Skógarþröstur

Skógarþröstur (fræðiheiti: Turdus iliacus) er spörfugl af ætt þrasta sem verpir í furu- og birkiskógum og á freðmýrarsvæðum í Norður-Evrópu og Asíu.

Þrastarhreiður á Þingvöllum. Skógarþrestir verpa oft á jörðu.

Skógarþröstur
Skógarþröstur á Íslandi 2011 Söngurⓘ
Ástand stofns
Ekki í útrýmingarhættu
Vísindaleg flokkun
Ríki: Dýraríki (Animalia) Fylking: Seildýr (Chordata) Flokkur: Fuglar (Aves) Ættbálkur: Spörfuglar (Passeriformes) Ætt: Þrestir (Turdidae) Ættkvísl: Turdus Tegund: T. iliacus
Tvínefni
Turdus iliacus Linnaeus, 1766

Skógarþrösturinn lifir aðallega á skordýrum og ormum á varptímanum en á öðrum tímum árs lifir hann mikið á berjum og fræjum. Hreiður þrasta eru oftast í runnum eða á jörðu. Þeir safnast oft saman í stóra hópa að haust- og vetrarlagi. Skógarþrestir verpa sjaldan í Bretlandi og á Írlandi en algengt er að þeir hafi þar vetursetu. Hann er að mestu leyti farfugl en á Íslandi heldur stór hópur þeirra til allt árið.

Útlitseinkenni

Skógarþröstur er meðalstór spörfugl, móbrúnn að ofan á höfði, baki, vængjum og stéli en ljósgulur og hvítur að framan með dökkbrúnum rákum og blettum á bringu. Áberandi eru kremhvítu rákirnar ofan við augun og rauðbrúnu hliðarnar. Goggurinn er gulleitur með dökkum brodd. Fæturnir eru eru ljósbrúnir að lit. Kynin eru eins í útliti og óaðgreinanleg.

Meðallengd skógarþrasta er um 20-24 cm og breidd vænghafs milli 33 og 35 cm. Þyngd er milli 50 og 75 g. Sú deilitegund skógarþrasta sem finna má á Íslandi er í stærri kantinum^[1][2].

Útbreiðsla og kjörlendi

Skógarþröstur verpur í Evrópu og Asíu, langleiðina til Kyrrahafs. Varpsvæði skógaþrasta ná frá Íslandi og Skotlandi (vestustu mörk), og austur um Skandinavíu, Eystrasaltið og Rússland um það bil að 165°E. Undanfarin ár hafa útbreiðslumörk tegundarinnar stækkað aðeins, bæði í Austur Evrópu þar sem skógarþrösturinn verpur nú í norðurhluta Úkraínu, og einnig á suðurhluta Grænlands þar sem tegundin nam land árin 1990-1991^[2][1].

Skógarþröstur er algengur á Íslandi og er útbreiddur á láglendi um land allt^[3]. Skógarþröstur er að mestu farfugl og fer til Vestur-Evrópu á haustin, mest til Bretlands, Írlands, Frakklands og Pýreneaskaga^[4]. Veturseta fer þó vaxandi og sjást nú þúsundir fugla í árlegum vetrarfuglatalningum Náttúru­fræðistofnunar, einkum í þéttbýli suðvestanlands ^[3].

Skógarþröstur er láglendisfugl og verpur þéttast í skógvistum, 46,4 pör/km², lúpínu, 21 par/km², og ræktarlandi, 9,1 par/km² ^[5]. Mesti varpþéttleiki skógarþrasta sem mælst hefur á Íslandi er í birkiskógi á Héraði á Austurlandi (373 pör/km²) og í blönduðu gróðurlendi í Fossvogskirkjugarði (369 pör/km²)^[6][7]. Þessar mælingar á varpþéttleika skógarþrasta á Íslandi eru jafnframt þær hæstu í heimi.

Söngur

Karlfuglinn syngur breytilegt lag. Skógarþrestir hafa mjög greinilegar svæðisbundnar mállýskur í söng, þ.e. stofnar á tilteknu svæði hafa áþekkan söng eða söngmynstur.^[8]

Söngur skógarþrastar skiptist í tvo hluta. Fyrri hlutinn og samanstendur af nokkrum upphafsþáttum yfirleitt í hækkandi eða lækkandi tíðni. Þessir þættir geta ýmist verið skýrir tónar, eða flöktandi í tónhæð ("trill"). Eftir upphafsþættina fylgir seinni hluti söngsins sem er mun hraðari og breytilegri í byggingu og mynstri (ýmist kallað muldur eða skvaldur). Svæðisbundnu mállýskuna er að finna í upphafsstefi söngsins. Þannig er upphafserindi söngsins eins hjá tilteknum fugl og innan hans mállýskusvæðis en muldrið er mjög breytilegt. Útbreiðslusvæði mállýsku er breytilegt í stærð en í skóglendi í Noregi er meðalstærð þessara mállýskuhverfa um 41.5 km²^[8].

Rófrit (e. spectrogram) sem sýnir dæmi um söngbyggingu skógarþrastar á Höfuðborgarsvæðinu. Hugtök eru merkt inn á mynd.

Flokkunarfræði

Tegundinni var fyrst lýst af Carl Linnaeus í 10.útgáfu af flokkunarriti hans Systema Naturae árið 1758 undir sama tegundanafni (Turdus iliacus)^[9]

Meðal skógarþrasta finnast tvær undirtegundir:^[2][1]

• Turdusi liacus sp. iliacus, sem lýst var af Carl Linnaeus og verpur á meginlandi Evrasíu.
• Turdus iliacus sp. coburni, sem verpur á Íslandi, Færeyjum og Grænlandi. Einstaklingar þessarar undirtegundar eru aðeins stærri og dekkri en aðrir skógarþrestir.