Ֆենիքս կղզիների պահպանվող տարածք

Ֆենիքս կղզիների պահպանվող տարածք (անգլ.՝ Phoenix Islands Protected Area), ծովային արգելոց, որը գտնվում է Կիրիբատիում՝ Ֆենիքս կղզիների շուրջը և ամենամեծն է աշխարհում։ Այն ունի 408,250 կմ² տարածք և զբաղեցնում է երկրի բացառիկ տնտեսական գոտու 11,34 %-ը։ 2010 թվականին ընդգրկվել է ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Համաշխարհային ժառանգության օբյեկտների ցանկում^[3][4]։

Ֆենիքս կղզիները հիմնականում անմարդաբնակ են, դրանք տեղակայված են համաշխարհային կենսաբանական նշանակություն ունեցող տարածքում

Ֆենիքս կղզիների պահպանվող տարածք
Տեսակ	ծովային պահպանվող տարածք
Երկիր	Կիրիբատի
Մակերես	397 447 կմ²[1] և 40 825 000 հեկտար[2]
Աշխարհագրական տեղադրություն	Ֆենիքս կղզիների պահպանվող տարածք
Ձևավորում	2008

Արգելոցի ընդհանուր չափը համադրելի է ԱՄՆ Կալիֆոռնիա նահանգի հետ, որի տարածքը կազմում է ընդամենը 25 կմ²։

Արգելոցը ֆինանսավորելու համար Կիրիբատիի կառավարությունը Conservation International և New England Aquarium բնապահանական ոչ առևտրային կազմակերպությունների մասնակցությամբ ստեղծել է Phoenix Island Protected Area Conservation Trust հիմնադրամը։

Արգելոցի կառավարումը և նրա պահպանման համար անհրաժեշտ միջոցառումներն արտացոլված են ընթացիկ կազմակերպչական փաստաթղթերում և ընդգրկված են վերջերս հաստատված զարգացման ծրագրում։ Նրանում այլ սկզբունքների հետ միասին որպես ապահովող միջոցառումներ ընդգրկված են գոտիավորման և տնտեսական գործունեության թույլտվությունների տրամադրման ծրագրեր։ Միևնույն ժամանակ, արգելոցի վարչակազմը քննադատվել է՝ պահպանվող տարածքում ձկնորսություն շատ թույլ տալու համար^[5]։

Ֆենիքս կղզիները առանց փոփոխության պահպանված կորալյան կղզեխմբներից մեկն է, որը ներկայացնում է այն նույն էկոհամակարգը, ինչ հազար տարի առաջ։ Կորալային խութերի կենդանական աշխարհը ներառում է 514 ձկնատեսակներ, որոնցից մի քանի վերջերս են հայտնաբերվել։

Ֆենիքս կղզիները առանց փոփոխության պահպանված կորալյան կղզեխմբներից մեկն է, որը ներկայացնում է այն նույն էկոհամակարգը, ինչ հազար տարի առաջ

Ութ կղզիներից հինգը ներկայումս BirdLife International կազմակերպության կողմից հայտարարվել են որպես կարևոր փետրավորների պոպուլյացիայի համար։ Կղզիներում բնադրում է ծովային թռչունների 19 տեսակ։ Շատ տեսակներ, ներառյալ Ավստրալիայի և Նոր Զելանդիայի մրրկահավերը, կղզիներն օգտագործում են գաղթման ժամանակ։ Կղզիների էնդեմիկ տեսակը սպիտակ թայֆուննիկն է^[6]։

Կենսաբանական անվտանգության ծրագիր

Կղզիների էկոհամակարգի վրա բացասաբար են անդրադառնում կենդանիների և բույսերի ներմուծված տեսակները։ Տեղի թռչունների ձվերը և ձագերը ոչնչացվում են, իսկ օտար բուսական աշխարհը ճնշում է տեղի բույսերին։ Ժամանակի ընթացքում կղզիներում հայտնվել են այնպիսի բույսեր և կենդանիներ, ինչպիսին են ասիական առնետները, ճագարները, կատուները, մրջյունները, խոզերը, շները և լանտանան^[7][8]։

Արգելոցի ստեղծումից առաջ Ֆենիքս կղզիների կենդանական աշխարհի վերջին լայնածավալ ուսումնասիրությունն իրականացվել է 1960-ականներին։ 2006 թվականին նախաձեռնվել է նոր ուսումնասիրություն` պարզելու օտար տեսակների ներկայիս բաշխումը և տեղի կենդանիների ու բույսերի վերականգնման ծրագրի հնարավորությունը։ Դրա արդյունքների հիման վրա եզրակացվել է, որ կղզիներից պետք է հեռացվեն վնասատուները, հատկապես ճագարները՝ Ռավակի կղզում և առնետները՝ Մաք Քին կղզում^[7]։

Մաք Քին կղզում առնետների հայտնվելը կապված է 2002 թվականին նրա ափերի մոտ ձկնորսական տրաուլերի խորտակման հետ։ 2006 թվականի ուսումնասիրությունը ցույց է տվել, որ առնետների գիշատչությունը հանգեցրել է մրրկահավերի և այլ թռչունների պոպուլյացիաների գրեթե լրիվ ոչնչացմանը^[8]։ Ռավակի կղզում ճագարները զբաղեցրել են այն նույն էկոլոգիական խորշը, ինչ թռչունները՝ միաժամանակ ոչնչացնելով նրանց համար անհրաժեշտ ռեսուրսներն ու բները^[7]։

Որպես կղզիների կենսաբանական բազմազանության վերականգնման առաջին քայլ 2008 թվականին Մաք Քին և Ռավակի կղզիները մաքրվել են առնետներից ու ճագարներից։ 2009 թվականի նոյեմբեր-դեկտեմբեր ամիսներին իրականացված ստուգումը ցույց է տվել, որ ծրագիրը դրական արդյունք է տվել։ Գիտնականները նշում են, որ 10 տարվա ընթացքում առաջին անգամ Մաք Քին կղզում թռչունները հաջողությամբ նոր սերունդ են ունեցել։ Ռավակի կղզու վրա բուսականության վերականգնումը թռչուններին օգնել է տեղ գտնել նոր բների համար։ Վերականգնվել են ծովային թռչունների պոպուլյացիաները։ 2011 թվականի հուլիսին կղզիները մաքրելու երկրորդ արշավախումբ էր ձեռնարկվել, որն անցկացվել է Էնդերբերիում և Բիրնիում։ Երկու կղզիներում էկոհամակարգին սպառնացող օտար տեսակը եղել է խաղաղօվկիանոսյան առնետը։

Համաշխարհային ժառանգություն

2009 թվականի հունվարի 30-ին Կիրիբատիի Հանրապետությունը ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ին հարցում է ուղարկել Ֆենիքս կղզիների պահպանվող տարածքները Համաշխարհային ժառանգության ցանկում ներառելու մասին։ Առաջադրումն առաջինն էր 2000 թվականին երկրի կողմից Համաշխարհային մշակութային և բնական ժառանգության կոնվենցիան վավերացնելուց հետո։

2010 թվականի օգոստոսի 1-ին Բրազիլիայի մայրաքաղաք Բրազիլիայում անցկացված 34-րդ նսատաշրջանում Համաշխարհային ժառանգության կոմիտեն հավանության է արժանացրել բնապահպանական արգելոցը ցանկում ներառելու որոշումը։ Այն դարձել է Համաշխարհային ժառանգության ամենամեծ և ամենախորը վայրը աշխարհում։

Ամելիա Էրհարթի որոնումներ

1988 թվականից The International Group for Historic Aircraft Recovery-ը (TIGHAR) ստուգել է այն վարկածը, ըստ որի` 1937 թվականին կորած օդաչու Ամելիա Էրհարթը և ղեկապետ Ֆրեդ Նունանը վայէջք են կատարել Նիկումարորո կղզում<sup>[9]</sup>։ Արխիվային ուսումնասիրությունների և արշավախմբերի բազմաթիվ վկայությունները ցույց են տվել, որ ինքնաթիռը կարող էր վայրէջք կատարել խութի վրա, իսկ հետո խորտակվել մակընթացության ժամանակ։ Էրհարթն ու Նունանը մնացել են անմարդաբնակ կղզում` զուրկ քաղցրահամ ջրից։ 1940 թվականին Բրիտանական գաղութային ծառայության ներկայացուցիչը կղզու հարավարևելյան ափին հայտնաբերել է մասամբ պահպանված կմախք և ճամբարի նման մի բան։ Ոսկորները և այլ ապացույցներ ուղարկվել են բրիտանական ադմինիստրացիայի շտաբ Ֆիջիում, սակայն հետագայում դրանք անհետացել են։ 1941 թվականին ժամանակակից բրիտանացի բժշկի կողմից արված չափումների գնահատականներով՝ կմախքը պատկանել է կնոջ, որը եղել է հյուսիսային Եվորպայից և ունեցել նույն հասակը, ինչ Էրհարթը^[10]։ Նույն վայրից, որտեղ մոտավորապես գտնվել է ճամբարը, հայտնաբերված այլ առարականեր ենթադրաբար պատկանել են 1930-ական թվականներին ապրած կնոջ։ Նրանց մեջ եղել են իրեր, որոնք Էրհարթը սովորաբար ունեցել է իր հետ^[11][12]։ Կմախքի մոտ գտնված սերիական համարները, որոնք եղել են սեքստանտով արկղում, համապատասխանել են սարքի տեսակին, որից օգտվել է Նունանը^[6]։

Ծանոթագրություններ

1. Phoenix Islands Protected Area — 1981.
2. World Heritage List: Phoenix Islands Protected Area — UNESCO.
3. «Phoenix Islands Protected Area».
4. «Phoenix Islands Protected Area World Heritage Site». Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ փետրվարի 23-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 17-ին.
5. «Massive marine protected area is an even bigger sham» (անգլերեն).
6. «Numbers Game, Preface». TIGHAR (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ դեկտեմբերի 25-ին. Վերցված է 2014 թ․ փետրվարի 14-ին.
7. Pierce, R.J., T. Etei, V. Kerr, E. Saul, A. Teatata, M. Thorsen, and G. Wragg. 2006. «Phoenix Islands conservation survey and assessment of restoration feasibility: Kiribati. Report prepared for: Pacific Invasives Initiative, CEPF and Conservation International, Samoa» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2012 թ․ մայիսի 25-ին.
8. Pierce, R.J., and D. Brown. Phoenix Islands Restoration Project Արխիվացված 2016-03-04 Wayback Machine. 16-23 April, 2008. Accessed 28 August 2013.
9. «Earhart Project Hypothesis, Summer 2009». TIGHAR (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ նոյեմբերի 2-ին. Վերցված է 2014 թ․ փետրվարի 14-ին.
10. Burns, K R., R.L. Jantz, T. F. King, and R.E. Gillespie. 1998. Amelia Earhart’s Bones and Shoes? Current Anthropological Perspectives on an Historical Mystery. TIGHAR Tracks: Journal of The International Group for Historic Aircraft Recovery 14(2):4-11. TIGHAR, Wilmington.
11. Smoking Guns(անգլ.) // TIGHAR Tracks : ежеквартальный журнал. — Oxford, PA: TIGHAR, 2008. — Т. 24. — № 4.
12. «Niku V: Research & Analysis». TIGHAR (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ դեկտեմբերի 25-ին. Վերցված է 2014 թ․ փետրվարի 14-ին.