Panagsarua

Ti panagsarua wenno emesis ket isu ti napigsa a panangikkat iti linaon ti tian ti maysa a tao babaen ti ngiwat ken no dadduma ti agong.

Ti panagsarua ket mabalin a resulta dagiti sakit a kas iti pannakasabidong iti taraon, gastroenteritis, panagsikog, pannakaulaw, wenno pannakabartek; wenno mabalin a resulta dagiti sakit a kas kadagiti tumor ti utek, naingato nga intrakranial a presion, wenno nalabes a pannakaiparang iti mangpa-ion a radiasion. Ti rikna ti umadani a panagsarua maysa ket maawagan iti panagrurusok; masansan nga umuna dayta, ngem saan a kanayon a mangiturong iti panagsarua. Ti nakadadael gapu iti alkohol wenno anestesia ket mabalin a mangpataud iti panaglang-ab iti sarua. Kadagiti nakaro a kaso, no dumakkel ti pannakaugot, mabalin a kasapulan ti terapia nga intrabenoso. No dadduma, kasapulan ti antiemetiko tapno malapdan iti panagrurusok ken panagsarua. Ti naigagara a panagsarua ket mabalin a paset ti sakit ti pannangan a kas iti bulimia nervosa, ken isu met laeng itan ket naidasig a kas sakit ti pannangan a bukodna, pannakariribuk ti panangpunas.

Dagiti komplikasion

Aspirasion

Pannakaugot ken dagiti saan a balanse nga elektrolito

Pigis da Mallory–Weiss

Kitaen pay: Sindrome da Mallory–Weiss

Ti maulit-ulit wenno nakaro a panagsarua ket mabalin a mangpataud iti panagreggaay ti esopago, wenno babassit a pigis iti mukosana (pigis da Mallory–Weiss). Mabalin a nalawag daytoy no ti baro a nalabaga a dara ket nailaok iti sarua kalpasan ti sumagmamano nga insidente.

Odontolohia

Ti maulit-ulit a panagsarua, kas iti makita iti bulimia nervosa wenno manmano iti anorexia nervosa, ket mabalin a mangiturong iti pannakadadael ti esmalte ti ngipen gapu iti kinaasides ti sarua. Dagiti ensima ti pannakalpa ket mabalin met a negatibo ti epektona iti salun-at ti ngiwat, ta dadaelenna ti tisyu ti gugot.

Patopisiolohia

Dagiti paset

Linaon

Dagiti gastriko a panagparuar ken gapuna ti sarua ket addaan iti nakaro nga asido. Ti nabiit pay a pannangan, a linaksid ti tian, ket agparang iti gastriko a sarua. Aniaman ti linaonna, masansan a naalas ti angot ti sarua, gapu iti kadagiti asido kasta met apro.

Ti linaon ti sarua (iti medisina, vomitus) ket mabalin a paginteresan ti doktor. Ti baro a dara iti sarua ket maawagan iti hematemesis ("panagsarua ti dara"). Ti nabaliwan a dara ket umasping iti nagiling a kape (gapu iti oksidasion ti landok iti dara) ket, no mailasin daytoy a banag, mausar ti termino a panagsarua ti nagiling a kape. Mabalin a makastrek ti apro iti panagsarua bayat ti sumaruno a panagreggaay gapu iti duodenal contraction no nakaro ti panagsarua. Ti sarua iti takki ket masansan a resulta ti pannakarikep ti bagis wenno ti gastrocolic fistula, ket maibilang daytoy kas pakdaar ti mabalin a serioso a parikut (signum mali ominis, lit. pagilasinan ti dakes a pakdaar).

No agtultuloy ti panagsarua a reflex iti napaut a panawen nga awan ti madlaw a vomitus, maawagan ti kasasaad iti saan a makaipaay a emesis wenno (iti Ingles) "dry heaves", a mabalin a makapasakit ken mangpakapuy.

Maris ti sarua

• Ti nalawag a nalabaga a sarua ipakitana ti panagpadara manipud iti esopago.
• Ti natayengteng a nalabaga a sarua, nga addaan kadagiti kasla dalem nga agbalay, ipakitana ti nakaro a panagpadara iti tian, a kas manipud iti nagpigis a derder.
• Ti sarua a kas iti nagiling a kape ipakitana ti saan unay a nakaro a panagpadara iti tian gapu ta naaddaan ti gastriko nga asido iti panawen a mangbalbaliw iti pannakabukel ti dara.
• Ti duyaw wenno berde a sarua ipakitana ti apro, a mangipasimudaag a naluktan ti pyloric valve ket aggapu ti apro manipud iti duodenum agingga iti tian. Mabalin a mapasamak daytoy bayat ti agsasaruno nga insidente ti panagsarua kalpasan ti naan-anay a pannakaikkat ti linaon ti tian.

Dagiti gapu

Mabalin nga adu ti pakaigapuan ti panagsarua, ken addaan ti napaut a panagsarua iti atiddog a diperensial a diagnosis.^{[masapul a dakamaten]}

Trakto a gastrointestinal

Dagiti gapu iti trakto a gastrointestinal:

• Gastritis (panagletteg ti diding a gastriko)
• Gastroenteritis
• Gastroesophageal reflux disease
• Seliakia wenno sakit a seliako
• Kinasensitibo a di seliako iti gluten
• Piloriko nga estenosis (kadagiti maladaga, daytoy ket kadawyan a mangpataud iti napigsa unay a "projectile a panagsarua" ken maysa a pammaneknek a kasapulan ti dagus a panagopera)
• Pananglapped iti bagis
• Nalabes a pannangan
• Nakaro a tian ken/wenno peritonitis
• Ileo
• Alerhia iti taraon (masansan a nainaig iti panaggagatel wenno panagebbal)
• Kolesistitis, pankreatitis, appendisitis, hepatitis
• Pannakasabidong iti taraon
• Kadagiti ubbing, mabalin a maigapu dayta iti reaksion nga alerhiko iti dagiti protina ti gatas ti baka (alerhia iti gatas wenno intoleransia iti laktosa)
• Sakit ni Ménétrier

Sistema ti panagrikna ken utek

Dagiti gapu iti sistema ti panagrikna:^{[masapul a dakamaten]}

• Ti panaggunay a mangituggod iti pannakaulaw (a maigapu iti sobra a panangparegta kadagiti labirinto a kanal ti lapayag)
• Sakit ni Ménière
• Pannakaulaw wenno bertigo

Dagiti gapu iti utek:^{[masapul a dakamaten]}

• Panagdangran iti utek
• Hemorrahia ti utek
• Aneurisma ti utek
• Migraine
• Tumor ti utek, a mabalin a mangpasardeng iti panagandar dagiti kemoreceptor
• Seudotumor ti utek ken hidrosepalia

Dagiti metaboliko a riribuk (mabalin a mangrirriribuk dagitoy iti tian ken kadagiti paset ti utek a mangkoordinar iti pannakalpa):^{[masapul a dakamaten]}

• Hiperkalsemia (nangato a ranggo ti kalsio)
• Uremia (panagurnong ti urea, a kadawyan a maigapu iti pannakapaay ti bekkel)
• Adrenal a panagkurang
• Hipoglisemia
• Hiperglisemia
• Endometriosis

Panagsikog:

• Hiperemesis, panagbakuar iti bigbigat

Di nasayaat a reaksion iti agas (mabalin a tumaud ti panagsarua kas maysa a nakaro a somatiko a sungbat iti):^{[masapul a dakamaten]}

• Alkohol, a mabalin a paset a ma-oxidized iti asetaldehido a mangpataud kadagiti sintoma ti pannakabartek, a pakairamanan ti panagaburek, panagsarua, panaginana, ken napartak a panagpitik ti puso.
• Dagiti opioide
• Dagiti SSRI
• Adu a kemoterapia a droga
• Dadduma nga enteoheno (kas iti peyote wenno ayahuasca)

Dagiti nangato a lugar:

• Sakit iti kangato

Sakit (no dadduma, di pormal a pagaammo a kas "trangkaso ti tian" — maysa a nalawa a nagan a tumukoy iti gastriko a panagebbal a gapuanan ti nadumaduma a birus ken bakteria):^{[masapul a dakamaten]}

• Norobirus (dati a birus ti Norwalk wenno ahente ti Norwalk)
• Trangkaso dagiti baboy

Sikiatriko:

• Bulimia nervosa
• Neopobia ti taraon
• Pannakariribuk ti panangpunas

Dagiti emetiko

Ti emetiko, a kas iti sirope ti ipekak, ket maysa a substansia a mangituggod iti panagsarua no mainom iti ngiwat wenno babaen ti inyeksion. Maus-usar ti emetiko a kas agas no mainom ti maysa a substansia ket masapul a maikkat a dagus iti bagi. Gapu iti daytoy, adu a makasabidong ken nalaka a masagepsep a produkto a kas iti sabidong ti bao ti addaan iti emetiko. Saan a problema daytoy iti kinaepektibo ti rodentisida ta saan a makasarua dagiti bao. Ti panangpataud iti panagsarua ket mabalin a mangikkat iti substansia sakbay a maabsorben dayta iti bagi. Dagiti emetiko ket mabalin a mabingbingay iti dua a kategoria: dagidiay mangpataud iti epektoda babaen ti panagtignayda iti sentro ti panagsarua iti medulla, ken dagidiay agtignay a direkta iti mismo a tian. Dadduma nga emetiko, a kas iti ipekak, ket maibilang iti agpadpada a kategoria: agtignayda a dagus iti tian, idinto ta ti ad-adda pay ken nabilbileg nga epektoda ket mapasamak babaen ti panangparegta iti sentro ti medulla.

Ti nasam-it a danum ken danum ti mustasa, a direkta a mangapektar iti tian, ket maus-usar manipud idi un-unana a kas kadagiti emetiko. Masapul a naannad ti panangusar iti asin, ta mabalin a makadangran ti nalabes a pannangan. Ti sulpato ti gambang(II) ket maus-usar met idi napalabas a kas iti emetiko. Nupay kasta, maibilang itan a nakasabsabidong unay para iti daytoy a panangusar.

Maus-usar ti peroksido ti hidroheno a kas iti emetiko iti panagpaagas ti ayup.

Bukod-induktado

• Dagiti pannakariribuk ti taraon (anorexia nervosa wenno bulimia nervosa)
• Tapno maikkat ti nainom a sabidong (saan a rumbeng a maipasarua ti dadduma a sabidong ta mabalinda nga ad-adda a makasabidong no masusop wenno malang-ab; nasaysayaat nga agpatulong sakbay a mangpataud iti panagsarua)
• Dadduma a tattao a makiramraman iti nalabes a panagin-inum (Ingles: binge drinking) ket mangpataud iti panagsarua tapno mangaramid iti lugar kadagiti tianda para iti ad-adu a panaginum iti arak.
• Dagiti makiramraman iti milk chugging ket kadawyan a mangisarua iti kaaduan a gatas nga inomenda, gapu ta dagiti protina iti nainom a gatas (kas iti kaseina) ket napartak nga agbaliw ti kinatao ken agrupsa no makisangoda iti gastriko nga asido ken dagiti peptidasa nga ensima, a dagus a mangpunno iti tian. Apaman a napno ti tian, dagiti reseptor ti panagpainat iti diding ti tian ket mangtignay kadagiti signal nga agsarua, tapno maparuar ti aniaman a mainayon a likido a mainum ti maysa a makiramraman.
• Dagiti tattao nga agsagsagaba iti panagrurusok ket mabalin a mangpataud iti panagsarua iti namnama a sumayaat ti riknada.

Nagduduma

• Panagrurusok ken panagsarua kalpasan ti operasion
• Pannakarimon gapu kadagiti di makaay-ayo a buya, angot, raman, uni wenno kapanunotan (kas iti nagrupsa a banag, sarua ti sabsabali, panagpampanunot iti panagsarua), kdpy.
• Nalabes a ut-ot, kas iti nakaro a sakit ti ulo, stroke (atake ti utek), wenno myocardial infarction (atake ti puso)
• Nalabes a rikrikna
• Sikliko a sindrome ti panagsarua (saan unay a maawatan a kasasaad, nga addaan kadagiti panagrugi iti panagsarua)
• Sindrome ti hiperemesis ti kannabinoide (umasping iti sikliko a sindrome ti panagsarua, ngem ti panangusar iti kannabis ket kangrunaan a makagapu)
• Dagiti nangato a dosis ti mangpa-ion a radiasion no dadduma pataudenda ti panagsarua.
• Nakaro nga uyek, saiddek, wenno angkit
• Panagdanag wenno panagleddaang
• Sobra a panagbannog

Dadduma a kita

• Ti "projectile a panagsarua" ket panagsarua nga ibellengna ti linaon ti tian buyogen ti dakkel a puersa. Dayta ti klasiko a sintoma ti impantil a hipertropiko a piloriko nga estenosis, a sadiay gagangay a sumaruno dayta iti panangpakan ken mabalin a napigsa unay isu a rummuar ti dadduma a material babaen ti agong.

Panangagas

Ti antiemetiko ket maysa a droga nga epektibo a manglapped iti panagsarua ken panagrurusok. Dagiti antiemetiko ket kadawyan a maus-usar a mangagas iti pannakaulaw ken dagiti dakes nga epekto dagiti agas a kas iti kemoterapia ken dagiti opioide.

Dagiti antiemetiko agtignayda babaen ti pananglappedda kadagiti reseptor a lugar a pakainaigan ti panagsarua. Gapuna, maus-usar kas dagiti antiemetiko dagiti antikolinerhiko, antihistaminiko, antagonista ti dopamina, antagonista ti serotonina, ken kannabinoide.

Bassit laeng ti ebidensia a mangsuporta iti panangusar kadagiti antiemetiko para iti panagrurusok ken panagsarua kadagiti nataengan iti departamento ti emerhensia. Saan a nalawag no nasaysayaat ti aniaman a agas ngem iti sabali, wenno nasaysayaat ngem iti awan ti aktibo a panangagas.

Epidemiolohia

Ti panagrurusok ken/wenno panagsarua ti kangrunaan a reklamo iti 1.6% kadagiti panagpadoktor idiay Australia.

Kagimongan ken kultura

Iti panagsurat ni Herodotus maipapan iti kultura dagiti nagkauna a Persiano ken panangitampokna kadagiti nagdumaan ti kultura dagiti Griego, nadakamatna a maiparit kadagiti Persiano ti panagsarua iti sanguanan ti sabsabali.^[1]

Dagiti sosial a pagilasinan

Gagangay unay a no agsarua ti maysa a tao, agsakit dagiti dadduma nga adda iti asideg, nangnangruna no mangangotda iti sarua ti sabsabali, ket masansan nga agsarua met. Mapasamak daytoy a pagannayasan kadagiti populasion ti tao gapu ta dagiti tattao ket sosial a mangmangan, isu a no adda mangan iti dakes, nalabit adda met dadduma a nangan iti dayta.^{[masapul a dakamaten]}

Daytoy a pagannayasan ket napaliiw kadagiti piesta ti panaginum, a sadiay ti nalabes a panaginum kadagiti naingel a mainum ket mabalin a mangpataud iti panagsarua ti sumagmamano a kameng ti grupo iti dandani agpapada a kanito, a gapuanan ti inisial a panagsarua ti maysa a kameng ti grupo.^{[masapul a dakamaten]}

Gagangay a mapasamak ti nakaro a panagsarua kadagiti seremonia ti ayahuasca. Nupay kasta, dagiti tattao a makarikna iti "la purga" (panangpapanaw) kalpasan ti panaginumda iti ayahuasca, iti kaaduanna, ibilangda dayta a pamay-an kas agpadpada a mangdalus iti pisikal ken espiritual, ket masansan nga awatenda dayta. Naipagarup a dagiti parepareho a mangpasarua nga epekto ti ayahuasca — malaksid iti adu a dadduma pay a makaagas a kualidadna — ket makaagas kadagiti katutubo a tattao iti Amasona, isu a makatulong a mangikkat kadagiti parasito iti sistema ti pannakalpa.

Adda met dagiti nadokumento a kaso ti maymaysa a masakit ken agsarsarua a tao a di inggagara a nangpataud iti panagsarua ti dadduma, no agbutengda unay nga agsakit met, babaen ti kita ti bunggoy nga histeria.

Kaaduan a tattao padpadasenda a manglaon ti panagsaruada babaen ti panagibellengda iti lababo, kasilias, wenno basuraan, yantangay narigat ken saan a makaay-ayo a dalusan ti panagsarua. Kadagiti eroplano ken barko, adda dagiti naisangsangayan a bag, a sadiay mabalin nga agsarua dagiti masakit a pasahero.. Adda met ti naisangsangayan a bag a pannakaibelleng (saan nga agtedted, saan a masugat, awanan angot) a naglaon iti agagsep a material a dagus a mangpatangken iti sarua, isu a nalaka ken natalged a pagidulinan agingga nga adda gundaway a nalaka a maipanaw dayta.

Dagiti tattao a kanayon nga agsarsarua (kas pagarigan, kas paset ti pannakariribuk ti taraon a kas iti bulimia nervosa) mabalinda a mangdisenio iti nadumaduma a pamay-an tapno manglimlimo iti daytoy a pannakariribuk.

Maysa nga online a panagadal maipapan iti reaksion dagiti tattao iti "nakaal-alingget a timtimek" (Ingles: horrible sounds) ti nakaammuanna a ti panagsarua "ti kakaruan a makarimon" (Ingles: the most disgusting). Kinuna ni Propesor Trevor Cox iti Acoustic Research Centre ti Unibersidad ti Salford, "Automatiko a nairurodtayo babaen dagiti nakaal-alingget a bambanag a kas iti panagsarua, yantangay napateg iti panagtalinaed a sibibiag ti panangliklik kadagiti dakes a bambanag". (Ingles: "We are pre-programmed to be repulsed by horrible things such as vomiting, as it is fundamental to staying alive to avoid nasty stuff.") Maipagarup a ti uni ti panagibleng ti mangpataud iti pannakarimon tapno masalakniban dagiti adda iti asideg manipud iti mabalin a masakit a taraon.

Sikolohia

Ti emetopilia ket seksual a pannakariribuk manipud iti panagsarua, wenno panangbuya iti panagsarua ti sabsabali. Ti emetopobia ket maysa a pobia a mangpataud iti nakaam-amak a nakaro a danag a mainaig iti panagsarua.

Kitaen pay

• Agdepensa nga panagsarua
• Basodilatasion
• Bulimia nervosa
• Emetopilia
• Emetopobia
• Kanser ken panagrurusok
• Kimo (Ingles: Chyme wenno chymus, Espaniol: Quimo)
• Panagtakki
• Panagtig-ab
• Panangpusipos iti agong
• Uttot

Dagiti nota