Սպիտակի երկրաշարժ

Սպիտակի երկրաշարժ, տեղի է ունեցել Հայաստանի հյուսիսարևմտյան մասում (այն ժամանակ Խորհրդային Միության կազմում) 1988 թվականի դեկտեմբերի 7-ին՝ տեղական ժամանակով ժամը 11:41-ին։ Երկրաշարժի ուժգնությունը կազմել է 6,8^[2]-7,2^[3] մագնիտուդ, իսկ ըստ Մեդվեդև-Սպենհոյեր-Կարնիկ սանդղակի՝ մակրոսեյսմիկ ինտենսիվությունը X (արտասովոր կործանարար)։ Շրջանը խոցելի է հազվադեպ պատահող, բայց ուժեղ և ավերիչ երկրաշարժերով, այն գտնվում է Ալպերից մինչև Հիմալայներ ձգվող ակտիվ սեյսմիկ գոտու վրա։ Ստորգետնյա հզոր ցնցումների հետևանքով կես րոպեում ավերվել է հանրապետության գրեթե ողջ հյուսիսային հատվածը, որտեղ ապրում էր շուրջ 1 մլն մարդ։ Երկրաշարժի էպիկենտրոնում՝ Սպիտակում, ցնցումների ուժգնությունը հասել է մինչև 9-10 բալ (ըստ ՄՍԿ-64՝ 12 բալանոց սանդղակի)։ Ստորգետնյա ցնցումներն զգացվել են Երևանում և Թբիլիսիում։

Սպիտակի երկրաշարժ
Սպիտակի երկրաշարժ (Հայաստան) Երկրաշարժի էպիկենտրոնը ցույց տվող քարտեզ
Տեսակ	երկրաշարժ
Երկիր	ԽՍՀՄ
Տարեթիվ	դեկտեմբերի 7, 1988
Մագնիտուդ ռիխտերի սանդղակով	7,0
Հիպոկենտրոնի խորություն	10 կմ
Էպիկենտրոնի տեղագրություն	40°59′13″ հս․. լ. 44°11′06″ ավ. ե.HGЯOL
Տուժած երկրներ (տարածաշրջաններ)	Հայկական ԽՍՀ
Ցունամի	ոչ
Տուժածներ	25,000 զոհված, 514,000-ը մնացին անտուն (ըստ մարտի 15-ի 20:00 տեղական ժամանակով)[1]
Զոհվածներ	38 000 մարդ
Տնտեսական վնաս	10 միլիարդ USD
Spitak earthquake Վիքիպահեստում

Երկրաշարժի հետևանքով շարքից դուրս է եկել Հայկական ԽՍՀ արդյունաբերական ներուժի շուրջ 40 %-ը։ Երկրաշարժի արդյունքում լիովին ավերվել են Սպիտակ քաղաքն և 58 գյուղ, մասամբ ավերվել են Լենինական (ներկայում՝ Գյումրի), Ստեփանավան, Կիրովական (ներկայում՝ Վանաձոր) քաղաքներն ու ավելի քան 300 բնակավայր^[4]։

Չնայած Սառը պատերազմի լարվածությանը, երկրաշարժից մի քանի օր հետո Խորհրդային Միության առաջնորդ Միխայիլ Գորբաչովը պաշտոնապես ԱՄՆ֊ից հումանիտար օգնություն է խնդրել (Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո առաջին անգամ)։ 113 երկիր զգալի քանակությամբ հումանիտար օգնություն է ուղարկել Խորհրդային Միություն՝ փրկարարական սարքավորումների, որոնողական խմբերի և բժշկական պարագաների տեսքով, բայց գաղտնի նվիրատվությունը և հասարակական կազմակերպությունների նվիրատվությունները նույնպես միջազգային օգնության մաս են կազմել։ Օգնություն բերելու ճանապարհին մեկ ԽՍՀՄ ինքնաթիռ, որում կային անձնակազմի 9 անդամ և 69 զինծառայող, և Հարավսլավիայից եկող մի փոխադրամիջոց կործանվել են տարբեր պատահարներում^[5]։

Երկրաշարժ

Աղբյուրը եղել է 40 կիլոմետր դեպի հարավ գտնվող խզվածքի ճեղքվածքը Կովկասյան լեռնաշղթայից, որը ձևավորվել է Արաբական և Եվրասիական տեկտոնական սալերի մերձեցման հետևանքով։ Տարածքը գտնվում է ակտիվ սեյսմիկ գոտու երկայնքով, որը ձգվում է հարավային Եվրոպայի Ալպերից մինչև Ասիայի Հիմալայներ։ Այս գոտու երկայնքով սեյսմիկությունը նշանավորվում է Էգեյան ծովից, Թուրքիայի և Իրանի միջով և դեպի Աֆղանստան հաճախակի ուժեղ երկրաշարժերով։ Թեև Հայաստանում սեյսմիկ իրադարձությունների կրկնությունը չի հասնում այն բարձր հաճախականությանը, որը նկատվում է այս գոտու մյուս հատվածներում, կեղևի արագ դեֆորմացիան կապված է ակտիվ հրաբխային խզվածքի և հրաբխային ակտիվության հետ։ Արարատ լեռը, որը 5,137 մ բարձրությամբ հանգած հրաբուխ է, գտնվում է երկրաշարժի էպիկենտրոնից 100 կմ դեպի հարավ՝ Թուրքիայի տարածքում^[6]։

Երկրաշարժը տեղի է ունեցել հայտնի 60 կմ երկարությամբ հրող խզվածքի երկայնքով, որը ձգվում է Կովկասյան լեռնաշղթայի հետ զուգահեռ և թեքվում դեպի հյուսիս-հյուսիսարևելք։ Սեյսմոլոգ և Կալիֆոռնիայի համալսարանի (Բերքլի) երկրաբանական ու մոլորակային գիտությունների պրոֆեսոր Բրյուս Բոլթը 1992 թվականին քայլել է խզվածքի մակերևութային ճեղքի ամբողջ երկարությամբ և պարզել, որ ուղղահայաց տեղաշարժը մեծ մասում կազմել է 1 մ, իսկ հարավարևմտյան ծայրում հասել է 1.6 մ^[7]։ Երկրաշարժի ժամանակ Սպիտակի հատվածի հյուսիս-արևելյան կողմը բարձրացել է դեպի վեր և դեպի հարավ-արևմուտք^[8]։

Ձայնալիքային մոդելավորումը ցույց է տվել, որ խզվածքի շարժումը սկսվել է 5 կմ խորության վրա, իսկ էպիկենտրոնը գտնվել է Ալավարի հրող խզվածքի վրա՝ Փոքր Կովկասի լեռների լանջերին, Արագած լեռից հյուսիս։ Գլխավոր ցնցումը առաջացրել է մակերևութային ճեղքում և տարածվել է դեպի արևմուտք, իսկ երկու վայրկյան անց տեղի է ունեցել առանձին սահող ենթաշարժ, որը տարածվել է դեպի հարավարևելք։ Արևմուտք շարժվելիս խզվածքը բաժանվել է երկու ճյուղի՝ հյուսիս թեքվող հակադարձ խզվածք (հյուսիսային ճյուղ) և աջ ուղղաձիգ սահող խզվածք (հարավային ճյուղ), սակայն երկուսն էլ մակերևութային ճեղքում չեն առաջացրել։ Ընդհանուր առմամբ, առաջին տասնմեկ վայրկյանում տեղի է ունեցել հինգ ենթաշարժ, իսկ չորս րոպե քսան վայրկյան անց գրանցվել է 5.8 (տեղային մեծությամբ) ուժգնության հետցնցում^[9][10]։

Սեյսմոլոգիական բնութագիր

Սպիտակի երկրաշարժի սեյսմոլոգիական բնութագիրը

• Ժամանակը - 1988 թ. դեկտեմբերի 7-ին‚ տեղական ժամանակով 11 անց 41 րոպե,
• Էպիկենտրոնը - Սպիտակ քաղաքի մոտ Շիրակամուտ (Նալբանդ) գյուղ (φ=40,9N;λ=440, 2E),
• Ուժգնությունը - էպիկենտրոնում 10 բալ ըստ МSК - 64 սանդղակի,
  • Գյումրիում - 9 բալ
  • Վանաձորում - 8-9 բալ
  • Ստեփանավանում - 9 բալ
  • Երևանում - 6 բալ
• Մագնիտուդը- 7‚0 ըստ Ռիխտերի սանդղակի,
• Հիպոկենտրոնի խորությունը- մոտ 10 կմ,
• Գլխավոր ցնցման տևողությունը- մոտ 35-45 վրկ.,
• Երկրաշարժի ժամանակ երկրի մակերեսին առաջացած բեկվածքի երկարությունը- մոտ 37 կմ‚ ուղղաձիգ առավելագույն տեղաշարժը- մոտ 2 մ‚ հորիզոնական տեղաշարժը- 0,7-1‚0 մ։

Ավերման գոտու բնութագիր

• Վնասի գոտու մակերեսը - 10 000 կմ քառակուսի‚ ուր ապրում էր 1 միլիոն բնակիչ,
• Ուժեղ ավերման գոտու մակերեսը - 3000 կմ քառակուսի,
• Ավերված քաղաքների թիվը - 11,
• Ավերված գյուղերի թիվը - 58,
• Տուժած քաղաքների թիվը - 21,
• Տուժած գյուղերի թիվը - 342,
• Անօթևան մնացածների թիվը - 514000 մարդ։

Երկու երկրաշարժի համեմատում^[11]

	Սպիտակի երկրաշարժ	Լոմա-Փրիետա երկրաշարժ
Թվական	դեկտեմբերի 7, 1988	հոկտեմբերի 17, 1989
Ուժգնություն	6.9	7.1
Վայր	Հայաստան	Հյուսիսային Կալիֆորնիա
Մահացածներ	>25,000	67
Վիրավորներ	31,000	2,435
Անօթևան մնացածներ	514,000	7,362
Գույքային վնաս	Անհայտ	~7.8 միլիարդ ԱՄՆ դոլար

Փլատակներից հանվել է կենդանի - 45000 մարդ, հոսպիտալացվել է - 12500 մարդ։ Աղետի գոտուց տարահանվել է 120 հազար մարդ (կանայք‚ ծերեր և երեխաներ)‚ որոնցից 75 հազարը՝ Հայաստանից դուրս, ԽՍՀՄ առողջարաններ։

Ուղիղ նյութական կորուստների արժեքը կազմել է 10 միլիարդ ԱՄՆ դոլար։

Պատկերներ

• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
•