Եդեսիայի կոմսություն
From Wikipedia, the free encyclopedia
Եդեսիայի կոմսություն (լատին․՝ Comitatus Edessanus), միջնադարյան պետություն հյուսիսային Միջագետքում և Հայկական լեռնաշխարհի հարավ-արևմուտքում 1098-1150 թվականներին։ Հիմնադրել է Բալդուին Բուլյոնցին 1098 թվականին՝ խաչակրաց առաջին արշավանքի ժամանակ։ Երկիրը կառավարել են ֆրանսիական ծագում ունեցող Բուլյոնցի և դը Կուրտենե ազնվական ընտանիքները։ Տարածքը կազմել է առավելագույնը 35 000 քառ. կմ՝ Ժոսլին I կոմսի օրոք (1118-1131)։
| ||||
| ||||
Քարտեզ | ||||
| ||||
Ընդհանուր տեղեկանք | ||||
Մայրաքաղաք | Եդեսիա (1098-1144 և 1146 թվականներ) Տուրբեսել (1144-1146 և 1146-1150 թվականներ) | |||
Լեզու | Լատիներեն, ֆրանսերեն, հայերեն, հունարեն, իտալերեն, արաբերեն | |||
Կրոն | Քրիստոնեություն, հայ Առաքելական Եկեղեցի, իսլամ | |||
Իշխանություն | ||||
Պետական կարգ | Միապետություն | |||
Պետության գլուխ | Կոմս | |||
Պատմություն | ||||
- 1098 | Կազմավորում | |||
- 1144 | Մայրաքաղաք Եդեսիայի անկումը | |||
- 1150 | Կոմսության անկումը |
Առաջին շրջանում մայրաքաղաքն էր հայաշատ Եդեսիա քաղաքը, որն ուներ 10 000 բնակիչ։ 1144 թվականին Զանգիների ամիրայության հիմնադիր Իմադ ալ-Դինը գրավում է Եդեսիան, որից հետո մայրաքաղաքը տեղափոխվում է Տուրբեսել։ Հզորության շրջանում, երբ անկում էր ապրում Սելջուկյան սուլթանությունը, ներառել է հարևան և հեռավոր հայկական տարբեր գավառներ՝ հասնելով մինչև Կիլիկիա և Անտիոք։ 1116-1117 թվականներին Քեսունի իշխանությունից գրավվեցին բազմաթիվ բերդեր, աքսորվեցին Պիրից իշխան Ապլղարիբ Պահլավունին, Գուրիսի իշխան Բագրատ Կամսարականը։
Եդեսիայի անկումից հետո, որին նվիրված է Ներսես Շնորհալու «Ողբ Եդեսիոյ» պոեմը, իշխանությունը ձևականորեն շարունակում է գոյություն ունենալ։ Նոր կենտրոն է դառնում Տուրբեսելի բերդը։ Միաժամանակ կոմսության տիրույթների մի մասն անցնում է Բյուզանդական կայսրությանը։ 1150 թվականից պետությունը մտնում է Զանգիների ամիրայության կազմի մեջ։
Եդեսիայի կոմսությունը առաջին խաչակրաց պետությունն էր, որը հիմնադրվել էր առաջին խաչակրաց արշավանքի ընթացքում։ Այն թեև կոչվում էր իշխանություն, սակայն վասալական կախման մեջ չէր գտնվում որևէ թագավորությունից կամ կայսրութունից։ Նրա բնակչության հիմնական մասը կազմել էին քրիստոնեադավան հայերը, ասորիները և հույները։ Բնակչության այս կազմը շարունակում էր մնալ այսպիսին մինչև Առաջին համաշխարհային պատերազմը, որի ընթացքում տեղի ունեցավ Հայոց ցեղասպանությունը։ Եդեսիայից ոչ հեռու հիմնադրված Ուռհա կամ Ուրֆա (Շանլիուրֆա) քաղաքը այժմ բնակեցված է գերազանցապես իսլամադավան քրդերով ու թուրքերով։