Geographia

Le geographia^[1] [ge-o-gra-fía] es le scientia que studia le superficie del terra e elementos como le climate e le characteristicas topographic de un region.

Geographia
instantia de: disciplina academic[*], academic major[*], branca del scientia[*]
subclasse de: scientias del terra, scientia
Commons: Geography

In senso classic, le geographia es le description del Terra, ma hodie le geographia non solmente describe ma anque explica. Le geographia se considera como un scientia que agglutina tote le altere scientias, tanto natural como social, desde le historia usque le mathematica, viste que le objectos de studio del geographia es multes e multo varie. Nonobstante, le perspectiva del geographia es differente; illo studia le modos de organisation del spatio terrestre, le distribution del elementos que compone le paisage, su formas, su populationes...

Additionalmente, illo establi un dialectica inter le explication e le description del paisage; e inter le methodo inductive e deductive. Per isto, iste elementos debe esser eligite, selectionate, ordinate, judicate e presentate. Le analyse adjuta le geographo a comprender le modos de organisation in le spatio.

Origine e historia

Le concepto de geographia es presente in tote culturas, e ergo le historia de iste disciplina es un serie de narratives concurrente, con conceptos emeractive in varie punctos trans spatio e tempore. Le mapas del mundo le plus vetule cognoscite date del Mesopotamia antique, circa seculo 9 a.C. Le plus famose de illos es le Imago Mundi del anno 600 a.C. Reconstruite per Eckhard Unger, illo monstra Babylon super le Euphrate, circundate per un terra circular que includeva Assyria, Urartu e varie citates, e ultra isto un “rivo amar” (Oceanus), con sept insulas arrangeate in forma de stella sept-punctate. Le texto accompagnante mentiona sept regiones exterior ultra le ocean circundante, e le descriptiones de cinque de illes ha perseverate. In contrasto, un mapa del mundo babiloniano plus vetule, del seculo 9 a.C., depictava Babylon plus septentrional in le centro del mundo, mesmo si non es certe que exactamente illos intendebat per “centro”.

Le idees de Anaximandro (circa 610–545 a.C.), considerate per grammaticos grec posterior como le ver fundator del geographia, nos veni per fragmentos citate per su successores. Il ha creditos per le invention del gnomon, le instrumento grec simple ma efficiente pro mesurar latitudines. Thales es altere attribuite con le prediction de eclipses. Le fundationes de geographia pote esseres tracciate etiam al cultura antique, medieval e moderne in le partes del China. Le grecos, que prime explorava geographia tanto como arte que como scientia, lo faceva per cartographia, philosophia, litteratura o mathematica. Il ha debita super qui prime asseverava que le Terra esseva spheric, inter Parmenides e Pythagoras. Anaxagoras demonstrava que le perfil del Terra esseva circular explicante le eclipses, ma ille ancora credeva que le Terra esseva un disco plano, sicut multe del su contemporaneos. Un del prime estimationes del radio del Terra esseva facite per Eratosthenes.

Le primo systema rigide de lineas de latitudine e longitudine es creditate a Hipparchus. Il usava un systema sexagesimal derivante del mathematicas babiloniano. Le meridianes esseva subdividite in 360°, con cata grado subdividite in 60 partes (minutas). Pro mesurar longitudine in differentes locos del Terra, ille suggeriva usar eclipses pro determinar le differente relative in tempore. Le mapping extensive del romanos super le terras nove proveeva level alte de information pro Ptolemeo pro construir atlas detailiate. Il extendiva le labor de Hipparchus, usante un graticule in su mapas e adoptante 56.5 millas per grado.

A partir del seculo 3, le methodos chineses de studio geographic e redactiones de litteratura geographic deveniva multo plus complete que lo que se trovava in Europa allora (usque al seculo 13). Geographos chineses como Liu An, Pei Xiu, Jia Dan, Shen Kuo, Fan Chengda, Zhou Daguan, e Xu Xiake scribeva important tratados; ma verso le seculo 17 le ideas e methodos occidentale de geographia esseva adoptate in China.

Durante le Medievo, le caduta del imperio Romano conduceva a un spostamento del evolution del geographia ab Europa verso le mundo islamic. Geographos musulmane como Muhammad al‑Idrisi produceva mapas del mundo detaliate (como le Tabula Rogeriana), mentre altere geographos como Yaqut al‑Hamawi, Abu Rayhan Biruni, Ibn Battuta, e Ibn Khaldun forniva tractatos detaliate de lor viages e le geographia del regiones que visitava. Le geographos turc Mahmud al‑Kashgari creava un mapa del mundo basate sur lingua, e postea Piri Reis faceva lo mesmo. Scholar islamic traduciva e interpretava le obras antique del romanos e grec e fundava le Domo del Sapientia in Baghdad pro iste scopo. Abū Zayd al‑Balkhī, originariamente ex Balkh, fundava le “schola Balkhī” de cartographia terrestri in Baghdad. Suhrāb, un geographos musulmano del fin del seculo 10, accompaniava un libro de coordinationes geographic con instructiones pro facer un mapa rectangulare del mundo con projecto equirectangular (cylindric equidistant).

Abu Rayhan al‑Biruni (976–1048) prime describeva un projecto equi‑azimuthal equidistant polar del sphaera celeste. Il esseva considerate le plus habil quanto al mappatura de citates e mesura del distantias inter illes, lo que ille faceva pro multe citates in Medio Oriente e le subcontinent indian. Il combinava observationes astronomic con equaciones mathematic e ontwikkava methodos pro pin‑pointer le positiones registrante grado de latitudine e longitudine. Il disveloppava technicas simil in mesurar altitudo de montes, profundo de valos, e expansion del horizonte. Il discutiva etiam geographia human e le habitate planetari del Terra. Il etiam calculava le latitudine de Kath in Khwarezm, usando le altitudo maximal del Sol, e solveva un complex equation geodesic pro computar accurate le circumferentia del Terra, que esseva proxime al valor modern del circumferentia terrestre. Su estimation de 6 339,9 km pro le radio del Terra esseva solmente 16,8 km minus que le valor moderne de 6 356,7 km. In contrasto con su predecessores, que mesurava le circumferentia del Terra per observar le Sol simultaneamente ab duo positiones, al‑Biruni developpava un nove methodo que usava calculos trigonomic base sur le angulo inter un plano e un summitate de monte, lo que dava mesuras plus accurate e rendeva possibile que un persona sol pote mesurar lo ab un sol location.

Le Era del discoperta europee durante le seculos 16 e 17—durante le qual multe terras nove esseva discoperite e relationes de exploratores europee como Christophoro Columbo, Marco Polo, e James Cook reviveva un desiderio pro tanto detail geographic accurate como fundamentos theoretic solide in Europa. In 1650, le prime edition del Geographia Generalis esseva publicate per Bernhardo Varenio, postea edite e republicate per altere, includente Isaac Newton. Iste manual scripteva de integrate nove descubrimentos scientific e principes in geographia classic e abordar le disciplina como altere scientias emergente, e es considerate per alcunes como le division inter geographia antique e moderne in le Occidente.

Le Geographia Generalis contineva tanto fundation theoretical como applicationes practic pro navigation maritim. Le problem restante que affrontava exploratores e geographos esseva trovar latitudine e longitudine de un position geographic. Si le problem del latitudine esseva resolveva de multo tempo, le problem del longitudine remaneva; definir le meridiano zero esseva solo parte del question. Qui veniva John Harrison qui lo resolveva per inventar le chronometro H‑4 in 1760, e postea in 1884 le Conferēntia International del Meridiano adoptava per convention le meridiano de Greenwich como meridiano zero.

Le seculos 18 e 19 essera le epocas durante le qual geographia se recognosceva como disciplina academic discrete e veniva parte del curriculo universitari tipic in Europa (specialmente Paris e Berlin). Le sviluppo de multe societates geographic occurreva durante le seculo 19, con le fundation de Société de Géographie in 1821, Royal Geographical Society in 1830, Russian Geographical Society in 1845, American Geographical Society in 1851, Royal Danish Geographical Society in 1876 e National Geographic Society in 1888. Le influentia de Immanuel Kant, Alexander von Humboldt, Carl Ritter, e Paul Vidal de la Blache pote esser vidite como un puncto de virage major in geographia ab philosophia verso un subjecto academic. Geographos como Richard Hartshorne e Joseph Kerski habeva considerate tanto Humboldt que Ritter como le fundatores del geographia moderne, quia illes prime establiva geographia como disciplina scientific independent.

Durante le ultime duo centos annos, le progressos in technologia con computatores conduciava al developpamento del geomatica e nove practicas como observation participant e geostatistica esseva incorporate in le portfelio de utensiles de geographia. In le Occidente durante le seculo 20, le disciplina de geographia passava per quatro major phase: determinismo ambiental, geographia regional, le revolution quantitative, e geographia critical. Le forte verbandos interdisciplinari inter geographia e le scienias de geologia e botanica, assi como economia, sociologia e demographia, ha etiam crescite significativemente, specialmente como resultato del scientia del systema-Terra que cata comprender le mundo in un vista holistic. Nove conceptos e philosophias emergeva del rapid avancement del computatores, methodos quantitative, e approches interdisciplinari. Le libro de 1962 Theoretical Geography per William Bunge, que argueva pro un approccio nomothetic al geographia e que desde un perspectiva purmente spatial non habeva real differentia inter geographia human e physica, ha essite descrite per Kevin R. Cox como “forse le texto seminal del revolution spatio-quantitative”. In 1970, Waldo Tobler proponeva le prime lege del geographia, “tote cosas es connectite con tote altere cosas, ma le cosas proxime es plus connectite que le cosas distante”. Iste lege summa le prime assumption que geographos face super le mundo.

Fundamentales

Geographia es un studio systematic del Terra (pro altere corpos celestial on specifica, como "geographia de Marte", o on usa un altere nomine, como areographia pro Marte, selenographia pro le Luno, o planetographia pro le caso general), su caracteristicas e le phenomenos que occurre super illo. Pro que qualcosa pertine al dominio del geographia, illo generalmente debe haber un componente spatial que pote esser representate super un mappa, como coordinatas, nomines de loco, o adressas. Isto ha conducite a que le geographia es frequentemente associate con le cartographia e le toponymia. Mesmo si multe geographos ha formation in toponymia e cartologia, isto non es lor occupation principal.

Le geographos studia le distribution spatial e temporal de phenomenos, processus e caracteristicas del Terra, assi como le interaction inter humanos e lor ambiente. Proque le spatio e le loco influentia un varietate de themas — como economia, sanitate, clima, plantas e animales — le geographia es altamente interdisciplinari. Le natura interdisciplinari del approchio geographic depende de un attention special al relation inter le phenomenos physic e human e lor patrones spatiale.

Reducer le geographia a solmente alcun conceptos clave es extrememente difficile, e subjecto a multe debates intra le disciplina. Tamen, varie fontes ha essayate un tal approximation. Le prime edition del libro Key Concepts in Geography divideva le materia in capitulos dedicate a "Spatio", "Loco", "Tempore", "Scala", e "Paisage". Le secunde edition expandiva iste conceptos clave per adder: "Systemas ambiental", "Systemas social", "Natura", "Globalisation", "Desveloppamento" e "Risco", monstrante quanto difficile es delimitar le campo.

Un altere approchio, usate extensivemente in le education geographic, es le cinque themas del geographia, establite per le Guidelines for Geographic Education: Elementary and Secondary Schools, publicate conjunctemente per le National Council for Geographic Education e le Association of American Geographers in 1984. Iste themas es: Location, Place, Relationes intra locos (frequentemente summarisate como Interaction Human-Ambiente), Movemento e Regiones. Iste cinque themas ha influentiate le maniera in que le education american tracta le geographia in le annos sequente.

Spatio

Pro que qualcosa existe in le dominio del geographia, illo debe poter esser describite spatialmente. Assi, spatio es le concepto plus fundamental al base del geographia. Le concepto es tanto basic que le geographos sovente ha difficultate a definir exactemente lo que illo es. Spatio absolute es le sito exacte, o le coordinatas spatial, de objectos, personas, locos, o phenomenos sub investigation. Nos existe in le spatio. Le notion de spatio absolute porta al vision del mundo como un photographia, con tote cosas fixate in loco al momento que le coordinatas esseva registrate. Hodie, tamen, le geographos es formate pro recognoscer le mundo como un spatio dynamic, ubi tote le processus interage e ha loco, plus tosto que un imagine static super un mappa.

Loco

In le geographia humana, „loco“ es le synthese del coordines super le superficie del Terra, le activitate e uso presente, passate e future in iste coordines, e le significato attribuite al spatio per personas e gruppos human. Iste concepto es extrememente complexe: differente spacios pote haber usos differente in differentes momentos e significar cosas differente a differente personas. In le geographia physica, un loco include tote le phenomenos physico que occurre in le spatio —como le lithosfera, atmosfera, hydrosfera e biosfera. Le locos non existe in un vacuum; illes ha relationes spatiale complexe interlor, e le geographia se occupa de como un loco es situate relativamente a tote le altere locos. Ergo, le termino „loco“ in geographia comprende tanto le phenomenos spatio‑temporale que occurre in un loco, le usos e significatos diverse que le humanes le attribue, e como iste loco influe e es influite per tote le altere locos sur le Terra. In un de su articulate, Yi‑Fu Tuan explicava que, in su opinion, le geographia es le studio del Terra como domo del humanitate, e que ergo le loco e su significato complexe es central in… le disciplina geographique.[11]

Tempo

Malgrado que le tempore es generalmente considerate parte del dominio del historia, illo ha un rolo significative in geographia. In physic, spatio e tempore non es separate, ma unite in le concepto de spatiotempore. Le geographia es subjecte al leges del physic, e in studiar cosas que occurre in spatio, le tempore debe esser considerate. Le tempore in geographia es plus que un registro historico de eventos occurrent in coordines discret; illo include etiam le modelation del movimento dynamic de personas, organismos, e res per le spatio. Le tempore facilita le movimento per le spatio e permitte que cosas se spande in un systema. Le quantitate de tempore que un individuo, o gruppo de personas, passa in un loco sovente forma lor attachemento e perspectiva a iste loco. Le tempore restringe le trajectorias possibile per esser prese in le spatio, date un puncto de initio, rutas possibile, e velocitate de viage. Visualisar le tempore in spatio es un desafio cartographic — con uso de Prismas Spatio-Temporal, geovisualisationes 3D, e mapas animate.

Scala

Un scala numeric o grafic (ex. „1 : 50 000“) indica que 1 cm sur le mappa corresponde a 50 000 cm (500 m) in le spatio real. In le contexto de un mappa, le scala es le ratio inter le distantia mesurate sur le mappa e le distantia equivalente mesurate in le realitate. Iste concepto es fundamental in geographia, non solmente in cartographia, proque le phenomenos studiate apparer differente depende del scala usate. Le scala es le frame que geographos usa pro mesurar le spatio e comprender finalmente un loco.

Leges del geographia

Durante le revolution quantitative, le geographia adoptava un approccio empiric e basate in formation de leges (nomothetic). Vari leges de geographia esseva proponite, le plus cognoscite es:

• Le prime lege de Tobler: "Omne cosa es relate a omnicosa, ma cosas proxime es plus relate que cosas longe."[34][48][49]
• Le secunde lege de Tobler: "Le phenomeno extrane a un area geographica de interesse influe lo que occurre in su interno."[48][50]
• Le lege de Arbia: "Omne cosa es relate a omnicosa, ma cosas observate con un resolution spatial grosse es plus relate que cosas observate con un resolution finemente."
• ‘Heterogeneitate spatial’: variabiles geographic exhibe variance non controlate.
• Principio de incertitude: "Le mundo geographic es infiniteemente complexe e cata representation deve contener elementos de incertitude... impossible mesurar le loco con precision absolute."[49]

Altere variantes e amendamentos de iste leges existe in le litteratura, incluso versiones amendate de prime lege de Tobler, qual "Tobler‑von Thünen", que adde le idea de accessibilitate como motivo pro le relation proxime‑longe.

Methodos

Omne recerca e analyse geographic comencia con le question "ubi?", sequite per "proque ibi?". Le geographos comencia con le assumption fundamental formulate in le prime lege de Tobler: "Omne cosa es relate a omnicosa, ma cosas proxime es plus relate que cosas distante."[34][35] Pois que le interrelationes spatial es central in iste scientia synoptic, le mappas es un instrumento essential. Le cartographia classic ha essite completate per approches moderne basate in le computator, como le systemas de information geographic (GIS).

In lor studios, le geographos usa quatro approches interrelate:

• Analytic – Demanda proque nos trova certe elementos o populationes in un area geographic specific.
• Descriptive – Simplemente indica le locationes de elementos e populationes.
• Regional – Examina le relationes systematic inter categorias in un region o loco specific.
• Systematic – Organisa le cognoscentia geographic in categorias explorabile a scala global.

Methodos quantitative

Le methodos quantitative deveniva influente in le geographia durante le revolution quantitative del annos 1950 e 1960. Iste methodos renovava le disciplina per le possibilitate de testar hypotheses scientific e formular leges geographic.[73]

Cartographia quantitative

La cartographia es le arte, scientia e technologia de facer mappas.[74] Le cartographos studia le representation del superficie terrestre con symbolos abstracte. Illes debe apprender psychologia cognitiv e ergonomia pro usar symbolos efficacemente, e psychologia comportamental pro influentiar le interpretation del lectores. Illes tamben apprende geodesia e mathematica pro comprender como le forma del Terra distorce le projection super superficies plan.

Systemas de Information Geographic (GIS)

Le GIS se tracta del immagazinage, recuperation, e analyse del datos geographic per computator. Iste systemas require cognoscentia in informatica e bases de datos. Illos revolutionava le cartographia moderne, e le disciplina plus late es cognoscite como scientia de information geographic (GISc).

Teledetection

La teledetection es le arte, scientia e technologia de obtener information a distantia super le Terra. Le datos pote esser passive (ex. photographia) o active (ex. LiDAR). Le fontes include satellites, drones, e sensores manual. Illo es usate pro:

• Obtenir information objectiv a differentes scala spatial.
• Offrir un vista synoptic del region.
• Acceder a sitos remote.
• Recoger datos spectrale non-visibile.
• Analysar cambiamentos temporal.
• Illo supporta le mapping de usos del terra (LULC) e pote esser integrate in GIS.

Geostatistica

La geostatistica se tracta del application de methodos statistic al phenomena geographic.[80] Illo es usate in hydrologia, geologia, exploration petrolifere, climatologia, planification urban, logistica e epidemiologia. Su base mathematic include analyse de cluster, analyse discriminante, e tests non-parametric. Illo depende del interpolation e del integration con GIS.

Methodos qualitative

Le methodos qualitative es descriptive, non numericos. Illos explora credentias, perspectives e conceptos human que non pote esser quantificate facilemente. Le geographia human es plus inclinate a usar los que le geographia physic. On prova nunc integrar methodos qualitative con GIS.[82]

Cartographia qualitative

Iste ramo usa technicas similar al cartographia quantitative, ma pro representar ideas e perspectives. Exemples:

• Mappas chorocromatic pro datos nominal (ex. lingua, uso del terra).
• Mappa profunde (deep map): combination de geographia e narration pro un representation richissime.

Isto offere strategias plus inclusiv pro explorar le complexitate del spatio human.

Ethnographia

Technicas ethnographic, como observation participante e interviews, es usate in geographia cultural. Illos proveni del anthropologia e sociologia, e offere datos qualitative profund.

Geopoetica

Le geopoetica es un approche interdisciplinari que combina geographia e poesia pro explorar le relation inter humanitate, spatio, e ambiente.[87][88] Illo es usate pro communicar temas complexe como le anthropoceno.

Interviews

Le interviews es usate pro colliger datos directemente de personas re lor experiencias e opiniones spatial. Illos pote esser facite per conversation directe, telephono, internet o scripto. Illos es normalmente structurate o semi-structurate, con questiones aperte pro exprimer opiniones personal.[95]

Campos principal

Ecce un lista del campos principal que studia le geographia e su scientias principal auxiliar respective.

• In le geographia mathematic se studia:
  1. topographia, con methodos del geometria e del mathematica.
  2. cartographia, con methodos del geometria e del geodesia.
  3. geographia astronomic, con methodos del geometria e del geodesia.
  4. geomathica, con methodos del geometria e del informatica.
  5. orographia, con methodos del geometria e del mathematica.
• In le geographia physic se studia:
  1. geomorphologia, con methodos del lithologia e del geophysica.
  2. climatologia, con methodos del meteorologia e del statistica.
  3. glaciologia, con methodos del climatologia e del statistica.
  4. hydrologia, continental e marin, con methodos del geologia, del oceanographia e del statistica.
  5. pedologia con methodos del edaphologia e del geomorphologia.
  6. paleogeographia, con methodos del geographia general e del geologia.
  7. biogeographia con methodos del biologia, del botanica, del zoologia, del edaphologia e del ecologia.
• In le geographia human se studia:
  1. geographia rural, con methodos del agronomia, del climatologia, del statistica e del economia.
  2. geographia economic con methodos del mathematica e del economia.
  3. geopolitic, con methodos del historia e del economia.
  4. geographia medic con methodos del medicina, del mathematica e del statistica.
  5. geographia urban, con methodos del urbanismo, del sociologia e del mathematica.

Naturalmente le methodos del historia appare in tote illos usque le puncto que on poterea parlar del geographia cultural, assi como del statistica e del mathematica. Tamben se usa methodos del astronomia e del geodesia pro realisar le mappas (cartographia), assi como le determination de codices de signos que adjuta a interpretar los.

In ultra il es possibile studiar le geographia de forma concrete o general in un zona, region o pais. On parla assi del geographia general e del geographia regional que es lo que se occupa del application del analyse geographic a paises concrete.

Disciplinas relatate

Geologia

Le disciplina de geographia, specialmente le geographia physic, ha multe superposition con le geologia. In le passato, le duo disciplinas sovente ha compartite le departimentos academic in universitates, lo que causava conflictos super le recursos.[125] Ambes disciplinas cerca comprender le roccas del superficie terrestre e le processus que los transforma per tempore.

Le geologia usa multe instrumentos e technicas del geographia technic, como le GIS e le teledetection, pro assister in le mappage geologic.[126] Totevia, le geologia include recercas que va ultra le aspecto spatial, como le analyses chimic del roccas e le biogeochimia.[127]

Historia

Le disciplina de historia ha un grande superposition con le geographia human.[128][129] Como con le geologia, historia e geographia ha compartite departimentos in universitates. Le geographia offere le contexto spatial in le qual eventos historic occurre.[128]

Le characteristicas geographic physic de un region — como le configuration del terra, le clima, e le recursos — influentia le settlementos human, le rutas de commercio e le activitates economic, que a lor vice forma le curso del historia.[128] Dunque, un historico debe haber un forte base in geographia.[128][129]

Le historicos usa technicas del geographia technic pro crear atlantes historic e mappas temporal.

Scientia planetari

Mentre le disciplina de geographia normalemente se concentra super le Terra, le termino pote esser usate informalmente pro describer le studio de altere mundos, como le planetas del systema solar e ultra illo.[130]

Le studio de systemas plus grande que le Terra pertine normalmente a astronomia o cosmologia, e le studio de altere planetas es appellate scientia planetari. Terminos alternative como areographia (geographia de Marte) ha essite usate pro describer le studio de altere objectos celestial.[19][20][21]

In ultime, le geographia pote esser considerate un subdisciplina del scientia planetari, e iste scientia liga le geographia con campos como astronomia e physica.[130]

Le continentes geographic

• Africa
• America
• Asia
• Europa
• Oceania

Themas connexe

• Geologia
• Lista del paises del mundo
• Scientias del Terra
• Tsunami

Referentias

1. Derivation: Entitates: 1. (it) Geografia || 2. (es) Geografía || (pt) Geografia || 3. (fr) Géographie || 4. (en) Geography || Controlo: (de) Geographie || (ru) География || - (Extra): (la) Geographia

---

Africa  |  America  |  Asia  |  Europa  |  Oceania  |  Antarctica
Lista del paises del mundo