Bólivía
From Wikipedia, the free encyclopedia
Bólivía er landlukt land í miðvesturhluta Suður-Ameríku. Höfuðborg Bólivíu samkvæmt stjórnarskrá er Sucre en stjórnarsetur er í borginni La Paz. Stærsta og helsta iðnaðarborg landsins er Santa Cruz de la Sierra sem er staðsett í héraðinu Llanos Orientales, láglendi í austurhluta landsins.
Fjölþjóðaríkið Bólivía | |
Estado Plurinacional de Bolivia (spænska) Tetã Hetãvoregua Mborivia (gvaraní) Wuliwya Suyu (aymara) Puliwya Mamallaqta (quechua) | |
Fáni | Skjaldarmerki |
Kjörorð: ¡La unión es la fuerza! (spænska) Samheldni er styrkur! | |
Þjóðsöngur: Bolivianos, el hado propicio | |
Höfuðborg | Súkre (löggjafavald og dómsvald) La Paz (aðsetur stjórnar) |
Opinbert tungumál | spænska, quechua, aymara og guaraní, ásamt 33 öðrum frumbyggjamálum |
Stjórnarfar | Lýðveldi |
Forseti | Luis Arce |
Sjálfstæði | frá Spáni |
• Yfirlýst | 6. ágúst 1825 |
• Viðurkennt | 21. júlí 1847 |
Flatarmál • Samtals • Vatn (%) |
27. sæti 1.098.581 km² 1,29 |
Mannfjöldi • Samtals (2022) • Þéttleiki byggðar |
79. sæti 12.054.379 10,4/km² |
VLF (KMJ) | áætl. 2022 |
• Samtals | 118,8 millj. dala (94. sæti) |
• Á mann | 9.933 dalir (120. sæti) |
VÞL (2021) | 0.692 (114. sæti) |
Gjaldmiðill | bólivíani (BOB) |
Tímabelti | UTC-4 |
Þjóðarlén | .bo |
Landsnúmer | +591 |
Bólivía er óskipt ríki með níu umdæmi. Það nær frá Andesfjöllum í vestri að láglendi í austri sem er hluti af vatnasviði Amasónfljóts. Bólivía á landamæri að Brasilíu í norðri og austri, Paragvæ og Argentínu í suðri, og Síle og Perú í vestri. Þriðjungur landsins er innan Andesfjalla. Bólivía er fimmta stærsta land Suður-Ameríku á eftir Brasilíu, Argentínu, Perú og Kólumbíu. Það er, ásamt Paragvæ, annað af tveimur landluktum löndum álfunnar, 7. stærsta landlukta land heims og stærsta landlukta land suðurhvelsins.
Íbúar Bólivíu eru um 11 milljónir af fjölbreyttum uppruna. Spænska er opinbert mál landsins en þar eru líka töluð 36 frumbyggjamál sem hafa opinbera stöðu. Stærst þeirra eru gvaraní, aymara og quechua.
Fyrir komu Spánverja var sá hluti landsins sem er í Andesfjöllum hluti af Inkaveldinu, en láglendið í norðri og austri var byggt sjálfstæðum þjóðum. Spænskir landvinningamenn frá Cuzco og Asunción lögðu þetta svæði undir sig á 16. öld. Á nýlendutímanum heyrði landið undir Konunglega yfirréttinn í Charcas. Spánverjar byggðu veldi sitt að stórum hluta upp með silfri sem unnið var úr námum í Bólivíu. Árið 1809 hófst sjálfstæðisbarátta sem stóð í 16 ár. Árið 1825 var lýðveldið Bólivía stofnað og nefnt í höfuðið á Símoni Bólívar. Á 19. og 20. öld missti Bólivía yfirráð yfir landamærahéruðum, þar á meðal strandlengjunni sem Chile lagði undir sig 1879. Stjórnmál voru nokkuð stöðug í Bólivíu þar til Hugo Banzer leiddi herforingjabyltingu gegn sósíalíska leiðtoganum Juan José Torres 1971. Stjórn Banzers réðist af hörku gegn vinstrimönnum í landinu og beitti pyntingum og aftökum án dóms og laga gegn óbreyttum borgurum. Banzer var hrakinn frá völdum 1978 en varð síðar lýðræðislega kjörinn forseti frá 1997 til 2001.
Bólivía er aðili að Sameinuðu þjóðunum, Alþjóðagjaldeyrissjóðnum, Samtökum hlutlausra ríkja, Samtökum Ameríkuríkja, Samstarfssamningi Amasónríkja, Suðurbankanum, ALBA og Bandalagi Suður-Ameríkuþjóða. Bólivía er annað fátækasta land Suður-Ameríku. Landið er þróunarland sem situr um miðbik Vísitölu um þróun lífsgæða. 38,6% íbúa eru undir alþjóðlegum fátæktarmörkum. Efnahagslíf landsins byggist á landbúnaði, skógrækt, fiskveiðum, námavinnslu og framleiðslu á textíl, málmum og eldsneyti. Bólivía býr yfir verðmætum málmum eins og tini, silfri og litíni. Bólivía framleiðir um 80% af heimsframleiðslu brasilíuhnetna.