Provenco-Alpi-Azur-Rivo

Provenco-Alpi-Azur-Rivo esas esas un ek la 18 regioni di Francia en Europa. Jacanta sud-este de la lando, ol havas kom vicini Italia este, Arvernia-Rodano-Alpi norde, ed Ocitania weste. Sude jacas Mediteraneo e Monako. Lua chef-urbo e maxim populoza urbo esas Marseille. Segun statistiki por 2022 ol havis 5 170 312 habitanti. Lua tota surfaco esas 31 400 km². Lua chef-urbo e maxim populoza urbo esas Marseille.

Provenco-Alpi-Azur-Rivo Provence-Alpes-Côte d'Azur (Franca) Provença-Aups-Còsta d'Azur (Okcitana) Prouvènço-Aup-Costo d'Azur (Arpitana) Regiono di Francia Marseille, chef-urbo e maxim populoza urbo di la regiono. Chefurbo Marseille Maxim granda urbo Marseille Oficala linguo o lingui: Franca. Altra lingui: Okcitana, Arpitana Surfaco 31 400 km² Habitanti Denseso di habitantaro 5 170 312 (2022) 160 hab./km² Regionala prezidanto Renaud Muselier (LR, depos 2017) Horala zono UTC+1 (UTC+2 dum somero) TNP (yaro) €206 744 milioni (2022) Reto regionpaca.fr

La regiono kontenas l'antiqua provinco Provenco, l'antiqua papala teritorio Avignon, l'antiqua komtio Nice e parto dil antiqua provinco "Delfinio" (Dauphiné, che Alpi).

Historio

En diversa loki en la regiono trovesis restaji de homala habitado dum la prehistorio, exemple en la kaverno Vallonnet, de 950 til 900 mil yari ante nun; e Terra Amata, de 450 til 380 mil yari ante nun. Kaverno Lazaret kontenas restaji de grupi chaseri, qui habitis la regiono inter 200 mil e 100 mil yari ante nun. Dum la fino di prehistorio le Liguri, decendinti de ta tribui, kreis permaninta kolonii inter fluvii Rodano e Po, ed en Alpi.

Ruini dil unesma portuo di Massalia, deskovrita en 1967.

La regiono koloniigesis da Greki, qui fondis Marseille (Massalia) e Nice (Nikaïa). Konquestita da Romani, la regiono apartenis a provinci Gallia Narbonensis e Gallia Transalpina. En 14 aK, Augustus kreis la provinco Alpes Maritmae, de antiqua distrikto samnoma. En 7 aK, Cemenelum (nun quartero Cimiez, en Nice) divenis chef-urbo di la regiono. En 64, Nero kreis provinco Alpes Cottiae, en teritorii nun apartenanta a Francia (weste) e Piemont, Italia (este). Dum la fino dil 3ma yarcento, Embrun remplasis Cimiez kom chef-urbo di la regiono.

En 314 ja existis kristani en Cimiez, ed inter 439 e 465 kreesis episkopio en la regiono. En 410, Santa Honoratus konstruktis monakeyo en Lérins, qua esis importanta dum la sequanta du yarcenti. La monakeyo destruktesis cirkume 732 da Saraceni, ma rikonstruktesis du yarcenti pose.

Dum Mezepoko, la regiono habitesis da Germana populi: Ostrogoti, Burgundiani, e Frankiani.

Geografio

Alpi okupas la nordo e l'esto di la regiono. Weste de la regiono jacas la valo dil fluvio Rhone, qua ekfluas en Mediteraneo tra marshoza delto, en la regiono nomizita Camargue.

Ekonomio

Turismo esas un ek la maxim importanta ekonomial agado di Provenco Alpi Azur-Rivo, note en litorala urbi Saint-Tropez, Cannes e Nice (la regiono Côte d'Azur).

Kulturo

Ultre Franca linguo, Okcitana (qua havas plura dialekti: Provencala, Niceala, Lengadocala, edc.) parolesas en la regiono, ma da poka habitanti. Okcitana literaturo esas tam antiqua kam olta en la Franca: exemple l'unesma konocata texto en Okcitana aparis dum la 11ma yarcento.

Diferanta de altra dialekti, Provencala havis kulturo ankore vivinta dum la komenco dil 19ma yarcento, kun romani e dramatifi. Segun Frédéric Mistral, komedio Lo Grolier bèl-esprit, publikigita unesmafoye en 1790, esis multe influiva dum ilua yuneso.

En 1855 ilu skribis "Mirèio", romano en versi imitinte Homeros. Altra libri da Mistral esis Lou tresor dóu Felibrige, qua esas vorto-libro, e Memòri e raconte qua kontenas sua memori.

Ilu kreis Félibrige (lo Felibritge en l'Okcitana), asociuro de poeti en provencala linguo, qua stimulis la developo di Okcitana linguo e kulturo en la tota regioni ube ol havas reprezentanti. Se ne existas reprezentanto li divulgas lokala dialekto.