Rusia

Ti Rusia /ˈrʌʃə/ (dengngen) wenno /ˈrʊʃə/ (Ruso: Россия, tr. Rossiya, IPA: [rɐˈsʲijə] (dengngen)), opisial nga ammo a kas ti Rusia ken ti Ruso a Pederasion^[10] (Ruso: Российская Федерация, tr. Rossiyskaya Federatsiya, IPA: [rɐˈsʲijskəjə fʲɪdʲɪˈratsɨjə] (dengngen)), ket maysa a pagilian idiay akin-amianan nga Eurasia.^[11] Daytoy ket maysa a pederal a semi-presidensial a republika, a buklen dagiti 83 pederal a suheto. Manipud ti amianan a laud a mapan iti abagatan a daya, ti Rusia ket makibingbingay ti pagbeddengan iti Norwega, Pinlandia, Estonia, Letonia, Lituania ken Polonia (dagitoy dua ket babaen ti Kaliningrad Oblast), Belarus, Ukrania, Georgia, Azerbaijan, Kazakhstan, Tsína, Mongolia, ken Amianan a Korea. Adda pay daytoy dagiti maipapan ti baybay a pagbeddengan iti Haón babaen ti Baybay ti Okhotsk, ken ti estado ti Etados Unidos iti Alaska babaen ti Nailet a Baybay Bering. Iti 17,075,400 kuadrado kilometro (6,592,800 sq mi), ti Rusia ket isu ti kadakkelan a pagilian iti lubong, a mangsakop iti sumurok a pagkawalo iti matagtagitao a lugar iti Daga. Ti Rusia ket isu pay ti maikawalo a kaaduan ti populasion a pagilian nga adaan ti 146.2 a riwriw a tattao.^[12] Sumakop daytoy ti ballasiw ti sibubukel iti akin-amianan nga Asia ken 40% iti Europa, agsangapda kadagiti siam a sona ti oras ken agitiptipon iti maysa a nalawa a sakup iti kapalikmutan ken dagiti porma ti daga. Ti Rusia ket adda ti kadakkelan a reserba kadagiti mineral ken dagiti rekurso ti enerhia iti lubong^[13] ken isu ti kadakkelan nga agpatpataud iti lana ken masna nga alingasaw iti sangalubongan. Ti Rusia ket addaan iti kadakkelan a reserba a kabakiran ken dagiti danawna ket aglaon iti agarup a maysa a pagkapat iti di-naapgad a danum iti lubong.^[14]

Ruso a Pederasion Российская Федерация Rossiyskaya Federatsiya
Wagayway Eskudo
Nailian a kanta:  Государственный гимн Российской Федерации Gosudarstvenny gimn Rossiyskoy Federatsii ("Kanta ti Estado ti Pederasion a Ruso")
Kapitolio ken kadakkelan a siudad	Moscow 55°45′N 37°37′E
Opisial a sasao	Ruso opisial iti amin iti daytoy a pagilian; 27 a dadduma a maikuyog nga opisial iti sabsabali a rehion
Grupgrupo ti etniko (2010)	81% Dagiti Ruso 3.7% Tataro 1.4% Ukrainiano 1.1% Baskir 1% Chuvash 11.8% ken dadduma pay a saan a nainaganan[1]
Relihion (2017)[2]	73% Kristianidad —70% Ortodokso a Ruso —3% Dadduma a Kristiano 15% Awan relihion 10% Islam 2% Dadduma
Nagan dagiti umili	Ruso
Gobierno	Pederal semi-presidensial a republika
• Presidente	Vladimir Putin (Владимир Путин)
• Kangrunanan a Ministro	Mikhail Mishustin (Михаил Мишустин)
• Mangipangulo ti Konseho ti Pederasion	Valentina Matviyenko (Валенти́на Матвие́нко) (UR)
• Mangipangulo ti Estado a Duma	Vyacheslav Volodin (Вячеслав Володин) (UR)
Lehislatura	Pederal a Gimong
• Akinngato a kamara	Konseho a Pederasion
• Akinbaba a kamara	Estado a Duma
Pannakaipatakder
• Dinastia a Rurik	862
• Kievan Rus'	882
• Vladimir-Suzdal Rus'	1169
• Nalatak a Dukado ti Moscow	1283
• Sarismo ti Rusia	16 Enero 1547
• Imperio a Ruso	22 Oktubre 1721
• Ruso a Sobiet a Pederatibo a Sosialista a Republika	7 Nobiembre 1917
• Dagiti Sosialista a Republika a Kappon ti Sobiet	10 Disiembre 1922
• Ruso a Pederasion	25 Disiembre 1991
Kalawa
• Dagup	17,098,246 km2 (6,601,670 sq mi)[3] 17,125,191 km2 (mairaman ti Crimea)[4] (Umuna)
• Danum (%)	13[5] (mairaman dagiti kalugnakan)
Populasion
• Karkulo idi 2021	146,171,015 (mairaman ti Crimea)[6] 143,759,445 (malaksid ti Crimea)[6] (Maika-9)
• Densidad	8.4/km2 (21.8/sq mi) (Maika-181)
GDP (PPP)	Karkulo idi 2021
• Dagup	$4.328 trilion[7] (Maika-6)
• Tunggal maysa a tao	$29,485[7] (Maika-55)
GDP (nominal)	Karkulo idi 2021
• Dagup	$1.710 trilion[7] (Maika-11)
• Tunggal maysa a tao	$11,654[7] (Maika-64)
Gini (2018)	37.5[8] kalalainganna · Maika-98
HDI (2019)	0.824[9] nangato unay · Maika-52
Kuarta	Rublo ti Rusia (₽) (RUB)
Sona ti oras	UTC+2 to +12
Pagmanehuan	kanawan
Kodigo ti panagtawag	+7
TLD ti internet	.ru .рф

Ti pakasaritaan iti daytoy a pagilian ket nangrugi kadagiti Daya nga Eslabo, nga immungar a kas dagiti malaslasin a grupo idiay Europa a nagbaetan dagiti maika-3 ken maika-8 a siglo AD.^[11] Binangon ken tinurayan babaen ti maysa a Barangiano a napili a mannakigubat ken dagiti kaputotanda, ti mediebal nga estado iti Rus ket rimsua idi maik-9 a siglo. Idi 988 inamponna ti Ortodokso a Kristianidad manipud iti Imperio a Bisantino,^[15] a nagrugian ti sintesis dagiti Bisantino ken Eslabo a kultura a nagilawlawag ti Ruso a kultura para kadagiti sumaruno a milenio.^[15] Ti Rus' ket naapday ken nagbalin kadagiti nadumaduma a babassit nga estado; kaaduan kadagiti Rus' a dagdaga ket sinakop babaen dagiti panagraut ti Mongol ken dagitoy ket nagbalin a tributario dagiti nomadiko a Nabalitokan a Horda.^[16] Ti Nalatak a Dukado ti Moscow ket nagininut a nangtipon kadagiti nakapalikmut a Ruso a prisipalidad, nakaganab ti pannakawayawayas manipud iti Nabalitokan a Horda, ken nangituray ti kultura ken politika a legado iti Kievan Rus'. Babaen ti maika-18 a siglo, daytoy a pagilian ket kaaduan a nagpalawa babaen ti panagrukma, panangikapet, ken eksplorasion a nagbalin iti Imperio a Ruso, nga isu daytoy ti maikatlo a kadakkelan nga imperio iti pakasaritaan, a sumakop manipud iti Polonia idiay Europa aginggana idiay Alaska iti Amianan nga Amerika.^[17][18]

Sakbayan ti Ruso Rebolusion, ti Rusia ket nagbalin ti kadakkelan ken ti umuna a kumaduaan iti Kappon ti Sobiet, ti immuna a batay-linteg a sosialista nga estado iti lubong ken mabigbigan a maysa a nalatak a bileg,^[19] a daytoy ket nagbanagan ti naikeddeng a papel dagiti Kumadua a panagballigi iti Maikadua a Sangalubongan a Gubat.^[20][21] Ti panawen ti Sobiet ket nakakita kadagiti kaaduan a nagun-od iti teknolohia iti maika-20 a siglo, a mairaman ti umuna a panagbanniaga ti nagtagitaon iti limbang iti lubong. Ti Ruso a Pederasion ket nabangon sakbay ti pannakarunaw iti Kappon ti Sobiet idi 1991, ngem daytoy ket mabigbigan a kas ti nalinteg a personalidad iti Sobiet nga estado.

Ti Ruso nga ekonomia ket isu ti maikasiam a kadakkelan iti lubong babaen ti nominal a GDP ken maikanem a kadakkelan babaen ti pagpadaan ti kapigsa ti panag-gatang, nga adda ti maikatlo a kadakkelan a nominal ti militar a busbos. Ti Rusia ket maysa kadagiti kapardasen nga agrangrang-ay a kangrunaan nga ekonomia iti lubong. Maysa pay kadagiti lima a mabigbig a naarmasan ti nuklear nga estado ken agtagikua kadagiti kadakkelan ti reserba dagiti armas iti dagup a panagdadael. Ti Rusia ket maysa a nalatak a bileg ken agnanayon a kameng iti Konseho ti Salaknib ti Nagkaykaysa a Pagpagilian, kameng iti G8, G20, ti Konseho ti Europa, ti Pagtitinnulongan ti Ekonomia ti Asia-Pasipiko, ti Gunglo ti Pagtitinnulongan ti Shanghai, ti Komunidad ti Eurasiano nga Ekonomiko, ti Gunglo iti Salaknib ken Pagtitinnulongan iti Europa (OSCE), ti Gungloti Komersio iti Lubong (WTO), ken ti daulo a kameng iti Mankomunidad dagiti Nawaya nga Estado.

Ti Katedral ti Saint Basil ken ti Torre ti Spasskaya ti Moscow Kremlin iti Red Square iti Moscow

Dagiti nagibasaran

1. "Archive copy". Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2012-01-18. Naala idi 2012-02-21.{{cite web}}: Panagtaripato ti CS1: naiyarkibo a kopia a kas titulo (silpo)
2. "Religious Belief and National Belonging in Central and Eastern Europe". Pew Research Center (iti Ingles). 10 Mayo 2017. Naala idi 9 Septiembre 2017.
3. Statistics Division, United Nations Department of Economic and Social Affairs (2016). World Statistics Pocketbook, 2016 Edition (PDF) (iti Ingles). New York: United Nations. ISBN 978-92-1-161612-5. Naala idi 24 Abril 2018.
4. Сведения о наличии и распределении земель в Российской Федерации на 1 Enero 2017 (в разрезе субъектов Российской Федерации) [Information About Availability and Distribution of Land in the Russian Federation as of 1 January 2017 (by Federal Subjects of Russia)] (Tables) (iti Ruso). Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 23 March 2019. Naala idi 19 September 2021 – babaen ti rosreestr.ru.
5. "The Russian Federation: General Characteristics". Federal State Statistics Service (iti Ingles). Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 28 Hulio 2011. Naala idi 5 Abril 2008.
6. Оценка численности постоянного населения на 1 января 2021 г. и в среднем за 2020 г. [Estimated population as of 1 January 2021 and on the average for 2020] (XLS). Федеральная служба государственной статистики [Federal State Statistics Service] (iti Ruso). Naala idi 6 Abril 2021.
7. "World Economic Outlook Database, April 2021" (iti Ingles). International Monetary Fund. Naala idi 17 Abril 2020.
8. "GINI index (World Bank estimate) – Russian Federation" (iti Ingles). World Bank. Naala idi 22 Marso 2020.
9. United Nations Development Programme (2020). Human Development Report 2020 (PDF) (Reporta) (iti Ingles). ISBN 978-92-1-126442-5. Naala idi 15 Disiembre 2020.
10. "Dagiti nagan a Ruso a Pederasion ken Rusia ket nasken nga agpadpadan to". "Consititution of the Russian Federation, Article 1" [Ti Batay-linteg iti Ruso a Pederasion, Artikulo 1] (iti Ingles). Naala idi 25 Hunio 2009 – babaen ti constitution.ru.
11. "Russia" [Rusia]. Encyclopædia Britannica (iti Ingles). Naala idi 31 Enero 2008.
12. Федеральная служба государственной статистики (Federal State Statistics Service) (2011). "Информационные материалы об окончательных итогах Всероссийской переписи населения 2010 года (Information on the final results of the 2010 All-Russian Population Census)". Всероссийская перепись населения 2010 года (2010 All-Russia Population Census) (iti Ruso). Federal State Statistics Service. Naala idi 2011-12-28.
13. "Panorama of Russia" [Panorama iti Rusia]. Commission of the Russian Federation for UNESCO [Komision iti Ruso a Pederasion para iti UNESCO] (iti Ingles). Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2011-03-23. Naala idi 29 Oktubre 2010.
14. Curtis, Glenn E., ed. (1998). "Topography and Drainage" [Topograpia ken Pagayusan ti Danum]. Russia: A Country Study [Rusia: Panagadal ti Pagilian] (iti Ingles). Washington, DC: Federal Research Division, Library of Congress [Pederal a Panagsukisok Dibision, Biblioteka iti Kongreso]. pp. 126–134. ISBN 0-8444-0866-2. LCCN 97007563.
15. Curtis, Glenn E., ed. (1998). Russia: A Country Study [Rusia: Panagadal ti Pagilian] (iti Ingles). Washington, DC: Federal Research Division, Library of Congress [Pederal a Panagsukisok Dibision, Biblioteka iti Kongreso]. pp. 1–10. ISBN 0-8444-0866-2. LCCN 97007563.
16. Prawdin, Michael (2005). The Mongol Empire: Its Rise and Legacy [Ti Mongol nga Imperio: Ti Ibabangon ken Legado] (iti Ingles). Somerset, N.J.: Transaction. pp. 512–550.
17. Taagepera, Rein (1997). "Expansion and Contraction Patterns of Large Polities: Context for Russia" [Panagpalawa ken Panagpabassit a Tabs dagiti Dakkel a Turay: Kontesto para iti Rusia]. International Studies Quarterly [Pagkapat nga Internasional a Panagadadal] (iti Ingles). 41 (3): 475–504. doi:10.1111/0020-8833.00053.
18. Turchin, Peter; Adams, Jonathan M.; Hall, Thomas D. (2006). "East-West Orientation of Historical Empires and Modern States" [Daya-Laud Orientasion iti Pakasaritaan dagiti Imperio]. Journal of World-Systems Research [Warnakan iti Lubong-Sistema a Panagsukisok] (iti Ingles). 12 (2): 219–229. doi:10.5195/jwsr.2006.369.
19. Dagiti politika dagiti nalatak a Bileg: ti panagbalbaliw iti Estado Unidos ken ti Kappon ti Sobiet Books.Google.com
20. Weinberg, G. L. (1995). A World at Arms: A Global History of World War II [Nakaarmas a Lubong: Ti Sangalubongan a Pakasaritaan iti Maikadua a Sangalubongan a Gubat] (iti Ingles). Cambridge University Press [Cambridge nga Unibersidad ti Pagmalditan]. p. 264. ISBN 0-521-55879-4.
21. Rozhnov, Konstantin (2005-05-05). "Who Won World War II?" [Sino ti Nangabak ti Maikadua a Sangalubongan a Gubat?]. BBC News (iti Ingles). Naala idi 2021-09-20.

Dagiti akinruar a silpo

Dagiti midia a mainaig iti Rusia iti Wikimedia Commons
Pakaammo ti panagbiahe idiay Rusia manipud iti Wikivoyage (iti Ingles)

• Ekonomiko a datos iti Rusia Naiyarkibo 2019-02-21 iti Wayback Machine