Abagatan a Korea

Ti Abagatan a Korea (denggen ), opisial a ti Republika ti Korea (Koreano: Daehan Minguk denggen), ket maysa a naturay nga estado idiay akin-abagatan a paset iti Koreano a Peninsula.^[10] Naipalawag daytoy iti maysa a resolusion ti U.N. idi 1948 a kas daytoy laeng ti nalintegan a gobierno idiay Korea. Ti nagan a "Korea" is ket naala manipud iti Goryeo, maysa a dinastia a nagturay kadagti Tengnga a Panawen.

Republika ti Korea 대한민국 (Koreano) Daehan Minguk
Wagayway Kayarigan
Napili a pagsasao:  "홍익인간" (de facto) "Hongik Ingan" "Pagimbagan a nasekkeg ti nagtagitaoan a lubong"[1]
Nailian a kanta:  "애국가" "Aegukga" "Ti Patriotiko a Kanta"
Nailian a selio "국새"
Daga a tinengngel babaen ti Abagtan a Korea ket naipakita iti nangisit a berde; daga a tinunton ngem saan a tinengngel ket naipakita iti napusasaw a berde
Kapitolio ken kadakkelan a siudad	Seoul 37°33′N 126°58′E
Opisial a sasao	Koreaon (Pyojuneo) Pagsasao a Senias ti Korea[2]
Opisial a sinuratan	Koreano
Grupgrupo ti etniko (2019)[3]	95.1% Koreano 4.9% saan a Koreano
Relihion (2015)[4][5]	56.1% Awan relihion 27.6% Kristianidad[a] 15.5% Budismo 0.8% Dadduma
Nagan dagiti umili	Abagatan a Koreano Koreano
Gobierno	Unitario a presidensial a batay-linteg a republika
• Presidente	Moon Jae-in
• Kangrunaan a Ministro	Kim Boo-kyum
• Tgabitla ti Nailian nga Asemblia	Park Byeong-seug
• Mangipangulo ti Hustisia	Kim Myeong-soo
• Presidente ti Korte ti Batay-linteg	Yoo Nam-seok
Lehislatura	Nailian nga Asemblia
Pakasaritaan ti pannakapundar
• Umuna a Pagarian	c. maika-7 a siglo BCE
• Deklarasion ti wayawaya	1 Marso 1919
• Probisional a Gobierno	11 Abril 1919
• Wayawaya manipud iti Hapon	15 Agosto 1945
• Administrasion ti EU iti Korea iti abagatan ti maika-38 a paralelo	8 Septiembre 1945
• Nabangon ti Republika ti Korea	15 Agosto 1948
• Agdama a batay-linteg	25 Pebrero 1988
• Naawat iti UN	17 Septiembre 1991
Kalawa
• Dagup	100,363 km2 (38,750 sq mi) (Maika-107)
• Danum (%)	0.3 (301 km2 / 116 mi2)
Populasion
• Karkulo idi 2019	51,709,098[6] (Maika-27)
• Densidad	507/km2 (1,313.1/sq mi) (Maika-13)
GDP (PPP)	Karkulo idi 2020
• Dagup	$2.293 trilion[7] (Maika-14)
• Tunggal maysa a tao	$44,292[7] (Maika-24)
GDP (nominal)	Karkulo idi 2020
• Dagup	$1.586 trilion[7] (Maika-10)
• Tunggal maysa a tao	$30,644[7] (Maika-26)
Gini (2018)	34.5[8] kalalainganna
HDI (2019)	0.916[9] nangato unay · Maika-23
Kuarta	Won ti Republika ti Korea (₩) (KRW)
Sona ti oras	UTC+9 (Pagalagadan nga Oras ti Korea)
Pormat ti petsa	tttt년 m월 d일 tttt. m. d. (CE)
Pagmanehuan	kanawan
Kodigo ti panagtawag	+82
TLD ti internet	.kr .한국
Sinaruno Mikalima a Republika ti Korea

Dagiti kaarrubana ket ti Tsina iti laud, ti Hapon iti daya, ti Amianan a Korea iti amianan, ken ti Baybay Daya a Tsina iti abagatan. Ti Abagatan a Korea ket naisadag iti natemplado a sona ti amianan nga daytoy ket addan ti kaaduan kabanbantayan a dagdaga. Naksakup daytoy ti dagup a kalawa a 99,392 kuadrado kilometro^[11] ken addaan iti populasion ti agarup a 51 a riwriw. Ti kapitoliona ken kadakkelan a siudad ket ti siudad ti Seoul, nga addaan iti populasion iti 10 a riwriw.

Ti arkeolohia ket mangipakpakita a ti Peninsula ti Korea ket sinakup idi babaen ti Akin-baba a Paleolitiko a paset ti panawen (2.6 Ma–300 Ka).^[12][13] Ti pakasaritaan ti Korea ket mangrugi ti pannakapundar ti Gojoseon idi 2333 SK babaen ti naipakasaritaan a Dan-gun. Kalpasan ti panagkaykaysa ti Tallo a Pagpagarian ti Korea babaen ni Silla AD 668, ti Korea ket tinurayan idi babaen ti Dinastia a Goryeo (918–1392) ken Dinastia a Joseon (1392–1910). Daytoy ket insilpo babaen ti Imperio ti Hapon isi 1910. Idi patingga ti Maikadua a Gubat ti Sangalubongan, ti Korea ket nabingbingay idi kadagiti sona a panagsakup ti Sobiet ken Estados Unidos. Ti maysa a panagbubutos ket natengngel idti sona ti Estados Unidos idi 1948 a nakaiturongan ti pannakapartuat ti Republika ti Korea. Uray no ti Nagkaykaysa a Pagpagilian ket nangipasa iti resolusion a nangirangang a ti Republika laeng ti nainkalintegan a gobierno idiay Korea, dagiti Sobiet ket nangipatakderda iti kasuppiat a gobierno idiay Amianan.

Nangrugi ti Gubat ti Koreano idi 1950 idi rinaut ti Abagatan dagiti puersa manipud iti Amianan. Nagpaut ti gubat iti tallo a tawen ken nairaman ti Estados Unidos, Tsina, ti Kappon ti Sobiet, ken dagiti dadduma pay a pagpagilian. Ti pagbeddengan a nagbaetan kadagitoy dua a pagilian ket agtultuloy a kas ti kakaruan a napasammakedan iti lubong. Kadagiti dekada a simmaruno, ti ekonomia ti Abagatan a Korea ket dimmakkel unay ken ti pagilian ket nabaliwan iti maysa a nangruna nga ekonomia.^[14] Ti sibilian a gobierno ket sinukatanna ti militar a turay idi 1987. Iti agdama, ti Abagatan a Korea ket addaan iti nainget a linteg ti panagtengngel ti paltog a mairanggo kadagiti pagilian nga addaan iti kabassitan a bilang dagiti armas iti tungngal maysa a tao.

Ti Abagatan a Korea ket maysa a presidensial a republika a mangbukel kadagiti 17 nga administratibo a pannakabingbingay ken maysa daytoy a narang-ay a pagilian nga addaan iti nangato unay nga alagaden ti panagbiag. Daytoy ti maikapat a kadakkelan nga ekonomia ti Asia ken ti maika-15 (nominal) wenno Maika-12 (Pagpadaan ti kapigsa ti panag-gatang) a kadakkelan nga ekonomia iti lubong.^[15] Ti ekonomia ket pinaadar kadagiti panagiluas, nga adda dagiti pannakaipatenga ti panagpataud kadagiti elektronika, dagiti lugan, dagiti panagaramid ti barko, makina, dagiti petrokimiko ken robotika. Ti Abgatan a Korea ket kameng ti Nagkaykaysa a Pagpagilian, WTO, ken OECD, ken ti nangpundar a kameng ti APEC ken ti Pantok ti Daya nga Asia.

Etimolohia

Ti nagan a Korea ket nagtaud manipud iti Goryeo, a mangibagbaga ti taga-ugma a pagarian ti Goguryeo, ti immuna a dinastia ti Korea a binisita babaen dagiti agtagtagilako a Persiano a nangibagbaga iti daytoy iti Koryŏ (Goryeo; 고려) a kas Korea.^[16] Ti termino a Koryŏ ket kaaduan pay a nausar tapno mangibaga ti Goguryeo, a bukod a nanginagan kaniana iti Koryŏ idia maika-5 a siglo. Uray ti kaadda dagiti panangiletra iti Corea ken Korea kadagiti pablaak ti maika-19 a siglo, adda met dagiti Koreano a namatmati a ti Imperio ti Hapon, iti dayta a panawen ti panagsakup ti Hapon, ket nangigagara ti naiyalagad a panangiletra iti Korea, a mangaramid ti Hapon nga umuna nga alpabetiko nga agparang.^[17]

Babaen ti turay ti Hapon, ti "Joseon" ket nagbalin nga opisial a nagan para iti intero a teritorio, ngem saan daytoy a unibersal nga inaw-awat. Idi las-ud ti daytoy a panawen, adda met dagiti nadumaduma a grupo a nakilaban para iti pannakawayawaya, ti kadayegan ket ti Daehan Minguk Imsi Jeongbu.

Kalpasan ti panagsuko ti Hapon, idi 1945, ti Republika ti Korea (Daehan Minguk) ket naampon idi a kas ti nalinteg a nagan para iti baro a pagilian. Gapu ta ti gobierno ket tinengngelna laeng ti akin-abagatan a paset ti pagilian ti Koreano a Peninsula, naaramid idi ti inpormal a termino ti Abagatan a Korea , ken nagbalbalin daytoy a kadawyan iti Akinlaud a Lubong. Nupay kasta, dagiti Koreano ket agtultuloyda a a mangibagbaga ti masa ti daga wenno ti intero a peninsula a kas laeng ti Hanguk (Korea) wenno Namhan (Abagatan a Korea).

Dgaiti nota

1. 19.7% ket Protestante, 7.9% ket Katoliko