Toronto

Toronto esas la maxim populoza urbo di Kanada,^[2] kun plu kam 2,7 milion habitanti en 2021, e chef-urbo di la provinco Ontario. Ol ank esas la financala centro di Kanada: lua borso esas la maxim granda di Kanada, e la 7ma maxim granda de la mondo.

Toronto
Kelk imaji pri Toronto.
Standardo	Blazono
Lando:	Kanada
Provinco:	Ontario
Informo:
Fondita ye:	1793
Latitudo:	43°42' N
Longitudo:	79°24' W
Altitudo:	76 m
Surfaco:	630,21 km²
Habitanti:	2 794 356 (2021)
Denseso di habitantaro:	4427,8 hab./km²
Disto de Ottawa:	352 km
Horala zono:	UTC-5 (UTC-4 dum somero)
Urbestro:	Olivia Chow[1]
• Toronto
Oficala retosituo:
www.toronto.ca

Anciena urbo-domo di Toronto.

Esanta la "ekonomiala chef-urbo" di Kanada, ol ank esas blokala urbo. Ultre financi, ol ank esas importanta centro por telekomuniki, aferi, transporto, arto, cinemo, medikal inquesto, eduko e turismo. Toronto recevas multa enmigranti de tota mondo, e cikume 49% de lua habitantaro ne naskis ibe. Pro la basa kriminozeso, la sorgo pri ambientala temi ed alta vivo-qualeso, ol ofte judikesas kom un ek la maxim bona urbi de la mondo por rezidar. Tamen, en 2006 ol klasifikesis kom la maxim chera urbo di Kanada por rezidar.

Toronto havas tri universitati: universitato di Toronto, universitato York, ed universitato Ryerson. L'universitato di Toronto esas la maxim anciena de la tri, e fondesis en 1827. Pri primara e sekundara eduko, cirkume 3/4 de la studianti studias en publika skoli, e la cetera studias en katolika skoli.

Che vicina urbo Mississauga jacas l'internaciona aeroportuo di Toronto.

Historio

L'unesma Europani qui exploris la regiono di la nuna Toronto esis Franci. Li trovis indijeni Iroquois en la regiono, qui ekpulsabis la Wyandot (Huron), populo qua habitis la regiono dum yarcenti, ante 1500. Franci fondis Fort Rouillé en 1750, ma abandonis ol en 1759, dum la Sep-yara milito.^[3]

Mapo pri la portuo di Toronto, 1792.

Dum Usana nedependo-milito, multa Britaniani fugis de Usa ed establisis su norde de lago Ontario. Pro lua portuo, l'urbo uzesis kom navala bazo. En 1787, Britaniani kompris la vicina Mississauga, por expansar l'urbala areo di Toronto. En 1793, John Graves Simcoe fondis York, origino di la nuna Toronto, qua pose selektesis kom chef-urbo di tale nomizita regiono "Supera Kanada".

Kom parto de la milito di 1812, en 1813 Toronto spoliesis da Usana trupi pos la batalio di York. La kapitulaco dil urbo negociesis da John Strachan. Dum lua 5-dia okupo, Usana soldati destruktis granda parto di fortuo York, ed incendiis l'edifici dil parlamento.

Ye la 6ma di marto 1834, York itere enkorpigesis a Toronto e recevis itere lua nativa nomo. Lor ol havis oficale 9 mil habitanti, tamen la kontado exkluzis sklavi decendanti de Afrikani, malgre l'aboliso di sklaveso en Kanada ca yaro. Reformista politikisto William Lyon Mackenzie divenis l'unesma urbestro di Toronto. Ilu suportis faliita rebeleso kontre koloniala guvernerio Britaniana en Kanada.

Toronto en 1854

Dum la cetera 19ma yarcento, Toronto esis importanta termino-punto di voyaji por enmigranti qui venis a Kanada. L'unesma granda grupo esis Irlandani qui fugis de la granda famino Irlandana de 1846 til 1849. La maxim multa ek ca enmigranti esis katoliki. En 1851, Irlandani ja esis la majoritato di habitanti dil urbo.

Stradi Yonge e King, 1866.

Dum dua kurta epoki, Toronto esis la chef-urbo di Kanada: unesme de 1849 til 1852, pro trublesi en Montréal, e pose de 1856 til 1858. Ol remplaseis da Québec, qua esis chef-urbo til 1866, un yaro ante la kreo di la kunfederuro. En 1867 Toronto divenis chef-urbo di la provinco Ontario, kreita ca yaro.

Anke dum la 19ma yarcento, instalesis vasta sistemo di kloaki, e la stradi lumizesis per gaso. Linei ferovoyala inauguresis, l'unesma en 1854, liginta Toronto a la Granda Lagi. Ferovoyala kompanii Grand Trunk Railway e Great Northern Railway federis por konstruktar la ferovoyala staciono dil urbo. La ferovoyi stimulis l'expanso di komerco ed augmentis la quanto di arivinta enmigranti. Pro lua lokizo proxim lago Ontario, Toronto anke divenis centrala loko por komercal aferi en la centro di Nord-Amerika. En 1891, l'unesma elektala tramveturi, administrita da kompanio Toronto Railway Company, remplasis la tramveturi tirita per kavali.

Strado Yonge Street en 1903.

En 1904 eventis granda incendio en la centro dil urbo, qua destruktis plu kam 100 edifici e produktis 1 morto. Enmigranti komencis arivar al urbo dum la fino dil 19ma e komenco di la 20ma yarcenti, nome Germani, Franci, Italiani e Judi. Pose arivis Rusi, Poloni ed altra Estal Europani, ed anke Chiniani. Quale l'Irlandani qui arivis ante, multa enmigranti habitis povra quarteri, exemple The Ward, e dometachi. Kande enmigranti komencis prosperar, li iris rezidar en plu bona regioni.

En 1921, kompanio publika Toronto Transit Commission asumis l'administrado di la sistemo di tramveturi, e nun ol administras anke la linei di omnibusi e metroo. La habitantaro e l'ekonomio dil urbo duris kreskar, ma dum la yari 1920a ol ankore esis infre Montréal. Tamen, en 1934 la Borso di Toronto ja esis la maxim granda de Kanada.

Tramveturo che strado Queen Street, 1954.

Depos la duesma mondomilito arivis granda quanto di povra enmigranti Europana e Chiniana, e multa individui por laborar en konstrukto, nome Italiani e Portugalani. Ye la fino dil yari 1960a abolisesis restrikti pri eniro di enmigranti segun raso, e la habitantaro augmentis de plua kam 1 milioni en 1951 til plua kam 2 milioni en 1971. Dum la yari 1980a, Toronto superiris Montréal kom la maxim populoza urbo e precipua ekonomiala centro di Kanada. Ante, en 1954, kreesis la metropolala regiono di Toronto 1967, e komencis expanso di publika servadi a vicina municipi. En 1967, 7 mikra municipi fuzesis a vicina urbi plu granda, do la metropolala regiono di Toronto konsistis ek 6 municipi til 1998, kande la 6 municipi kunfuzesis por formacar la nuna Toronto. En 1999, nivegoza tempesto deskargis 118 centimetri di nivo en la urbo, qua divenis senmova.

Centro di Toronto en agosto 2003.

En 2003, eventis epidemio di SARS, e de la 14ma til la 17ma di agosto ta yaro grandega manko di elektro afektis milioni di personi en edifici, en urbala trafiko, ed en metroala e tramveturala linei. Ye la 6ma di marto 2009 celebresis la 175a aniversario dil urbo ed eventis somito-renkontro di G20 en la urbo, tamen pro grandega protesti e tumulti, plu kam 1000 personi arestesis, la maxim granda arestado en Kanadana historio^[4].

Ye la 8ma di julio 2013, severa e rapida inundado frapis Toronto pos intensa sturmo, kande 126 mm di pluvi falis sur lua aeroportuo. Cirkume 450 mil individui restis sen elektro, e 6 monati pose, de la 22ma til la 23ma di decembro eventis la maxim serioza nivego dil urbo, kande 300 mil personi restis sen elektro.

Nun, Toronto duras kreskar ed atraktar enmigranti. Segun studio de 2019, Toronto esas l'urbo kun la maxim rapida kresko en Nord-Amerika. De julio 2017 til julio 2018 lua habitantaro augmentis per 77 435 personi. Ye la 25ma di januaro 2020, enrejistresis en Toronto l'unesma kazo di KOVID-19 en Kanada.

Geografio

Satelital imajo pri Toronto.

Aeroportuo di Toronto dum vintro.

Havanta 630,21 km² (equivalanta a 243 mi²) di surfaco totala, Toronto jacas apud lago Ontario. Lua reliefo esas grandaparte plana o havas milda kolini. Kelka ravini interuptas lua basa tereni. Kelka insuli che lago Ontario apartenas al urbo. Lua maxim alta punto jacas 209 metri metri super la marala nivelo proxim la kampuso dil universitato York, kontre ke lua maxim basa punto jacas 76,5 metri super la marala nivelo, apud lago Ontario. Dum la lasta glacial epoko, la maxim basa tereni dil urbo jacis sub olima glaciala lago Iroquois. Nun, existas diversa skarpaji en olima limiti di la lago.

La klimato dil urbo esas esas varma e humida kontinentala (Dfa segun la klimatala klasifikuro da Köppen), an la limito kun klimati oceanala (Cfb) e subtropikala humida (Cfa). La klimato dil urbo esas plu dolca kam olta di nordala regioni di Kanada, e la proximeso kun la granda lagi afektas la komenco di autuno e printempo. Vintri esas kolda, kun temperaturi infre 0°C, ed ofte nivas. La mezavalora temperaturo en julio (somero) esas 22,3°C, kontre ke la mezavalora temperaturo en januaro (vintro) esas -3,7°C, e dum multa dii la temperaturi esas infre -10°C. Dum somero, brizi suflas de lago Ontario vers la urbo, portanta alejo di temperaturo dum varma dii.

La pluvoza sezono iras de aprilo til novembro, maxim koncentrata dum somero. La mezavalora yarala pluvo-quanto esas 714 mm, e la maxim pluvoza monato esas septembro, kun mezavalore 84,7 mm. Omnayare falas cirkume 120 centimetri di nivo dum vintro. Januaro esas la maxim nivoza monato: mezavalore falas 37,2 centimetri di nivo.

Omnayare, Toronto recevas cirkume 2038 hori di sunala lumo.

Panoramo pri portuo di Toronto dum vintro.

Transporto

Termino 1 dil internaciona aeroportuo Pearson.

Choseo 401 en Toronto.

Toronto e lua metropolala regiono esas granda koncentro-punto por transporto-sistemi choseala, ferovoyala ed aeroportuala. Existas multa formi por arivar ad e departar del urbo. Lua internaciona aeroportuo Pearson, an la limito kun vicina urbo Mississauga, esas la maxim granda aeroportuo di Kanada, e recevis plua kam 41 milion uzeri en 2015. L'urbo anke havas l'aeroportuo Billy Bishop Toronto City Airport.

Diversa chosei ed expresa avenui servas Toronto e lua metropolala regiono, exemple choseo King's Highway 401, qua ligas urbo Windsor a la frontiero kun Kebekia trairanta Toronto, choseo King's Highway 400, longa de 226 km qua ligas Toronto ad urbo Carling norde, e choseo 404 (Don Valley Parkway), expresa avenuo longa de 15 km.

Union Station.

Union Pearson Express che staciono Mimico.

Toronto esas importanta koncentro-punto por ferovoyala transporto di vari e pasajeri. Treni de du granda ferovoyala kompanii, Canadian National Railway e Canadian Pacific Railway servas Toronto por transporto di vari. Treni por pasajeri de kompanio Via Rail Canada Inc. ligas Toronto a Kanadana urbi, kontre ke Amtrak mantenas lineo departanta de staciono Union Station vers New York.

La sistemo di publika transporto di Toronto esas la 3ma maxim granda di Nord-Amerika, dop olta di New York e México^[5]. La sistemo di publika transporto posibligas efikiva transfero de un moyeno ad altru. Cirkume 1,3 milion personi uzas la sistemo omnadie. Toronto havas 175 kilometri di ferovoyala linei, qui ligas vicina urbi a centrala staciono Union Station. La sistemo di treni ed interurbala autobusi jeresas da kompanio GO Transit, kovranta plua kam 11 mil km² en la metropolala regiono. La linei ferovoyala di Toronto amontas a 175 kilometri, liganta lua quarteri suburbi. En 2015 inauguresis lineo ferovoyala nomizita Union Pearson Express, kun 4 stacioni e longa de 23,3 km, qua ligas Toronto al internaciona aeroportuo Pearson.

Tramveturo che strado King Street.

Toronto havas cirkume 200 linei di autobusi de qui 27 noktala, e 18 linei di tramveturi, de qui 7 noktala^[6]. Poka urbi en Nord-Amerika duras mantenar linei di tramveturi en lua stradi, e la sistemo di Toronto esas la maxim uzata.

Treno di metroala Lineo 1.

L'unesma lineo di metroo di Toronto inauguresis ye la 30ma di marto 1954. Nun, la sistemo havas 3 linei, kun 70,1 kilometri e 70 stacioni. Plusa 63,2 kilometri di linei e 60 stacioni esis konstruktanta en 2023. La metroala sistemo anke servas vicina urbo Vaughan, norde.

Toronto anke uzas paromi kom transporto-moyeno. La sistemo inauguresis en 1883, e ligas insuli qui apartenas a Toronto che lago Ontario a termino Jack Layton Ferry Terminal, proxim lua portuo. La sistemo havas 4 linei e 8 paromi, e cirkume 75 mil personi uzas ol omnadie. Ye la 17ma di junio 2004, inauguresis sistemo di rapida paromi qua ligas Toronto a Rochester. Temen la sistemo interruptesis pos 11 semani, pro ekonomiala problemi di la kompanio. La ligilo inter la du urbi durigis ye la 30ma di junio 2005, pos ke Usana kompanio asumis la lineo.

Toronto lente expansis facilaji por uzo di bicikli kom transporto-moyeno. On projetesis substrukturo konsistanta ek 1000 kilometri di biciklo-treki, inkluzite 500 kilometri di treki en chosei e stradi, ma en 2022 nur 750 kilometri kompleteskis. Ye la 3ma di mayo 2011, lansesis sistemo por lokaco di bicikli nomizita Bike Share Toronto, kovranta 200 km² en 21 ek la 25 quarteri dil urbo. Nun la sistemo havas plua kam 9 mil bicikli por lugar, ed uzesis da 7 milion personi en 2024.

Turismo

Turmo CN che horizonto.

Casa Loma.

En 2018, 27,5 milion turisti vizitis Toronto, produktanta revenui di US$ 10,3 miliardi. Lua komercala centro Eaton Mall recevas plua kam 47 milion viziteri omnayare. L'urbo esas organizata, havas multa turistala loki, loki por kompri e festivali^[7]. Viziteri havas multa opcioni di bona hoteli en la urbo.

Un ek la maxim vizitata loki dil urbo esas Turmo CN, inaugurita en 1975 ed alta de 553 metri, qua esas simbolo dil urbo. Ultre servar kom anteno por brodkasto-stacioni, ol posibligas panoramala vidado dil urbo. Omnayare ol recevas plua kam 1 milion viziteri^[7]. On povas vizitesar de 9:00 kloki til 22:30 kloki.

Casa Loma (Hispana frazo signifikanta "domo en la kolino") esas historiala domego semblanta kastelo en Mezepokal stilo, havanta granda gardeno avan ol e jacanta an la centro di Toronto. Konstruktita de 1911 til 1914, ol jacas sur kolino kun altitudo 144 metri sur la marala nivelo (66 metri plu alta kam la nivelo di lago Ontario). Ol projetesis dal arkitekto E. J. Lennox por esar rezideyo di financisto Henry Mill Pellatt. Pos la morto di Pellart ol divenis hotelo, pose noktala klubo, restis abandonita dum kelka yari^[7] e nun ol esas muzeo, gastiganta anciena mobli, automobili ed altra objekti. Lua exterajo ed internaji uzesis kom loki di diversa cinematografuri.

Diversa speci di fishi che Aquario Ripley.

Botanikala gardeno di Toronto.

L'Aquario Ripley (Ripley’s Aquarium of Canada) esas publika aquario kun plua kam 5 milion litri di aquo, gastiganta 13 mil vivanta enti de 450 speci^[7]. Ol inauguresis ye la 16ma di oktobro 2013. Exempli pri animali gastigita ibe: diversa speci di sharki, verda tortugo, homardo, anguili, pulpo giganta de Pacifiko, klaunofisho, edc.

La botanikala gardeno di Toronto (Toronto Botanical Garden) inauguresis en 1958, che avenuo 777 Lawrence Avenue East. Ol kovras 2 hektari, e subdividesas en 17 temala gardeni - la maxim recenta ek li reprezentas Karoliniana foresto di Nord-Amerika, kun lua arbori, arbusti, perena planti e prati. Ol havas du verda tekti, e biblioteko. La parko funcionas omnadie, de 9:00 kloki til 17:00 kloki.

La *zoo di Toronto, lokizita ye 361A Old Finch Avenue, apertesis en 1974 ed okupas 287 hektari. Ol esas la maxim granda *zoo di Kanada, e recevas cirkume 1,2 milion viziteri omnayare. L'animali subdividesas segun geografiala origino: Indo-Malaya, Afrikana, Amerikana, tundro ("Tundra Treko"), Australazia, Eurazia, e Kanadana. Ol gastigas cirkume 5 mil animali, (inkluzite senvertebra e fishi) de 500 speci. Viziteri povas vidar polala urso, makii, pandi, hipopotami, leoni e mem hieni^[7]. Dum pasinta yari, la *zoo partoprenis projeto pri konservo e riprodukto di foresta bizono (Bison bison athabascae), ed en 2015 du bovyuni de bizono naskis de artificala seminizado.

La precipua placo dil urbo esas Nathan Phillips Square, inaugurita en 1965 an la centro dil urbo. Olua nomo homajas urbestro Nathan Phillips, qua guvernis de 1952 til 1955. Dum vintro, lua lageto konjelas, e divenas publika sketeyo. Lua areo kovras 4,85 hektari, esanta la maxim granda placo di Kanada.

Muzei

Skeleti di dinosauri che Rejala Muzeo di Ontario.

Centro pri Cienci di Toronto

La Rejala Muzeo di Ontario (Royal Ontario Museum, abreviuro ROM) esas muzeo pri naturala historio fondita en 1914. Ibe trovesas objekti de Antiqua Grekia ed altra kulturi til Japonia, ed anke Europana mobli, animali burizita e skeleti di dinosauri^[7]. Ol anke havas granda galerio por pueri, qui povas tushar divers objekti.

La Centro pri Cienci di Toronto (Toronto Science Centre) esas muzeo pri cienco e teknologio, establisita en septembro 1969. Ol esas atraktivo precipue por pueri, ma anke por familii. Viziteri povas konocar homala korpo, marala vivo^[7], pluviala foresto, kosmo, ed altri.

La Muzeo Bata pri Pedovesti (Bata Shoe Muzeo) kreesis en 1979 e gastigas plua kam 13 mil shui, boti, galoshi e sandalii de diferanta loki e kulturi de la mondo, exemple pedovesti del Inuit, de aborijeni Nord-Amerikana, de Renesanco, de Chinia e Japonia, edc. La maxim anciena objekti evas plua kam 4500 yari. Ol originis de la kolekturo di Sonja Bata, Suisa-Kanadana arkitektino ed entraprezistino, qua komencis lua kolekto an la duimo dil yari 1940a.

La Muzeo Gardiner pri Ceramik-Arto (Gardiner Museum of Ceramic Art) kreesis en 1984, e gastigas plua kam 4 mil objekti di ceramiko, e subdividesas en du parti: fayenco e porcelano. Ol okupas edifico di 4300 m², che universitato Victoria.

Templi

Kirko di la Triuneso-Santa Paulus.

La Kirko di la Triuneso-Santa Paulus (Trinity-St. Paul’s United Church), che strado Bloor Street West, apartenas al Unionita Eklezio di Kanada (Angle United Church of Canada, France Église unie du Canada). L'edifico konstruktesis en 1889^[8], segun stilo *Romaneska. Nun ol esas historiala patrimonio dil urbo.

Baziliko-katedralo di Sant Mikel.

La Baziliko-katedralo di Sant Maikel (St. Michael's Cathedral) esas un ek la maxim anciena de Toronto. Projetita dal arkitekto William Thomas, ol komencis konstruktesar en 1845^[8] segun stilo Angla Gotika, e dedikesis e konsekracesis en 1848. Lua flecho esas alta de 84 metri.

La katedralo di Sant James konstruktesis en 1833 segun nov-klasika stilo, e divenis katedralo en decembro 1839. Tamen, l'edifico destruktesis da incendio 10 yari pose, ed en 1910 ol riapertesis pos modifikuri. Nun ol esas historiala patrimonio dil urbo^[8].

La katolika kirko di Corpus Christi konstruktesis en 1927 segun stilo Gotika rivivigita. Lua vitralii kreesis da Guido Nincheri, e piktisto William Kurelek piktis muralo interne la kirko^[8].

Moskeo Jami esas la maxim anciena Mohamedana centro di Toronto. Ol situesas en edifico qua olim apartenis a Presbiterian eklezio, e kompresis en 1969 da la mikra komunitato Mohamedana di Toronto, konsistanta precipue ek Bosniani ed Albaniani, kun financala suporto di lora rejulo Faisal di Saudi-Arabia.