Umuna a Republika ti Filipinas

Ti Republika Filipina (Espaniol: República Filipina, Filipino: Republikang Pilipino), kaaduan nga ammo a kas ti Umuna a Republika ti Filipinas wenno ti Republika ti Malolos, ket timaysa idi a karugrugi a rebolusionario a gobierno iti Filipinas. Daytoy ket pormal a nabangon iti proklamasion ti Batay-linteg ti Malolos idi Enero 23, 1899, idiay Malolos, Bulacan,^{[Note 1]} ken nagpaut aginggana ti pannakatiliw ken panagsuko ni Emilio Aguinaldo kadagiti Puersa ti Amerikano idiMarso 23, 1901, idiay Palanan, Isabela, ken daytoy ti epektibo a nangwaswas ti Umuna a Republika.

Republika Filipina Republikang Pilipino República Filipina
1899–1901
Wagayway Kayarigan
Nailian a kanta: Himno Nacional Filipina
Teritorio a tinengngel babaen ti Republika Filipinas idiay Asia
Kasasaad	Saan a mabigbig nga estado
Kapitolio	Malolos, Bulacan (Opisial) Enero 23,[Note 1] 1899 – Marso 29, 1899 dagiti sabali a temporario a kapitolio[Note 2]; Kitaen pay ti Seksion dagiti tugaw ti gobierno
Sapasap a sasao	Espaniol Tagalog Kapampangan Ilokano Bikolano Pangasinan Hiligaynon Cebuano Chabacano Waraywaray dadduma pay a pagsasao ti Filipinas
Relihion	Romano Katolisismo, Nawaya a Simbaan ti Filipinas
Gobierno	Parlamentario a republika
Presidente ti Republika
• 1898–1901	Emilio Aguinaldo
• 1901–1902	Miguel Malvar (saan nga opisial)
• 1898–1899	Apolinario Mabini
• 1899	Pedro A. Paterno
Lehislatura	La Asamblea Nacional
Historikal a panawen	Yaalsa ti Filipinas
• Pannakabangon	Enero 23[Note 1] 1899
• Nawaswas ¹	Marso 23 1901
Kalawa
1898	298,182 km2 (115,129 sq mi)
Populasion
• 1898	7832719
Kuarta	Pisos
Kodigo ti ISO 3166	PH
Sinaruno Simmaruno Dagiti Daya nga India ti Espania Gobierno ti Militar ti Estados Unidos iti Is-isla ti Filipinas
^ Para iti adu pay a pakaammo iti pannakawaswas manen, kitaen ti pannakatiliw ni Emilio Aguinaldo. Para iti pakaammo iti populasion ken lugar, kitaen ti "CENSUS OF CUBA, PUERTO RICO, PHILIPPINES AND SPAIN. STUDY OF THEIR RELATIONSHIP". Voz de Galicia, Enero 1, 1898. mforos.com. Agosto 22, 2010.

Ti pannakabangon ti Republika Filipinas ket isu idi ti kangatuan a nakaabutan ti Yaalsa ti Filipinas iti panagsuppiatna iti turay ti Espaniol. Idi Hunio 12, 1898, idiay tubo a pagtaengan ni Aguinaldo iti Cavite, nairangarang idi ti wayawaya ti Filipinas ken nabasa ti Deklarasion ti Wayawaya ti Filipinas. Naisagana ti tignay ken naisurat iti Espaniol babaen ni Ambrosio Rianzares Bautista, ken isu pay ti nangbasa ti proklamasion.^[1] Ti Kongreso ti Malolos ket nagsasabatda idi Sptiembre 15, ken pinatauddda ti Batay-linteg ti Malolos.^[2] Nairangarang dayta a batay-linteg idi Enero 22, 1899, ken nagbaliw ti gobierno iti ammo ita nga aldaw akas ti Umuna a Republika ti Filipinas, ken ni Aguinaldo tipresidentena.^[3] Iti pay agdama, idi Disiembre 10, 1898, napirmaanen ti Tulag ti Paris, ken isu ti nangipatingga ti Gubat ti Espaniol–Amerikano. Ti Artikulo 3 ti tulag ket inyalisna ti Filipinas manipud iti Espania iti Estados Unidos.

Dagiti nota

1. Ti Batay-linteg ti Malolos ket pinasingkedan babaen ti Kongreso ti Malolos idi Enero 20, 1899, linagdaan babaen ni Aguinaldo idi Enero 21, ken naiwaragawag idi Enero 22 (kitaen dagiti banag ti 27 ken 27a iti Guevara 1972 harvnb error: awan mapuntaan: CITEREFGuevara1972 (tulong)). Ti republika ket nairangarang idi Enero 23 (kitaen dagiti banag ti 28, 28a ken 28b iti Guevara 1972 harvnb error: awan mapuntaan: CITEREFGuevara1972 (tulong)).
2. Saan a maitunos dagiti taudan a maipanggep kadagiti naisangayan a lokasion ti temporario a kapitolio ti Republika Filipina. Kas pagarigan:

   • Ti Duka 2008, p. 191 ket mangilista ti panagsasaruno kalpasan ti Malolos manipud iti Cabanatuan Nueva Ecija iti Tarlac iti Bayombong, Nueva Vizcaya iti Bayambang, Pangasinan.
   • Kuna ti Schultz 2000, p. 322 a ti kapitolio ket naiyalis manipud iti Malolos iti San Fernando, Pampanga.
   • Iyunay-unay ti Calit 2003, p. 57 a binangon ni Aguinaldo ti kapitolio idiay San Isidro, Nueva Ecija kalpasan ti ipapanawna idiay Malolos.
   • Ti Linn 2000a, p. 136 ket sanna ngaited ti komprehensibo a listaan, ngem ibagan a ti gabinete ti Aguinaldo, ken naipabassit kadagiti sumagmamano laeng a ministro, ken immalis manipud ti kapitolio kadagiti sabali a kapitolio.