Hagia Sophia
dati a basilika ken meskita, itan ket museo idiay Istanbul, Turkia / From Wikipedia, the free encyclopedia
Ti Hagia Sophia (manipud iti Griego: Ἁγία Σοφία, "Nasantuan a Kinasaririt"; Latin: Sancta Sophia wenno Sancta Sapientia; Turko: Ayasofya) ket ti dati a patriarko a basilika ti Griego nga Ortodokso (simbaan), ken kalpasanna ti imperial a meskita, ken itan ket museo (Ayasofya Müzesi) idiay Istanbul, Turkia. Manipud iti petsa a pannakaipatakderna idi 537 aginggana idi 1453, daytoy ket nagserbi a kas maysa a katedral ti Akindaya nga Ortodokso ken tugaw ti Iglesia ti Konstantinopla,[1] malaksid idi baetan ti 1204 ken 1261, idi daytoy ket napagbaliwen iti katedral ti Romano a Katoliko babaen ti Latin nga Imperio. Ti pasdek ket meskita manipud idi 29 Mayo 1453 aginggana idi 1931. Daytoy idi ket naisekularisado ken nalukatan a kas museo idi Pebrero 1, 1935.[2]
Nagsasabtan | 41°00′31″N 28°58′48″E |
---|---|
Lokasion | Istanbul (naipakasaritaan a Konstantinopla), Turkia |
Nagdesinio | Isidoro ti Mileto Antemio ti Tralles |
Kita |
|
Material | Ashlar, ladrilio |
Kaatiddog | 82 m (269 ft) |
Kaakaba | 73 m (240 ft) |
Katayag | 55 m (180 ft) |
Pannakairugi | 360 |
Pannakalpas | 537; 1487 a tawen iti napalabas (537) |
Website | |
Paset ti | Historiko a Luglugar ti Istanbul |
Kriteria | Kultural: i, ii, iii, iv |
Nagibasaran | 356 |
Inskripsion | 1985 (maika-9 a Sesion) |
Ti simbaan ket nairuknoy idi iti KInasaririt ti Dios, ti Berbo, ti maikadua a persona ti Nasantuan a Trinidad,[3] ti piesta ti patronna a mapasamak iti Disiembre 25, ti komemorasion iti pannakaipasngay ti inkarnasion iti Berbo ni Kristo.[3] Urayno sagpaminsan pay a tinawtawagan a kas ti Sancta Sophia (a kas nainaganan kenni Santa Sofia), ti sophia a kas ti ponetiko a panangiletra iti Latin iti Griego a balikas para iti kinasaririt, ti napno a naganna iti Griego ket Ναός τῆς Ἁγίας τοῦ Θεοῦ Σοφίας, "Altar ti Nasantuan a Kinasaririt ti Dios".[4][5] Daytoy ket naidayegan iti dakkel a simboriona, daytoy ket naikeddeng a kaipukpokan ti Bisantino nga arkitektura[6] ken naibagbaga a "nangbaliw ti pakasaritaan ti arkitektura".[7] Daytoy ket nagtultuloy nga isu ti kadakkelan a katedral para kadagiti gangani a rinibu a tawen, aginggana idi nakompleto ti Katedral Seville idi 1520. Ti agdama a pasdek ket kasisigud idi a naipatakder a kas simbaan idi baetan ti 532 ken 537 kadagiti bilin ni Bisantino nga Emperador Justiniano I ken isu idi ti maikatlo a simbaan ti Nasantuan a Kinasaririt a naipatakder iti dayta a lugar, dagiti dua a dati ket dinadael babaen dagiti nagwewelga. Daytoy ket dinaremdem babaen dagiti Griego a sientista a ni Isidoro ti Mileto ken ni Antemio ti Tralles.[8]
Ti simbaan ket nakaala ti adu nga urnong dagiti nasantuan a relikia ken nagipakpakita iti ken dadduma pay a banbanag, ti 15-metro (49 ft) a pirak nga ikonostasio . Ti kangrunaan a pakaimatangan ti Simbaan ti Akindaya nga Ortodokso kadagiti gangani a sangaribu a tawen, ti pasdek ket nakasaksi iti ekskomunikasion ti Patriarka a ni Miguel I Cerulario iti paset ni Papa Leon IX idi 1054, ti maysa a tignay a kadawyan a naikeddeng a kas ti rugi ti Nalatak a Panagsina.
Idi 1453, ti Konstantinopla ket pinarukma babaen dagiti Otomano a Turko babaen ni Sultan Mehmed II, a nagbalin iti daytoy a nangruna a simbaan ti Ortodokso a Kristianidad ket maipagbaliwen iti maysa a meskita. Bababaen iti dayta a panawen, ti simbaan ket saanen a natartaripato. Uray no kasta, ti katedral ti Kristiano ket nakaaramid iti napigsa nga impresion kadagioti baro a nga Otomano nga agturturay ken inkeddengda a pagbaliwen iti maysa a meskita.[9][10] Dagiti kampana, altar, ikonostasio, ken dagiti sakripisial a basiha ken dagiti dadduma pay a relikia ket naikkat ken dagiti mosaiko a mangipakpakita kenni Hesus, ket ni Inana a Maria, dagiti Kristiano a Santo ken dagiti anghel ket naikkatda pay wenno natakepan iti plaster. Dagiti Islamiko a langa – a kas ti mihrab, minbar, ken dagiti uppat a minaret – ket nainayon idi. Daytoy ket nagtultuloy a meskita aginggana idi 1931, idi daytoy ket narikpan iti publiko kadagiti uppat a tawen. Daytoy ket nalukatan manen idi 1935 a kas maysa a museo babaen ti Republika ti Turkia. Ti Haghia Sophia ket isu ti agdama a (2014) maikadu a a kaaduan a nabisbisita a museo idiay Turkia, ken nangaw-awis kadagiti gangani a 3.3 riwriw nga agbisbisita iti tinawen.[11]
Manipud iti immuna a pannakabaliwna aginggana iti pannakaipatakder ti asideg a dakdakkel a Meskita Sultan Ahmed (Asul a Meskita ti Istanbul) idi 1616, daytoy idi ti kangrunaa a meskita ti Istanbul. Ti Hagia Sophia ket nagserbi a kas inspirasion para kadagiti dadduma nga adu a meskita, a kas ti Asul a Meskita, ti Meskita Şehzade, ti Meskita Süleymaniye, ti Meskita Rüstem Pasha ken ti Meskita Kılıç Ali Paşa.