Côte d'Ivoire

Ti Côte d'Ivoire,^{[lower-alpha 1]}(lit. Pantar ti Marpil), opisial a ti Republika ti Côte d'Ivoire, ket ti maysa a pagilian a mabirukan iti abagatan nga aplaya ti Laud nga Aprika. Ti politikal a kapitolio ti Côte d'Ivoire ket ti Yamoussoukro iti tengnga ti pagilian, bayat a ti kapitolio ti ekonomia ket ti puerto a siudad ti Abidjan. Daytoy ket beddengan ti Guinea iti amianan a laud, ti Liberia iti laud, ti Mali iti amianan a laud, ti Burkina Faso iti amianan a daya, ti Ghana iti daya, ken ti Golpo ti Guinea (Taaw Atlantiko) iti abagatan. Ti opisial a pagsasao ti republika ket Pranses, ken ti pagsasao nga adu nga us-usaren dagiti lokal nga indihenio ket mairaman ti Baoulé, Dioula, Dan, Anyin, ken Cebaara Senufo. Iti dagup, adda dagiti agarup a 78 a sabali a a pagsasao a naisasao iti Côte d'Ivoire. Ti pagilian ket addaan iti dakkel a populasion nga agraraem iti Kristianidad, Islam ken dagiti nadumaduma nga indihenio a relihion.

Republika ti Côte d'Ivoire République de Côte d'Ivoire (Pranses)
Wagayway Eskudo
Napili a pagsasao: ‘Union – Discipline – Travail’ (Pranses) 'Panagkaykaysa – Disiplina – Trabaho'
Nailian a kanta: L'Abidjanaise (Ilokano: "Kanta ti Abidjan")
Kapitolio	Yamoussoukro (de jure) Abidjan (de facto) 6°51′N 5°18′W
Kadakkelan a siudad	Abidjan
Opisial a sasao	Pranses
Dagiti bernakular a pagsasao	Bété Dyula Baoulé Abron Agni Cebaara Senufo dadduma
Grupgrupo ti etniko (2018)	41.1% Akan 17.6% Voltaiques / Gur 27.5% Dyula, Maninka 11.0% Kru 2.8% Daddumaa
Relihion (2020)[1]	44.0% Kristianidad 37.2% Islam 10.5% Dagiti tradisional a pammati 8.1% Awan relihion 0.2% Dadduma
Nagan dagiti umili	Marfileno (lalaki), Marfilena (babai)
Gobierno	Unitario a presidensial a batay-linteg a republika
• Presidente	Alassane Ouattara
• Bise Presidente	Bakante
• Kangrunaan a Ministro	Patrick Achi
Lehislatura	Parlamento ti Côte d'Ivoire
• Akinngato a kamara	Senado
• Akinbaba a kamara	Nailian nga Asemblia
Pakasaritaan
• Nabangon ti republika	4 Disiembre 1958
• Wayawaya manipud iti Pransia	7 Agosto 1960
Kalawa
• Dagup	322,463 km2 (124,504 sq mi) (Maika-68)
• Danum (%)	1.4[2]
Populasion
• Karkulo idi 2020	26,378,274[3] (Maika-53)
• Densidad	63.9/km2 (165.5/sq mi) (Maika-139)
GDP (PPP)	Karkulo idi 2020
• Dagup	$144.497 bilion[4]
• Tunggal maysa a tao	$5,360[4]
GDP (nominal)	Karkulo idi 2020
• Dagup	$61.502 bilion[4]
• Tunggal maysa a tao	$2,281[4]
Gini (2015)	41.5[5] kalalainganna
HDI (2019)	0.538[6] ababa · Maika-162
Kuarta	Pranko CFA ti Laud nga Aprika (XOF)
Sona ti oras	UTC (GMT)
Pormat ti petsa	aa/bb/tttt
Pagmanehuan	kanawan
Kodigo ti panagtawag	+225
Kodigo ti ISO 3166	CI
TLD ti internet	.ci
Mairaman ti agarup a 130,000 a Libanes ken 14,000 a Tattao a Pranses.

Sakbay ti panagsakup dagiti Europeano, ti Côte d'Ivoire ket ayan idi dagiti nadumaduma nga estado, a mairaman ti Gyaaman, ti Imperio a Kong ken Baoulé. Ti lugar ket nagbalin a maysa a protektorado ti Pransia idi 1843 ken naitiptipon a kas maysa a kolonia ti Pransia idi 1893 iti panawen ti Europeano nga eskrambulo ti Aprikaa. Nakagun-od daytoy iti wayawaya idi 1960, nga indauluan babaen ni Félix Houphouët-Boigny, nga isu ti nagturay iti pagilian aginggana idi 1993. Relatibo a natalinay kadagiti pagalgadan ti rehion, nagpundar ti Côte d'Ivoire iti asideg a pannakikadua iti politika ken ekonomia kadagiti kaarrubana iti Laud nga Aprika bayat nga isu met ket nagtalinaay iti asideg a relasion iti Laud, a naipangpangruna iti Pransia. Naririo ti kappiana babaen ti maysa a kudeta idi 1999 ken dagiti dua a sibil a gubat, ti immuna ket idi baetan ti 2002 ken 2007^[8] ken manen idi las-ud ti 2010–2011. Idi 2000, nangampon ti pagilian iti baro a batay-linteg.^[9]

Ti Côte d'Ivoire ket maysa a republika nga addaan iti napigsa nga ehukitibo a bileg a nairebbeng iti presidente. Babaen ti produksion ti kape ken kakaw, nabileg ti ekonomia ti pagilian iti Laud nga Aprika iti las-ud dagiti tawen ti 1960 ken 1970, ngem napan met daytoy iti didigra ti ekonomia kadagiti tawen ti 1980, a nagtaudan dagiti riro ti politika ken sosial. Idi laeng agarup a 2014 a ti dagup ti domestiko a produkto ket nakaabot manen iti kangato kadagiti tawen ti 1970.^[10] Idi 2020, ti Côte d'Ivoire ket isu idi ti kadakkelan nga agiluluas iti bukel ti kakaw iti lubong ken addaan iti nangato nga agpang iti matgedan para iti rehionna.^[11] Idi maika-21 a siglo, ti ekonomia ti Côte d'Ivoire ket kaaduan a naibatay iti panagtagilako, ken nakaro pay laeng nga agkamkammatalek iti agrikultura, ken kaaduan dagiti panagpataud kadagiti nasayaat a malako nga apit babaen dagiti bassit a talon.^[2]

Dagiti nota

1. Maibalikas a kas /ˌkoʊt diːˈvwɑːr/ KOHT-_-DEE-VWAR iti Ingles ken [kot divwaʁ] (dengngen) iti Pranses.^[7]

Dagiti nagibasaran

1. "Ivory Coast". Global Religious Futures (iti Ingles). Pew Research Center. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2018-01-29. Naala idi 1 Hulio 2021.
2. "Côte d'Ivoire". The World Factbook (iti Ingles). CIA Directorate of Intelligence. 24 Hulio 2008. Naala idi 8 Agosto 2008.
3. "Population by Country (2020)" (iti Ingles). Worldometer.
4. "Report for Selected Countries and Subjects: October 2020 – Côte d'Ivoire". imf.org (iti Ingles). IMF. Naala idi 13 Oktubre 2020.
5. "Gini Index" (iti Ingles). World Bank. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 9 Pebrero 2015. Naala idi 14 Hulio 2021.
6. Human Development Report 2020 The Next Frontier: Human Development and the Anthropocene (PDF). United Nations Development Programme. 15 December 2020. pp. 343–346. ISBN 978-92-1-126442-5. Naala idi 16 December 2020.
7. "Cote d'Ivoire definition". Dictionary.com (iti Ingles). Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 23 Hulio 2015. Naala idi 23 Mayo 2014.
8. "Loi n° 2000-513 du 1er août 2000 portant Constitution de la République de Côte d'Ivoire" (PDF). Journal Officiel de la République de Côte d'Ivoire (iti Pranses). 42 (30): 529–538. 3 Agosto 2000. Naiyarkibo manipud iti kasisigud (PDF) idi 25 Marso 2009. Naala idi 7 Agosto 2008.
9. Loi no 2000-513 du 1er août 2000 portant constitution de la République de Côte d’Ivoire, Journal Officiel de la République de Côte d’Ivoire, no 30, Abidjan, jeudi 3 août 2000, p. 529–538
10. "Penn World Table" (iti Ingles). Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 22 Marso 2019.
11. "Ivory Coast country profile". BBC News (iti Ingles). 2020-11-18. Naala idi 2021-06-01.

Dagiti akinruar a silpo

Dagiti midia a mainaig iti Côte d'Ivoire iti Wikimedia Commons
Pakaammo ti panagbiahe idiay Côte d'Ivoire manipud iti Wikivoyage (iti Ingles)

• Opisial a website ti Gobierno tiCôte d'Ivoire (iti Pranses)
• Côte d'Ivoire iti Curlie (iti Ingles)
• Wikimedia Atlas iti Côte d'Ivoire
• Heograpiko a datos a mainaig iti Côte d'Ivoire iti OpenStreetMap