kanal a paglasatan dagiti barko a mangikapet ti Taaw Atlantiko idiay Taaw Pasipiko From Wikipedia, the free encyclopedia
Ti Kanal Panama (Espaniol: Canal de Panamá) ket maysa a 77.1-kilometro (48 mi) a kanal ti barko idiay Panama a mangikapet ti Taaw Atlantiko (babaen ti Baybay Karibe) idiay Taaw Pasipiko. Ti kanal ket lasatenna ti ballasiw ti Ismo Panama ken daytoy ket nangruna a pamay-an para iti sangalubongan a maritimo a panagtagilako. Adda dagiti kandado ti tunngal maysa a gibus a panagawitan kadagiti barko a mangipan idiay Danaw Gatun (26 m ti ngato ti lessaad ti baybay) nga inus-usar idi tapno mapabassit ti nasken a bilang ti trabaho para iti lessaad ti baybay a panangikapet. Dagiti agdama akandado ket 33.5 metro ti kalawana ngem adda dagiti baro ken dakdakkel a naisingasing.
Ti Kanal Panama | |
---|---|
Kasisigud a nagtagikua | La Société internationale du Canal |
Nangruna nga inhenniero | John Findlay Wallace, John Frank Stevens (1906–1908), George Washington Goethals |
Petsa ti immuna a panag-usar | Agosto 15, 1914 |
Kandado | 3 a kandado nga agpangato, 3 nga agpababa ti tunggal maysa a panaglasat; amin a dua a dalan
|
Kasasaad | Nakalukat |
Panagdaliasat a turay | Turay ti Kanal Panama |
Ti panagobra iti kanal, ket nangrugi di 1881, ket nalpas idi 1914, a nangaramid kadagiti barko a mangliklik ti panaglayag ti adayo a dalan ti Sara ti Rawis ti lawlaw ti akin-abagatan unay nga ungto ti Abagatan nga Amerika (babaen ti Dalan Drake) wenno ti panagdaliasat ti napeggad a dandanum ti Lingsat Magallanes. Maysa kadagiti kadakkelan ken karigatan nga inhennieria a gandat a naaramid, ti Kanal Panama nga apat ket nagpakabael para kadagiti barko nga agbanniaga ti nagbaetan ti Atlantiko ken Taaw Pasipiko iti kagudua ti oras a nasken idi. Ti as-asideg, naparpardas, nataltalged a dalan idiay Laud nga Aplaya ti Estados Unidos ken dagiti pagilian idiay igid ti Taaw Pasipiko ket mangpalubos kadagita a lugar ti agbalin a nasaysayaat a maitipon ti ekonomia ti lubong.
Iti las-ud ti daytoy a panawen, ti panagtagikua ti teritorio nga itan ket ti Kanal Panama ket tagikua idi ti Colombia, dagiti Pranses ken idi kuan ket dagiti Amerikano sakbay a tinengtengngel babaen ti gobierno ti Panama idi 1999. Ti Kanal Panama ket makakitkita ti ngimmmato a tinawen a trapiko ti agarup a 1,000 barbarko idi naglukat idi 1914, aginggana kadagiti 14,702 a barbarko idi 2008, ti kinaududi ket nagrukrukod ti dagup a 309.6 a riwriw Kanal Panama/Unibersal a Sistema ti Panagrukod (PC/UMS) tonelada. Babaen ti 2008, adda ti ad-adu negm 815,000 a barbarko ti limmasat ti kaunegan ti kanal, nga adu kadagitoy ket dakdakkel ngem dagiti kasisigud a nasirmata dagiti nagplano; dagiti kadakkelan a barko a mabalin a makalasat ti kanal itan ket makunkuna a Panamax.[1] Ti Amerikano a Kagimongan dagiti Sibil nga Inheniero ket ninagananda ti Kanal Panama a kas maysa kadagiti pito a siddaaw ti moderno a lubong.[2]
Ti kasapaan a pannakaibaga ti kanal iti ballasiw ti Ismo ti Panama ket napetsaan manipud idi 1534, idi ni CarlosV, ti Nasatuan a Romano nga Emperador ken ari ti Espania, ket nagbalin iti panagsukimat para iti dalan babaen ti Kaamerikaan a mangpalaka iti panagbanniaga para kadagiti agbanbanniaga a barko iti nagabetan ti Espania ken Peru. Ti kasta a dalan ket mangited iti miltar ti Espania ti pangatiwan kadagiti Portuges.[3] Idi 1788, ni Thomas Jefferson ket nangisingasing a dagiti Kastila koma ti mangpartuat gapu ta saanto unay a nagulib a dalan ngem ti manglikmut ti akin-abagatan nga ungto ti Abagatan nga Amerika, nga idiay dagiti kadawyan nga ayus ti tropikal a taaw ket naturalto a mangpalawa.[4] Iti las-ud ti ekspedision manipud idi 1788 aginggana idi 1793, ni Alessandro Malaspina ket nangitabas kadagiti plano para iti pannakaipatakderna.[5]
Gapu ti estratehiko a lokasion ti Kanal Panama ken ti mabalin a maited babaen ti akikid nga ismona a mangisina kadagiti dua a nalatak a taaw, dagiti dadduma a silpo ti pagtagilakuan iti lugar ket napadas kadagiti napalabas a tawen. Ti awan nagbanagan nga isbangan Darien ket inrugi idi babaen ti Pagarian ti Eskosia idi 1698 tapno mangipatakder ti lumasat iti daga a dalan ti panagtagilako. Dagiti kadawyan a saan a nasayaat a kasasaad ket nangpasardeng dayta a ganetget, ken napanawen daytoy idi Abril 1700.[6]
Idi 1849, ti pannakaduktal ti balitok idiay California ket nagpartuat ti adu nga interesado iti panagballasiw iti baetan dagiti taaw ti Atlantiko ken Pasipiko. Ti Perokaril Panama ket nabangon idi tapno mangballasiw ti ismo, ken nalikatan idi 1855. Daytoy a lumasat ti daga a silpo ket nagbalin a nangruna a pirgis ti inpraestruktura ti Akinlaud a Hemisperio, ken daytoy ket kaaduan a nagpasayaat ti panagtagilako ken kaaduan a nangikeddeng ti masakbayan a dalan ti kanal.
Ti maysa a danum-amin a dalin a nagbaetan dagiti taaw ket nakitkita pay laeng nga umno a sulosion, ken idi 1855 ni William Kennish, ti inhenniero a naipasngay idiay Manx a nagtrabtrabaho para iti gobierno ti Estados Unidos, ket sinukimatna ti ismo ket nangited ti reporta iti dalan para iti naisingasing a Kanal Panama.[7] Naipablaak idi ti reportana iti libro a natituluan iti The Practicality and Importance of a Ship Canal to Connect the Atlantic and Pacific Oceans.[8]
Idi 1877 ni Armand Reclus, ti maysa nga opisial iti Marina ti Pransia, ken ni Lucien Napoléon Bonaparte Wyse, dagiti dua nga inhenniero, ket sinukimatda ti dalan ken nangipablaak a Pranses a singasing para iti kanal.[9] Ti panagballigi ti Pransia iti panangibangon ti Kanal Suez, bayat a daytoy ket napaut a proyekto, ket nangawis iti panagplano para iti maysa a mangballasiw iti ismo.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.