Տիտիկակա
From Wikipedia, the free encyclopedia
Տիտիկակա (իսպ.՝ Titicaca), կեչուա՝ Titiqaqa, այմարա՝ Titiqaqa), լիճ Հարավային Ամերիկայում՝ Անդերի լեռներում, հանդիսանում է աշխարհի ամենաշատ քաղցրահամ ջրերի պաշար ունեցող լեռնային լիճը[1], Մարակայբո լճից հետո երկրորդն է Հարավային Ամերիկայում իր զբաղեցրած մակերեսով, նաև ամենաբարձրադիր նավագանցության համար պիտանի լիճն է։ Այն ունի 3812 մ բարձրություն ծովի մակարդակից։ Լիճը գտնվում է Ալտիպլանո (Altiplano) բարձրավանդակի հյուսիսային ծայրում, Պերու և Բոլիվիա պետությունների սահմանի միջև։ Լճի արևմտյան մասը տարածվում է Պերուի Պունո շրջանում (Puno), իսկ արևելյան կողմը գտնվում է Բոլիվիայում Լա Պաս (La Pas) շրջանում։
 | ||
| Կոորդինատներ | ||
| Տեղագրություն |  Պերու | |
| Հայելու բացարձակ բարձրությունը | 3812—3821 մ | |
| Ավազանի մակերեսը | 8300 կմ² | |
| Ծավալը | 893 կմ³ | |
| Ջրափնյա գծի երկարությունը | 1125 կմ | |
| Ամենամեծ խորությունը | 304 մ | |
| Միջին խորությունը | 140—180 մ | |
| Լճի հանքայնությունը | խմելու | |
| Աղիությունը | մինչև 1 ‰ | |
| Ջրահավաքի մակերեսը | 58 000 կմ² | |
| Սկիզբ առնող գետերը | Դեսագուադերո | |
Ծանոթագրություն | ||
|---|---|---|
Այս լիճն աշխարհում ամենաառեղծվածայիններից մեկն է համարվում, նրա մասին ավելի շատ հարցեր կան, քան պատասխաններ։ Ինչպես է մոտ 4000 մետր բարձրությամբ գոյացել այս քաղցրահամ հսկա լիճը, ինչու են այստեղ բնակվում այն ծովային կենդանիները, որոնք հանդիպում են Խաղաղ օվկիանոսում, ովքեր են ապրել նրա հարևանությամբ և իրենց քաղաքակրթության հետքերն են թողել լճի ափին։ Գիտնականները փնտրում են պատասխանները, վարկածներ են առաջ քաշում, բայց ոչ մի կերպ վերջնական պատասխանները գտնել չեն կարողանում։ Այս լիճը մշտապես եղել է զբոսաշրջիկների և հնագետների ուշադրության կենտրոնում։ Վերջերս գիտնականները Տիտիկակայի հատակից գտել են թանկարժեք զարդերի բեկորներ։ Դրանք շուրջ 2000 կտոր են։ Ոսկե, արծաթե և կավե առարկաները պատկանում են տարբեր դարաշրջանների` այդ թվում և ինկերի կայսրությանը։ Տիտիկակայի շուրջ մշտապես բազմաթիվ լեգենդներ են հյուսվել, որոնցից մեկն էլ հենց ինկերի դարաշրջանին է վերաբերում։ Ըստ այդ լեգենդի` ինկերը մեծ թվով հարստություն են նետել լիճը` դրանք փրկելով իսպանացի նվաճողներից։ Հնադարյան քաղաքակրթության հետքեր լճի հատակին էլի են գտնվել։ Ստորջրյա հնագետները մի ամբողջ քաղաք են գտել Տիտիկակայի հատակում` հսկայական տաճարով։
Տիտիկակա անունը լճին շնորհել են իսպանացիները և բաղկացած է հնդկացիների կեչուա լեզվի բառերից՝ «կակա»՝ ժայռ և «տիտի»՝ պումա (կեչուա) ցեղի սուրբ կենդանու անունից։ Այմարա և կեչուա ժողովուրդը լիճը կոչում է «Մամակիտա», իսկ ավելի վաղ այն կոչվել է «Պուկինի լիճ», այսինքն գտնվում է պուկինի ժողովրդի երկրում[2]։
Մակերեսը 8300 կմ²է, բարձրությունը 3821 մ է (ենթարկվում է սեզոնային մեծ փոփոխությունների)[3], միջին խորությունը 140—180 մ է, արավելագույնը՝ 281 մ։ Ջրի ջերմաստիճանը լճի միջին մասում (հունվարից-սեպտեմբեր) չի փոփոխվում և կազմում է 10—12 °C, սակայն գիշերային ժամերին լճափը սառչում է։ Լճի մակերեսին միջին ջերմաստիճանը 10-14 °C: Լիճ են թափվում ավելի քան 300 գետ, որոնք սկիզբ են առնում սառցադաշտերից։ Դրանցից են` Ռամիս (Ramis), Կոատա (Coata), Լավե (IIave), Հուանկանե (Huancane) և Սուչես (Suchez): Ավելի քան 20 փոքր գետակներ դուրս են գալիս լճից։ Ամենախոշորը Դեսագուադերո գետն է, որը թափվում է Բոլիվիայի տարածքում գտնվող Պոոպո անհոսք լիճը։ Լճում կա 41 կղզիներ, որոնց մի մասը խիտ բնակեցված են։ Գետային հոսքը կազմում է ջրային հաշվեկշռի 5 %-ից էլ պակաս, քանի որ ջրի մեծ մասի կորուստը ջրի գոլորշիացումն է, որը տեղի է ունենում ուժեղ քամիների և արեգակնային ճառագայթման արդյունքում։ Ջրի աղիությունը մինչև 1‰ է, որի պատճարով էլ Տիտիկական համարվում է քաղցրահամ լիճ։
Երկրաբանական պատմություն
Անդերի երկրաբանական հետազոտությունը, լճի, ինչպես նաև այլ ջրավազանների կենդանական և քիմիական կազմությունը ցույց է տվել, որ ավելի քան 100 միլիոն տարի առաջ Տիտիկական 3750 մ ավելի ցածր է գտնվել, քան հիմա, և եղել է ծոց։ Մինչև հիմա լիճը բնակեցված է հիմնականում ծովային ձկների և խեցգետնակերպերի կողմից։ Լեռների լանջերին պահպանվել են ծովային ալեբախության հետքեր, իսկ ափերին` ծովային կենդանիների քարացած մնացորդներ։ Պլեյստոցենում կազմել է խոշոր սառցադաշտային Բալիվյան լճի մասը (իսպ.՝ Ballivián), ներառելով իր մեջ ժամանակակից աղուտները՝ Սալար-դե-Կոյպասը և Սալար-դե-Ույունի, ինչպես նաև Պոոպո լիճը[4]։
2000 թվականի օգոստոսին իտալական ջրասուզակների և հնագետների խումբը 30 մ խորության վրա հայտնաբերեց ստորջրյա քարային սանդղավանդ, որը հավանաբար համարվում էր հնագույն սալահատակ, ընդամենը 1 կմ երկարությամբ պատ, մարդու գլխի տեսքով քարե փորագրված քանդակ, որը հիշեցնում էր Տիուանակո քաղաքի քարի քանդակները (գտնվում է Տիտիկակա լճից 19 կմ հեռավորության վրա)։ Հայտնաբերված գտածոները 1500 տարեկան են։ Ըստ տեղական լեգենդների, լճի հատակում գտնվում էր Վանակու քաղաքը[5]։
Սյեսա դե Լեոն Եվրոպայում Տիտիկակա լճի նկարը (1553).
Լճի արբանյակային պատկերը 1991 թվականին
Տիտիկակա լճում
Լողացող կղզի, ստեղծված Ուրու հնդկացիների կողմից
Պապիրուսի ավանդական նավը Տիտիկակա լճի վրա
Լողացող կղզու ընդհանուր տեսակետը
Պանո քաղաքի մոտ լճի տեսքը
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
