Նեոստալինիզմ
From Wikipedia, the free encyclopedia
Remove ads
Նեոստալինիզմ, ստալինիզմ` հարմարեցված ժամանակակից պայմաններին[1]։
Այս քաղաքագիտական տերմինով բնութագրում են ԽՍՀՄ-ի ռեժիմը 1960-ական թվականների վերջից մինչև 1980-ական թվականների կեսերը[2][3][4]։
Վկայում է նաև Իոսիֆ Ստալինի անձի պատմական վերականգնման փորձերը[5][6][7]։
Մեկնաբանություն
Գոյություն ունի նեոստալինիզմ տերմինի տարբեր մեկնաբանություններ։ Այսպես, հրապարակախոս և հասարակական գործիչ Ռոյ Մեդվեդևն առաջարկում է նեոստալինիզմ եզրույթն օգտագործել հետևյալ երևույթները նկարագրելու համար. Ստալինի անձի պաշտամունքի վերականգնում, ստալինականի հետ քաղաքական ռեժիմի նույնացում, Ռուսաստանի պատմության մեջ ստալինյան շրջանի կարոտախտիա, ստալինյան քաղաքականության իրականացման փորձեր, մասնավորապես՝ այդ շրջանին բնորոշ ահաբեկչության քաղաքականությանը վերադառնալու փորձեր[8]։
ԽՍՀՄ նախկին նախագահ Միխայիլ Գորբաչովի կարծիքով՝ նեոստալինիզմը ստալինյան ռեժիմի չափավոր տարբերակն է՝ առանց լայնածավալ քաղաքական ռեպրեսիաների, բայց ենթադրում է քաղաքական ընդդիմախոսների հալածանք և տոտալ վերահսկողություն երկրի քաղաքական կյանքի և հասարակության մեջ քաղաքական ակտիվության ցանկացած դրսևորումների նկատմամբ[9][10]։
Remove ads
Տերմինի պատմություն
Տրոցկիզմի ամերիկացի հետևորդ Հոլ Դրայփերը 1948 թվականին նեոստալինիզմ տերմինն օգտագործել է նոր քաղաքական գաղափարախոսությունը՝ խորհրդային քաղաքականության նոր փուլը, նշելու համար, որը նա նշել է որպես ռեակցիոն տենդենց, որն սկսվել է 1930-ական թվականների կեսերի ժողովրդական ճակատներում։ Դրայփերը գրել է, որ նեոստալինիզմի գաղափարախոսները ֆենոմենի, ֆաշիզմի և ստալինիզմի միայն մի փոքր մասն են, որը ուրվագծում է նեովարիզմի հասարակական և քաղաքական ձևերը[11]։
Ֆրեդերիկ Կոպլստոնի կարծիքով` նեոստալինիզմը ենթադրում է Ռուսաստանի և նրա պատմության հանդեպ որոշակի փառավոր ֆիլմ։ Այն, ինչ անվանում են նեոստալինիզմ, ոչ միայն վերահսկելու, ենթարկեցնելու, ճնշելու և պարտադրելու ձգտումն է, այլև ցանկության դրսևորում է, որ Ռուսաստանը, օգտվելով արևմտյան գիտությունից և արևմտյան տեխնոլոգիաներից, խուսափի քայքայումից՝ ընդունելով «այլասերվող» Արևմուտքի արժեքները և հետևի զարգացման սեփական ուղուն[12]։
Քաղաքական աշխարհագրագետ Դենիս Շոուն ԽՍՀՄ-ը համարում է որպես նեոստալինիստական պետություն մինչև 1985 թվականը` վերակառուցման սկսումը։ Դ. Շոուն նեոստալինիզմը սահմանում է որպես պլանային տնտեսություն և բարձր զարգացած ռազմարդյունաբերական համալիր քաղաքական համակարգ[13]։
ԱՄՆ ԿՀՎ-ի 1969 թվականի զեկույցում ասվում էր. «1960-ական թվականների ընթացքում ստալինիզմի և նեոստալինիզմի միջև տարբերությունը որոշվում էր հետևյալ կերպ. խորհրդային առաջնորդները չեն վերադառնում Ստալինի կառավարման երկու ծայրահեղություններին՝ միանձնյա բռնապետություն և զանգվածային ահաբեկչություն»։ Այդ պատճառով, ինչպես նշվում է զեկույցում, խորհրդային առաջնորդների քաղաքականությունը Ստալինից հետո պետք է սահմանվի «ավելի շուտ որպես նեոստալինիզմ, քան ստալինիզմ»[14]։
Ամերիկացի գրականագետ Կատերինա Քլարկը նեոստալինիստ գրողների ստեղծագործությունը նկարագրում է որպես «հիշեցում ստալինյան դարաշրջանի և նրա առաջնորդների մասին որպես միասնության, ուժեղ իշխանության և ժողովրդական հպարտության ժամանակ[15]։
Remove ads
Տերմինի օգտագործումը մի շարք պետություններում
Որոշ սոցիալիստներ պնդում են, որ ժամանակակից Չինաստանը նեոստալինիստական պետություն է[16]։ Հյուսիսային Կորեան արևմտյան աղբյուրներում նկարագրվում է որպես նեոստալինիստական պետություն, թեև Հյուսիսային Կորեայում մարքսիզմ-լենինիզմի գաղափարախոսությունը լիովին փոխարինված է 1992 թվականին չուչհեի գաղափարներով, երբ նոր Սահմանադրությունից ամբողջությամբ հանվել են մարքսիստական-լենինյան գաղափարախոսության հղումները, որոնք պահպանվել են նրանում չուչհեի առաջին ընդունումից հետո որպես պաշտոնական գաղափարախոսություն 1970-ական թվականներին[17]։
Սապարմուրատ Նիյազովի ռեժիմը Թուրքմենստանում XX-XXI դարի վերջին-XXI դարի սկզբին արևմտյան մամուլում երբեմն նշվում էր որպես նեոստալինիստական (հատկապես այն, ինչ վերաբերում էր Նիյազովի անձի պաշտամունքին)։ Հաճախ Ուզբեկստանում ռեժիմն անվանում են Իսլամ Քարիմովի նեոստալինիստական ավտորիտար (բայց ոչ կոմունիստական)[18][19]։
Ծանոթագրություններ
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads