունը, ղազախերեն գրություն, որում նշվում է, որ կեղծ թղթադրամներ օրենքի դեմ են։	Տրանսպորտի և կապի նախարարությունը և թևավոր ձյունահովազը Իշիմ գետի վրա գտնվող կամուրջի վրամ Ղազախստանի ուրվագծային քարտեզը վրան Պաշտպանության նախարարությունը, արժեքը ռուսերենով, ղազախերեն թողարկման անունը, թողարկող բանկի լոգոն, մակագրությունը ռուսերենով, որ դրանք կեզծ թղթադրամներ են և հակասում են օրենքին	2006-2016 թվականներին[11]
		500 տենգե	Կապույտ		Ֆինանսների նախարարությունը և Աստանա.ւր-Սուլթան նահանգի ֆինանսների նախարարությունը, Ղազախստանի ուրվագծային քարտեզը ծովի գորշերով հետին պլանով, արժեքը ռուսերենով, ղազախստանում թողարկելու անունը, բանկ թողարկողի պատկերանշանը, մակագրությունը ռուսերենով ՝ այդ կեղծ թղթադրամները նշելով դեմ է օրենքին
		1.000 տենգե	շագանակագույն		Նախագահական մշակութային կենտրոնը, Ղազախստանի ուրվագծային քարտեզը, որն ունի ֆոնին լեռներ, արժեքը ռուսերենով, ղազախերենով թողարկման անվանումը, թողարկելող բանկի պատկերանշանը, ռուսերեն որ կեղծ թղթադրամները դեմ են օրենքին։
		2000 տենգե	կանաչ		Աբայի Օպերա, Ղազախստանի ուրվագծային քարտեզը, որն ունի ֆոնին լեռնային լիճ, արժեքը ռուսերենով, ղազախերենով թողարկման անվանումը, թողարկելող բանկի պատկերանշանը, ռուսերեն որ կեղծ թղթադրամները դեմ են օրենքին։
		5000 տենգե	կարմիր		Անկախության հուշարձան և Ղազախստան հյուրանոց, Ղազախստանի ուրվագծային քարտեզ, որն ունի լեռներ ֆոնին, արժեքը ռուսերենով, ղազախերեն թողարկման անվանումը, թողարկող բանկի պատկերանշանը, ռուսերենով գրություն, որով նշվում է, որ կեղծ թղթադրամները դեմ են օրենքին։
		10,000 տենգե	մանուշակագույն		Ակ Օրդա (նախագահական պալատ), Ղազախստանի ուրվագծային քարտեզը ֆոնին ձորեր, արժեքը ռուսերենով, ղազախերենով թողարկման անվանումը, թողարկող բանկի պատկերանշանը, ռուսերեն գրությունը, որում նշվում է, որ կեղծ թղթադրամները հակասում են օրենքին

2011–2017 թվականների նմուշի թղթադրամներ

Ղազախստանի ազգային բանկը թողարկել է 2011, 2012, 2013 և 2014 թվականներին տենգե թղթադրամների նոր նմուշներ`1000, 2000, 5000 և 10,000 տենգե արժողությամբ^{[12][13][14][15]}։ Այս նմուշների վրա պատկերված է «Ղազախական Էլի» հուշարձանը գրառումների դիմային մասում։ 2015 թվականի դեկտեմբերի 1-ին ներդրվեց նոր 20,000 տենգե թղթադրամ։ 2017 թվականին Ղազախստանի ազգային բանկը թողարկել է 500 տենգե թղթադրամ՝ որպես այս շարքի մի մասը, բայց հակասություններ է առաջացրել թղթադրամի դարձերեսին պատկերված որորի և մոսկովյան բիզնես կենտրոնի պատկերների շուրջ^[16]։

2011-2017 սերիան
Պատկեր		Արժեք	Հիմնական գույն	Նկարագրություն		Թողարկման ամսաթիվը
Դիմերես	Դարձերես			Հակառակը	Հակադարձել
		500 տենգե	Կապույտ	Դրոշ, երկնաքերներ, «Ղազախական Էլի» հուշարձան Աստանայում(ներկայացնում է «Ղազախստանի անկախությունը» և «Սերունդների շարունակությունը»), Ղազախստանի զինանշան և Ղազախստանի դրոշ	Ղազախստանի ուրվագիծ, ծովախորշեր	2017 թվական
		1.000 տենգե	Դեղին, շագանակագույն, նարնջագույն և կապույտ	«Ղազախական Էլի» հուշարձան Աստանայում(ներկայացնում է «Ղազախստանի անկախությունը» և «Սերունդների շարունակությունը»), կարկանդակներ, Ղազախստանի զինանշան և Ղազախստանի դրոշ	Ուստյուրտի սարահարթի ուրվագիծը, լեռները և լանդշաֆտը	2014 թվական
		2000 տենգե	Կանաչ	«Ղազախական Էլի» հուշարձան Աստանայում(ներկայացնում է «Ղազախստանի անկախությունը» և «Սերունդների շարունակությունը»), Խան Շաթրիի վրան, աղավնիներ, Ղազախստանի զինանշան և Ղազախստանի դրոշ	Ղազախստանի ուրվագիծը, Իրտիշ գետը	2012 թվական
		5000 տենգե	Կարմիր, կապույտ, դեղին և կանաչ	«Ղազախական Էլի» հուշարձան Աստանայում(ներկայացնում է «Ղազախստանի անկախությունը» և «Սերունդների շարունակությունը»), Անկախության պալատ, աղավնիներ, Ղազախստանի զինանշան և Ղազախստանի դրոշ	Ղազախստանի ուրվագիծ, Անկախության հուշարձան, Տյան-Շան լեռնաշղթայի Զայլիսկի Ալատաուի լեռնաշղթա	2011 թվական
		10,000 տենգե	Մանուշակագույն և կապույտ	«Ղազախական Էլի» հուշարձան Աստանայում(ներկայացնում է «Ղազախստանի անկախությունը» և «Սերունդների շարունակությունը»), Անկախության պալատ, կարկանդակներ, Ղազախստանի զինանշան և Ղազախստանի դրոշ	Ղազախստանի ուրվագիծը, Ակ Օրդա (Նախագահի պալատ)	2012 թվական
		20,000 տենգե	Կապույտ, մոխրագույն և մանուշակագույն	«Ղազախական Էլի» հուշարձանը Աստանայում(ներկայացնում է «Ղազախստանի անկախությունը» և «Սերունդների շարունակությունը»), աղավնիներ, Ղազախստանի զինանշան, Ղազախստանի դրոշ և Մանգիլիկ Էլ հաղթական կամար	Ղազախստանի ուրվագիծը, Ակ Օրդա (Նախագահի պալատ) և Կառավարության շենքը Աստանայում, որոնք կարգադրվել են ըստ իշխանությունների տարանջատման սկզբունքով, ինչպես գրված է Ղազախստանի Հանրապետության Սահմանադրության մեջ։	2013 թվական

Հիշատակի թղթադրամներ

• 5000 տենգե (2001)

• 
  2001 թվականին թողարկված 5000 տենգե թղթադրամ Սովետական Միությունից անկախության 10-ամյակը հիշատակելու համար (դիմերես)
• 
  2001 թվականին թողարկված 5000 տենգե թղթադրամ Սովետական Միությունից անկախության 10-ամյակը հիշատակելու համար (դարձերես)

• 5000 տենգե (2008)

• 
  2008 թվականին թողարկված 5000 տենգե թղթադրամ ղազախական տենգեի 15-ամյակի առթիվ (դիմերես):
• 
  2008 թվականին թողարկված 5000 տենգե թղթադրամ ղազախական տենգեի 15-ամյակի առթիվ (դարձերես):

• 1.000 տենգե (2010)

• 
  2010 թվականին թողարկված 1000 տենգե թղթադրամ` նվիրված ԵԱՀԿ -ում Ղազախստանի նախագահության հիշատակին (դիմերես)
• 
  2010 թվականին թողարկված 1000 տենգե թղթադրամ` նվիրված ԵԱՀԿ -ում Ղազախստանի նախագահության հիշատակին (դարձերես):

• 1.000 տենգե (2011)

• 
  2011 թվականին թողարկված 1000 տենգե թղթադրամ՝ ի հիշատակ Ղազախստանի Իսլամական համագործակցության կազմակերպության նախագահության (դիմերես):
• 
  2011 թվականին թողարկված 1000 տենգե թղթադրամ՝ ի հիշատակ Ղազախստանի Իսլամական համագործակցության կազմակերպության նախագահության (դարձերես):

• 2000 տենգե (2011)

• 
  2011 թվականին թողարկված 2000 տենգե թղթադրամ՝ Նուր-Սուլթանում կայացած 7-րդ Ասիայի Ձմեռային խաղերի առթիվ (դիմերես)
• 
  2011 թվականին թողարկված 2000 տենգե թղթադրամ՝ Նուր-Սուլթանում կայացած 7-րդ Ասիայի Ձմեռային խաղերի առթիվ (դարձերես)

• 10,000 տենգե (2011)

• 
  2011 թվականին թողարկված 10,000 տենգե թղթադրամ՝ նվիրված Սովետական Միությունից անկախության 20-ամյակին (դիմերես):
• 
  2011 թվականին թողարկված 10,000 տենգե թղթադրամ՝ նվիրված Սովետական Միությունից անկախության 20-ամյակին (դարձերես):

• 10,000 տենգե (2016)

Ղազախստանի ազգային բանկը թողարկել է 10,000 տենգե հիշատակի թղթադրամ՝ նվիրված Սովետական Միությունից անկախության 25-ամյակին։ Հիշատակի թղթադրամը պարունակում է Ղազախստանի նախագահ Նուրսուլթան Նազարբաևի պատկերը^[17], և շրջանառության մեջ է դրվել Առաջին Նախագահի օրը՝ 2016 թվականի դեկտեմբերի 1-ին։

Փոխարժեքներ և արժեզրկում

2013 թվականի սեպտեմբերի 2-ին Ղազախստանի ազգային բանկը Ղազախստանի տենգեն հասավ ԱՄՆ դոլարին և Ռուսաստանի ռուբլուն^[18]։

2014 թվականի փետրվարի 11-ին Ղազախստանի ազգային բանկը որոշեց արժեզրկել տենգեն 19%-ով՝ ընդդեմ ամերիկյան դոլարի, ի պատասխան ռուսական ռուբլու անկմանը^[19]։

2015- թվականի օգոստոսի 20-ին Ղազախստանի ազգային բանկը դուրս եկավ տարադրամային խմբից՝ տենգեի փոխարկման փոխարժեքի կապակցությամբ։ Այժմ տենգեն ազատ արժույթ է, և հիմնական փոխարժեքների նկատմամբ դրա փոխարժեքը որոշվում է շուկայում պահանջարկով և առաջարկով։ Այս փոփոխության շնորհիվ տենգեի արժույթը մեկ օրվա ընթացքում կորցրեց իր արժեքը 30%-ով^[20]։

KZT ներկա փոխարժեքները
e-money.am	AMD CAD CHF EUR GBP JPY RUB USD RUB CNY
Google Finance կայքից՝	AMD CAD CHF EUR GBP JPY RUB USD RUB CNY
XE.com կայքից՝	AMD CAD CHF EUR GBP JPY RUB USD RUB CNY
OANDA.com կայքից՝	AMD CAD CHF EUR GBP JPY RUB USD RUB CNY

Պատմական միջին փոխարժեքները^[21]

	ԱՄՆ դոլար	Եվրո	Ռուբլի
1999 թվական	119.52	130.00	4.82
2000 թվական	142.13	134.40	5.05
2001 թվական	146.74	132.40	5.04
2002 թվական	153.28	144.68	4.89
2003 թվական	—	168.79	4.87
2004 թվական	136.04	169.04	4.72
2005 թվական	132.88	165.42	4,70
2006 թվական	126.09	158.27	4.64
2007 թվական	122.55	167.75	4.79
2008 թվական	120.30	177.04	4.86
2009 թվական	147.50	205.67	4.66
2010 թվական	147.35	195.67	4,85
2011 թվական	146.62	204.11	5.00
2012 (հունվար)	148.38	191.27	4.73
2014 թվականի ապրիլի 14	182.02	252.72	5.11
2016 թվականի սեպտեմբերի 30	335.64	377.42	5.33